SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 15

Kayıp her şekilde acı verici ve yıkıcıdır. Bu nedenle yas tepkileri depresyon gibi zihinsel bozukluk belirtilerine çok benzer ancak yas geçici bir durumdur ve nedeni bellidir. O nedenle kayıptan hemen sonraki yas, yani akut yas tek başına zihinsel bozukluk sınıflandırmasının içinde yer almaz.

Yas tutan kişilerin ölen kişilerin fiziken içinde olmadığı ancak sembolik olarak onları yaşattıkları yeni hayatlarına yavaş yavaş uyum sağlamaları beklenir. Bu kişiler ölümü inkar ediyor ve üzerinden aylar, hatta yıllar geçmesine rağmen ölüm sanki dün gerçekleşmiş gibi hissediyor, davranıyor, onu düşünmeden edemiyor ve özlem duygusu kişiyi yiyip bitiriyor ise yas farklı bir seyir izlemektedir. Bu farklı görünüm alan yazında Patolojik Yas (Volkan, 1970), Uzamış Yas Bozukluğu (Prigerson vd., 2009), Karmaşık ya da Komplike Yas (Shear, 2015; Shear vd, 2011), Çözülmemiş Yas, Atipik Yas, Travmatik Yas gibi pek çok iç içe geçen tanımlamalar ile açıklanır. Bunlardan üzerinde en fazla uzlaşılan ve en geçerli kabul edilen Karmaşık Yas ve Uzamış Yas Bozukluğu ile Amerikan Psikiyatri Derneği (APA) tarafından tanı kategorisinde yer alan Süregiden Karmaşık Yas Bozukluğu’dur.

Hipertrofik (Abartılmış) yas yas tepkilerinin olağanüstü yoğun olması anlamına gelmektedir.

Uzamış Yas Bozukluğu (UYB) uzun süren ve yoğun bedensel ve ruhsal belirtiler içeren bir yas durumu anlamına gelmektedir.

İnsanların acı çekmesinin en önemli nedenlerinden olan terör, savaş, doğal afetler, kazalar, istismar ve cinsel suçlar, göç, insan kaçakçılığı gibi olaylar pek çok kitleyi eş zamanlı etkilemekte ve ruhsal sağlığı ciddi biçimde bozabilmektedir. Hatta şiddet içerikli olaylar, 15-44 yaş aralığında dünya çapında en önde gelen ölüm nedenlerinden biri haline gelmiştir (Kirmayer, Kienzler, Afana ve Pedersen, 2010). Tüm bu yaşantılar bireylerin güvenlik hissiyatını zedelemekte ve önüne geçilmesi ya da başa çıkılması zor kronik bir korku ve kaygı duyulmasına neden olmaktadır. Hattabu olaylar kişinin uyum halini, kısa bir süre için de olsa başa çıkma kapasitesini beklenmedik ve sert bir şekilde zorluyor ve uzun süreli psikolojik etkilere yol açıyorsa bu yaşantılara ruhsal travma ya da psikolojik travma adı verilmektedir.

Doğa ya da insan eliyle gerçekleştirilen travmalar bu sınıflandırma düzeyi bilimsel alan yazında en fazla kabul edilen ayrımdır, denilebilir. İşkence, istismar, tecavüz, terör faaliyetleri ve seks ticareti gibi kasıtlı olarak insan eliyle gerçekleştirilen travmatik olaylardır.

Travma mağduru bireylerin %31’inde en az bir psikiyatrik bozukluğa rastlanmakta ve en sık depresyon ve anksiyete bozuklukları ile Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gözlendiği bildirilmektedir (Bryant vd., 2010; Davis ve Breslau, 1994).

Travmanın etkileriyle meydana gelen travma sonrası stres bozukluğunun (TSSB) tanı kriterleri arasında “Başkalarının başına gelen olay(lar)ı doğrudan görme, tanıklık etme” ve “örseleyici olayın sevimsiz ayrıntıları ile yineleyici biçimde ya da aşırı düzeyde karşı karşıya kalma (Ör. felaket sonrası insan kalıntılarını toplayan kişiler, çocuk istismarının ayrıntıları ile yeniden karşılaşan polis memurları)” ifadeleri de yer almaktadır.

