SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 3

HPA aksı aktivasyonu: Kronik stres durumunda, sinirlerimiz hipotalamusa stresli olaya ilişkin bilgiyi taşır. Hipotalamus otonom sinir sisteminin sempatik bölümünü harekete geçirir, kalp atım hızı, kan basıncı, solunum hızı artar ve kaslar gerginleşir, öte yandan sindirim gibi daha az hayati aktiviteler kısıtlanır.

Travma Sonrası Büyüme, bireyin travmatik yaşantıdan önceki uyum işlevselliğinin ve farkındalığının ötesine geçebilme ve bir tür kişisel dönüşüm deneyimi olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Birinin acı çekmesi, gülmesi ya da ağlaması gibi herhangi bir eylemi gördüğümüzde ve hatta işittiğimizde, bedenimizin bu eylemi biz gerçekleştiriyormuşuz gibi tepki vermesini sağlar. Bu fenomene aynalama ya da yansıtma denir. Doğru cevap C'dir.

Duygusal yükü ağır olan sosyal hizmet uzmanları, psikolog ve danışmanlar, doktorlar, acil servis ve kurtarma görevlileri, itfaiyeciler, kolluk kuvvetleri, avukat ve hakim ile savcılar dolaylı travma, ikincil travmatik stres ve tükenmişlik sendromu için en büyük risk grubunu oluştururlar. Doğru cevap D'dir.

Gürdil  psikolog, avukat, sosyal hizmet uzmanı ve ambulans görevlileri üzerinde ikincil travmatik stres oranlarını araştırmıştır. Bulgularına göre, örneklemin %18’inde şiddetli, %68.67’sinde orta düzeyde travmatik stres bulguları gözlenirken kalan %13.33’ünde ise herhangi bir belirtiye rastlanmamıştır. Doğru cevap C'dir.

İkincil travmatik stres ya da şimdilerde daha çok tercih edilen şefkat yorgunluğu kavramı ilk kez Figley tarafından 1983’de kullanılmış olup travma geçiren veya acı çeken bir kişiye yardım etmek veya yardım etmek istemekten kaynaklanan, ani bir şekilde ortaya çıkan aşırı stres olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

17.yüzyılda stres kavramı elastik nesneyle ona uygulanan dış güç arasındaki ilişkiyi açıklamak üzere ilk kez Robert Hook tarafından kullanılmıştır (Hinkle, 1977; akt. Lazarus ve Folkman, 1984). 18. yüzyılda bir fizikçi olan Thomas Young stresi maddenin içinde bulunan bir güç ya da direnç olarak tanımlamıştır. Madde bu dış dirence ancak kendi gücü doğrultusunda tepki gösterebilir ve bu stres tepkisi sayesinde elastik kütle eğilip bükülerek dış dirence uyum sağlar. Eğer dış direnç maddenin kendi içindeki gücünü aşarsa biçimi bozulur ya da madde kırılır (Akman, 2004). 1842’de İngiliz hekim Thomas Curling karşılaştığı ağır yanık vakasında cerrahi müdahaleden sonra hastada stres oluştuğunu bildirmiştir, ancak bu ifade daha çok biyolojik kaynaklı stresi açıklamaktadır (Balcıoğlu, 2005). Claude Bernard 1859’da çok hücreli organizmalardaki hücrelerin ve dokuların stresten nasıl korunabileceğini resmen açıklamış ve stresi “organizmanın dengesini bozan uyaranlar” olarak tanımlamıştır (Yerlikaya, 2009). 20. yüzyılda stres konusunda çalışmış olan Kanadalı hekim Hans Hugo Bruno Selye stres ve stresör kavramlarını tanımlamıştır. Bireyde bir dizi tepki yaratan çevresel uyaranlara stresör; bireyin bu tür uyaranlara karşı gösterdiği tepkiye ise stres adını vermiş ve stresi “bireyin çeşitli çevresel stresörlere karşı gösterdiği genel bir tepki” olarak tanımlamıştır (Fink, 2010)

Cüceloğlu’na (2000) göre stres kişinin fiziksel ve sosyal çevreden kaynaklanan olumsuz koşullar sebebiyle, bedensel ve psikolojik sınırlarını aşarak harcadığı çabadır. Baltaş ve Baltaş’a (2012) göre ise stres organizmadaki bedensel ve ruhsal sınırların tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkar. Thomas Young stresi maddenin içinde bulunan bir güç ya da direnç olarak tanımlamıştır. Madde bu dış dirence ancak kendi gücü doğrultusunda tepki gösterebilir ve bu stres tepkisi sayesinde elastik kütle eğilip bükülerek dış dirence uyum sağlar. Eğer dış direnç maddenin kendi içindeki gücünü aşarsa biçimi bozulur ya da madde kırılır (Akman, 2004). 1842’de İngiliz hekim Thomas Curling karşılaştığı ağır yanık vakasında cerrahi müdahaleden sonra hastada stres oluştuğunu bildirmiştir, ancak bu ifade daha çok biyolojik kaynaklı stresi açıklamaktadır (Balcıoğlu, 2005). Claude Bernard 1859’da çok hücreli organizmalardaki hücrelerin ve dokuların stresten nasıl korunabileceğini resmen açıklamış ve stresi “organizmanın dengesini bozan uyaranlar” olarak tanımlamıştır (Yerlikaya, 2009). 20. yüzyılda stres konusunda çalışmış olan Kanadalı hekim Hans Hugo Bruno Selye stres ve stresör kavramlarını tanımlamıştır. Bireyde bir dizi tepki yaratan çevresel uyaranlara stresör; bireyin bu tür uyaranlara karşı gösterdiği tepkiye ise stres adını vermiş ve stresi “bireyin çeşitli çevresel stresörlere karşı gösterdiği genel bir tepki” olarak tanımlamıştır (Fink, 2010)

