SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 11

Travmatik yaşantıları olan bireylere müdahalede bulunan yardım çalışanlarında (Ör. acil servis çalışanları, paramedik/acil sağlık çalışanları, itfa- iyeciler, psikososyal müdahalede bulunmak amacıyla alana giden psikolog, psikolojik danışmanlar, sosyal hizmet uzmanları ve arama kurtarma gönüllüleri vb.) gözlemlenen bu duygu ve davranış farklılaşmasını açıklamak için alan yazında birkaç benzer ancak farklı kavramlar kullanılmaktadır. Bunlar İkincil Travmatik Stres (Secondary Traumatic Stress) ya da Şefkat Yorgunluğu (Compassion Fatigue), Dolaylı Travma ya da Üstlenilmiş Travma (Vicarious Traumatization) ve Tükenmişlik Sendromu’dur (Burn-out Syndrome). Bu kavramlar birbirleriyle ilişkili ancak ayrı yapılardır

Birinin acı çekmesi, gülmesi ya da ağlaması gibi herhangi bir eylemi gördüğümüzde ve hatta işittiğimizde bile bedenimizin bu eylemi biz gerçekleştiriyormuşuz gibi tepki vermesini sağlar. Bu fenomene aynalama (mirroring) ya da yansıtma denir.

Doğa ya da insan eliyle gerçekleştirilen travmalar bu sınıflandırma düzeyi bilimsel alan yazında en fazla kabul edilen ayrımdır, denilebilir. İşkence, istismar, tecavüz, terör faaliyetleri ve seks ticareti gibi kasıtlı olarak insan eliyle gerçekleştirilen travmatik olaylardır.

Depresyon sürekli devam eden mutsuzluk, keyifsizlik, isteksizlik, zevk alamama, umutsuzluk, değersizlik ve suçluluk düşünceleri, halsizlik-enerji kaybı, uyku ve iştah değişiklikleri, hayatı yaşamaya değer bulmama ve intihar düşünceleri ile özellikli ruhsal bir bozukluktur. Doğru cevap C'dir.

Yaş, psikososyal stresörler (boşanma, iflas, yakınlarını kaybetme vb.), kronik tıbbi hastalıklar(kanser, diyabet, koroner arter hastalıkları, romatizmal ve nörolojik hastalıklar vb.) da depresyon için birer risk etmeni olarak tanımlanmıştır. Alkol-madde kullanım bozuklukları, anksiyete (kaygı bozuklukları), şizofreni gibi ruhsal bozukluklar ile pek çok tıbbi hastalık ve kullanılan bazı ilaçlar da depresyon riskini arttırabilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Obsesif-kompulsif bozukluk kişinin saçma olduğunu bildiği halde düşündüğü ve kişiye rahatsızlık veren, yineleyici takıntılı düşünceler ile kişinin bu düşünceleri engellemek amacıyla yineleyici davranışlarda bulunması durumudur. Doğru cevap C'dir.

Panik bozukluk ani başlayan korku, panik hissi ile beraber çarpıntı, nefes darlığı, titreme, baş dönmesi, bulantı, kusma vb. bedensel kaygı belirtileri ile seyreden panik atakların tekrarlayıcı biçimde ortaya çıkması durumudur. Doğru cevap D'dir.

Alzheimer hastalığı en sık görülen demans nedenidir, demans olgularının % 60-70’i Alzheimer hastalığına bağlıdır. Doğru cevap C'dir.

Vasküler demans beyinde meydana gelen yaygın damarsal hasara bağlı olarak gelişir. Doğru cevap E'dir.

Frontotemporal demans ise konuşma bozuklukları ya da davranışsal sorunlar ile seyreden bir demans nedenidir. Doğru cevap B'dir.

Bakım verenlerde tükenmişlik sendromunun önlenmesi için bakım verme işinin paylaşılması ve bakım verenin psikososyal açıdan desteklenmesi önerilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Şizofreni düşünce, algı, lisan, bilişsel işlevler, davranış, sosyal ve mesleki işlevsellik gibi alanlarda bozulmalarla seyreden kronik (uzun süreli) psikotik bir bozukluktur. Doğru cevap E'dir.

Ruhsal bozuklukların tanı ve tedavisinin önündeki en önemli engeller damgalanma (stigmatization) ve psikososyal destek sistemlerinin yetersiz oluşudur. Doğru cevap D'dir.

Bağımlılık kişinin bir maddeye, kişiye, varlığa ya da bir etkinliğe yönelik duyduğu ve karşı koyamadığı bir istektir. Doğru cevap D'dir.

Sürekli olarak aynı miktarda kullanılan maddenin kişi üstünde yarattığı etkinin azalmasına “tolerans” denir. Doğru cevap E'dir.

İlerleme evresi: Kişi artık daha sık ve yoğun bir şekilde madde kullanmaya başlamıştır. Madde arayışlarının, doz artışlarının ve madde kullanımı nedeniyle psikososyal sorunlar yaşanmasının başladığı dönemdir. Doğru cevap D'dir.

Tekrar madde kullanımı (lapse): İlk madde kullanımına başladığı gibi “bir kereden bir şey olmaz” düşüncesi ile madde kullanımın tekrar başladığı dönemdir. Doğru cevap B'dir.

Bağımlılık yapıcı bu maddeleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

Merkezi sinir sistemini baskılayanlar bağımlılık yapan maddeler: barbitüratlar, meprobomat, benzodiazepin (diazem), alkol, akinetondur. Doğru cevap B'dir.

Alkol kimyasal olarak etanol olarak adlandırılan bir maddedir. Patates, tahıl, mısır, pirinç, meyve, şeker pancarı gibi bitkilerden elde edilebilir. Doğru cevap C'dir.