SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 1

Birey yıkılan kendilik, dünya ve gelecek ile ilgili inanç sistemleri üzerine yeni ve uygun bir inanç sistemi oluşturur. Bu yeni sistemde hayal kırıklığı takdir ve şükretmeye; öngörülemezlik hazırlıklı olmaya; kırılganlık ise kişisel cesaret ve güce dönüşür (Janoff-Bulman, 2004). Bu dönüşme sürecine Travma Sonrası Büyüme (TSB) adı verilmektedir. Yani yaşanan travmalar bir tür bilgelik sürecine de dönüşebilir. TSB’ye örnek vermek gerekirse, travma ile birlikte birey hayatının artık garanti altında olmadığını anlar ve yaşadığı her güne bir önem ve ayrıcalık atfeder, böylelikle şükran duygusu artar.

Son yıllarda sosyal-bilişsel sinirbilim alanında birçok araştırma beyindeki empatiye aracılık eden biyofiziksel bileşenleri tanımlamaya başlamıştır (Decety ve Jackson, 2006). Bu bileşenler birinin acı çekmesi, gülmesi ya da ağlaması gibi herhangi bir eylemi gördüğümüzde ve hatta işittiğimizde bile bedenimizin bu eylemi biz gerçekleştiriyor muşuz gibi tepki vermesini sağlar. Bu fenomene aynalama (mirroring) ya da yansıtma denir ve bundan sorumlu beyindeki sisteme ayna nöronlar adı verilmektedir (Iacoboni, 2009).

Empati ötekinin neler deneyimlediğini o kișinin düșünce çerçevesi içinde değerlendirerek duygusal olarak anlama ve ötekinin duygularını özümseyebilme yeteneği olarak tanımlanabilir (Altınbaş, Gülöksüz, Özçetinkaya ve Oral, 2010, s.1).

İkincil travmatik stres ya da şimdilerde daha çok tercih edilen şefkat yorgunluğu kavramı ilk kez Figley tarafından 1983’de kullanılmıştır.

Dolaylı Travma ya da Üstlenilmiş Travma McCann ve Pearlman (1990) tarafından tanımlanan, görevleri gereği hastaları ya da danışanlarıyla yoğun ilişki kuran, daha çok ruh sağlığı elemanlarının sergilediği birikimsel travmatik belirtilerdir.

İnsanların acı çekmesinin en önemli nedenlerinden olan terör, savaş, doğal afetler, kazalar, istismar ve cinsel suçlar, göç, insan kaçakçılığı gibi olaylar pek çok kitleyi eş zamanlı etkilemekte ve ruhsal sağlığı ciddi biçimde bozabilmektedir. Hatta şiddet içerikli olaylar, 15-44 yaş aralığında dünya çapında en önde gelen ölüm nedenlerinden biri haline gelmiştir.

Belirgin bir dizilimi olan yas tepkisi yoktur. Kübler-Ross’un (1969) önerdiği Şok-İnkar, Öfke, Pazarlık, Depresyon, Kabul şeklindeki yas tepki sıralaması günümüzde tartışmalı bir modeldir (akt. Stroebe, Schut, Boerner, 2017).

Normal şartlarda yas deneyimi kişiden kişiye değişmekle birlikte, sürecin aşağı yukarı 6-24 ay içerisinde tamamlanması gerekir.

Yas tutan kişilerin ölen kişilerin fiziken içinde
olmadığı ancak sembolik olarak onları yaşattıkları
yeni hayatlarına yavaş yavaş uyum sağlamaları beklenir. Bu kişiler ölümü inkar ediyor ve üzerinden
aylar, hatta yıllar geçmesine rağmen ölüm sanki
dün gerçekleşmiş gibi hissediyor, davranıyor, onu
düşünmeden edemiyor ve özlem duygusu kişiyi
yiyip bitiriyor ise yas farklı bir seyir izlemektedir.
Bu farklı görünüm alan yazında Patolojik Yas (Volkan, 1970), Uzamış Yas Bozukluğu (Prigerson vd.,
2009), Karmaşık ya da Komplike Yas (Shear, 2015;
Shear vd, 2011), Çözülmemiş Yas, Atipik Yas, Travmatik Yas gibi pek çok iç içe geçen tanımlamalar ile
açıklanır.

Amerikan Psikiyatri Derneği (APA)
tarafından tanı kategorisinde yer alan Süregiden
Karmaşık Yas Bozukluğu’dur.

Hipertrofik yas yas tepkilerinin olağanüstü yoğun olması anlamına gelmektedir. Genelde ani ve beklenmedik ölümlerden sonra meydana gelir.

Uzamış yas bozukluğu yasın üzerinden altı ay geçmesine rağmen, bir türlü giderilemeyen hasret duygusu, yeterli bir sonlanamayış hissi ve yeni duruma uyum sağlayamama gibi çeşitli belirtileri kapsar

Uzamış yas bozukluğu yasın üzerinden altı ay geçmesine rağmen, bir
türlü giderilemeyen hasret duygusu, yeterli bir sonlanamayış hissi ve yeni duruma uyum sağlayamama
gibi çeşitli belirtileri kapsar (Maciejewski vd., 2016).
Çekirdek semptomlar, kayba ilişkin yoğun hasret,
keder ve ızdırap duygusu ve ölen kişi ile aşırı zihinsel
meşguliyet, sosyal etkinliklere katılmak istememe,
dünyadan uzaklaşma, ölümü kabullenmekte zorluklar, derin üzüntü, olumlu duygular hissedememe,
duygusal küntlük ya da donukluk söz konusudur.
Bu bozukluk Dünya Sağlık Örgütü tanı kriterlerinde (ICD-11) ilk kez ayrı bir tanı olarak yer almıştır.

şiddet içerikli olaylar, 15-44 yaş aralığında dünya çapında en önde gelen ölüm nedenlerinden biri haline gelmiştir

Travmatik olaylar çeşitli karakteristikleri (nitelik, şiddet ve süre) bakımından üç başlık altında sınıflandırılabilir

Bazı bireyler diğerlerine göre psikolojik açıdan daha dayanıklıdır. Bu özelliğe psikolojik sağlamlık ya da dayanıklılık (resilience) denmektedir