Stres çok boyutlu bir olgu olduğu için ölçülmesi için gereken yöntemler de çok çeşitlidir. Temelde laboratuvar ya da doğal ortamlarda fizyolojik ölçümler ve öz-bildirim ölçme araçları ile stresin değerlendirilmesi mümkündür. Laboratuvar ortamında akut stres paradigması kullanılır, yani katılımcılardan zihinden aritmetik işlemi yapmak, grup önünde konuşma yapmak, korku filmi izlemek gibi stresli aktivitede bulunmaları istenir ya da yüksek düzeyde gürültü ya da beyaz ışığa maruz bırakılırlar. Cinsiyet farklılıkları, akut ve kronik stres arasındaki ilişki gibi konular bu yöntemle çalışılır. Sınav öncesi ve sonrası, iş görüşmesi, mülakat gibi olaylar sırasında ölçüm stresin doğal ortamlarda ölçülmesine örnek olarak verilebilir. Bu yöntemle de işle alakalı stres, gündelik stresörler, ekonomik sorunlar, evlilik sorunları gibi süregelen stresörlerin etkileri incelenir. Fizyolojik ölçümler çoğunlukla laboratuvar ortamlarında katılımcıların belli cihazlara bağlanması, belli sıvı örneklerinin alınması ile yapılır ya da gündelik aktivitelerini yerine getirirken yanlarında bulunabilecek cihazlar taşıyabilirler. Böylece solunum sıklığı, kan basıncı ve terlemeden etkilenen galvanik deri tepkisi ölçülebilir. Katekolamin ve kortizol değişikliklerini incelemek için tükürük, idrar veya kan örnekleri alınabilir (Ogden, 2016). Öz-bildirim ölçümleri çok sayıda test ya da anket ile yapılır. Daha önce sözü edilen Sosyal Yeniden Uyumu Derecelendirme Ölçeği (Holmes ve Rahe, 1967) bunlardan birisidir. Algılanan Stres Ölçeği “Geçen ay kendinizi ne sıklıkta gergin ve stresli hissettiniz?” gibi maddelerden; Gündelik Stresör Ölçeği de bireyin geçen ay içinde aradığını bulamama, borç alma, aile üyesinin sağlığı gibi gündelik stresörü ne ölçüde yaşadığı ile ilgili maddelerden oluşmaktadır.

Araçsal destek: Fiziksel yardım içeren desteğin verilmesi

İki ayrı günde sistolik kan basıncının ≥140 mmHg ve/ veya diastolik kan basıncının ≥90 mmHg üzerinde ölçülmesi hipertansiyon olarak tanımlanmaktadır.

Aterosklerozda damar duvarlarında kolesterol, yağ ve diğer maddelerin birikmesi, plaklar oluşması ve damar duvarının hasar görmesidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Anormal hücre yığınları/tümörlerin büyüyerek çevre doku ve diğer organlara yayılması metastaz olarak bilinmektedir. Kansere bağlı ölümlerin ana nedeni metastazlardır.

Kanser olgularının çoğu geç evrelerde tanı almakta, yeterince tedavi edilememektedir. Kanserin çeşitli genetik ve çevresel (kimyasal, fiziksel ve biyolojik kanserojenler) risklerin etkileşiminden kaynaklandığı bilinmektedir. Ayrıca yaşlanma da kanser gelişimi açısından önemli bir risk etmenidir. D seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır.

Uzun süreli hiperglisemi durumları başta dolaşım ve sinir sistemi olmak üzere birçok sistemi olumsuz etkiler. Doğru cevap B seçenğidir.

Tip 1 Diyabet çocukluk çağı başlangıçlı diyabet olarak da bilinir. İnsülinin yetersiz salınımı ile ilişkili olup hastaların insülin takviyesi almaları gereklidir. Belirtiler daha şidetli görülür ve tüm olguların %5-10’unu oluşturur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hastalardaki hasarlar kalıcı olabileceği gibi erken tedaviyle tamamen ya da kısmen
düzelebilmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İnme sonrası depresyonun olguların üçte birinde görüldüğü bildirilmektedir. Özellikle sol taraflı inmelerde, afazi (konuşma bozukluğu) varlığında, öz geçmişinde ya da ailesinde depresyon/kaygı bozuklukları bulunduğunda risk artmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

BKE≥ 25 olan erişkinler aşırı kilolu, ≥30 olan kişiler ise obez olarak sınıflandırılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

HDL düşüklüğü bulguları arasındadır. Doğru cevap D seçeneğidir.