Empati Yunanca kökenli empathia kelimesinden köken almakta ve etimolojik olarak “em” ekinin karşılığı “..in içinde, içerde”; “pathia” ekinin karşılığı ise “hissetme” kelimesidir. Almanca’da empatiye karşılık kullanılan “Einfühlung” kelimesi bir başkasının yerine geçebilme yetisi anlamına gelmekte; İngilizcede ise “bir başkasının ayakkabısını giyebilme” şeklinde kullanılmaktadır (Gerdes ve Segal, 2009).

Doğru cevap A dır. Stres sözcüğü ilk kez Robert Hook tarafından kullanılmıştır.

Bir hastalığa yakalanma riskini arttıran her türlü etmen risk etmeni hastalığın gelişmesini önleyici etmenler de koruyucu etmenler olarak tanımlanmaktadır. Örneğin sigara içmek akciğer kanseri için bir risk etmenidir. Emzirme de meme kanseri için koruyucu bir etmendir. Risk etmenleri ve koruyucu etmenler ile hastalığa yakalanma ya da yakalanmama arasında doğrudan bir ilişki bulunmayabilir. Diğer bir deyişle her sigara içen kişi akciğer kanseri olmayabilir ancak sigara içenlerde
akciğer kanserine yakalanma oranları içmeyenlere göre daha fazladır. Benzer şekilde emzirme de her kadını meme kanserinden korumaz. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Kan basıncı dolaşımdaki kanın damar çeperlerine uyguladığı basınçtır. Hipertansiyon artmış kan basıncı olarak tanımlanabilir. Kan basıncı iki aşamada ölçülmektedir; bunlardan biri kalbin kasılma anında ölçülen sistolik kan basıncı olup diğeri kalbin gevşemesi sırasında ölçülen diastolik kan basıncıdır. İki ayrı günde sistolik kan basıncının ≥140 mmHg ve/veya diastolik kan basıncının ≥90 mmHg üzerinde ölçülmesi hipertansiyon olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Koroner arterler kalbi besleyen damarlar olupbu damarların damar sertliği (ateroskleroz) nedeniyle tıkanması sonucu kalbin yeterince kanlanamaması ve işlev görememesi (göğüs ağrısı-anjinapektoris) ya da kalp kaslarının kalıcı hasar görmesi (miyokard enfarktüsü-kalp krizi) gibi durumlar ortaya çıkabilmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kalp yetmezliği kalbin yeterince işlev görememesi sonucu akciğer ve diğer organlara yeterli miktarda kan pompalayamaması durumudur. Genellikle koroner arter hastalığı, hipertansiyon, miyokard enfarktüsü, kalp kapak hastalıkları sonucu gelişmektedir. Bu hastalarda akciğer ve diğer organlarda ödem-sıvı birikmesi ortaya çıkabilmektedir ve bu durum da başka organ yetmezliklerine neden olabilmektedir. Hastalarda nefes darlığı, halsizlik, çabuk yorulma, hırıltılı solunum, öksürük, bacaklarda-karında ödem, kilo artışı, bulantı, iştahsızlık, baş dönmesi, sersemlik hali gibi belirtiler görülebilmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ülkemizde T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Kanser Dairesi Başkanlığı’nın çalışmaları dahilinde Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) kurulmuştur. Bu merkezlerde Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği üç kanser türünde tarama yapılmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kanser tüm dünyada en sık ikinci ölüm nedenidir, 2018 yılında kansere bağlı olarak 9.6 milyon kişinin yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Dünya Sağlık Örgütü 2014 yılında tüm dünyada erişkinlerdeki diyabet oranının %8.5’e çıktığını bildirmiştir. Özellikle düşük-orta gelirli ülkelerde diyabetin yaygınlığı artmaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

II. ve III. seçenekte verilen bilgiler çeldirici olarak kullanılmıştır. Çocukluk çapında göürlen diyabet Tip 1 , yetişkinlik çağında görülen diyabet ise Tip 2'dir. Tip 2 Diyabet (Yaklaşık olarak olguların %90-95’ini oluşturur.) aşırı kilo ve yetersiz fiziksel aktivite ile ilişkili olup, Tip 1 Diyabete kıyasla daha sık görülmektedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

III. ve IV. seçenekte verilen bilgiler çeldirici olarak kullanılmıştır.

Tıkanıklığa bağlı oluşan inmeler iskemik, kanamaya bağlı oluşanlar hemorajik olarak tanımlanmaktadır. Seçeneklerde ise bu bilgi ters olarak verilmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

BKE≥ 25 olan erişkinler aşırı kilolu, ≥30 olan kişiler ise obez olarak sınıflandırılmaktadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.