SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 8

Tüm maddeler stresin açıklayan modellerdir.

Kanadalı hekim Selye’nin (1956) öne sürdüğü Genel Uyum Sendromuna göre stres 3 aşamada ele alınır. Stresli bir durum karşısında yaşanan ilk evre alarm tepkisi; ikincisi direnç evresi ve üçüncüsü ise tükenme evresidir.

Alarm Tepkisi evresi stresli duruma maruz kalır kalmaz ortaya çıkar, bedendeki çeşitli aktivitelerde artış olur, strese olan direnç olağan zamanlardakine göre daha düşüktür. Direncin düşük olduğu ve bireyin gafil avlandığı bu evre iki basamaktan oluşur. İlk basamakta organizma şok içindedir, bedenin homeostatik dengesi bozulur ve gerilim yaşanır. Alarm tepkisi evresi boyunca beden değişen duruma tepki gösterir. Stresör duyu organları tarafından algılanır ve duyusal mesaj talamusa gönderilir. Talamustan mesaj doğrudan hipotalamusa ya da serebral kortekse gönderilir. Serebral kortekste mesaj yorumlanır, yorum duygusal açıdan anlamlı olarak etiketlenirse limbik sistem aktive olur. Bu aşamada organizma ikinci basamak olan “savaş ya da kaç tepkisi” içine girer ve şok karşıtı uyum süreci başlar. Otonom sinir sistemi ve endokrin sistem, onlara bağlı tüm organlar ve kas sistemleri harekete geçerek beden kendini korumaya hazırlanır. Bu aşamada bede- nin daha fazla enerjiye, kan dolaşımına ve oksijene ihtiyacı olduğu için sempatik sistem çalışır. Orga- nizmanın uyarıcıyı daha iyi algılayabilmesi için görsel duyarlılığı artar, gözbebeği genişler, tükürük salgısı engellenir, dolayısıyla ağzı kurur. Daha rahat ve hızlı nefes alıp verebilmesi ve oksijen sağlayabilmek için akciğerlerde bronşlar genişler. Kalp hareketi hızlanır, kalp daha fazla çarpar, daha fazla kan pompalar, böylece ihtiyacı olan organ ya da sistemlere kanın gitmesi sağlanır. Adrenal bezlerden adrenalin salgılanır. Bazı sistemlerde ise faaliyetler azaltılır ya da engellenir, örneğin sindirim sistemi çok enerji tüketen bir sistem olduğu için faaliyeti yavaşlar. Yani sistem “savaş ya da kaç tepkisi” için gerekli olan organların faaliyetlerini arttırır, gerekli olmayan organların faaliyetlerini yavaşlatır.

Cohen ve Wills (1985) farklı sosyal destek türleri tanımlamıştır:

• Özgüven sağlayıcı destek: Başka insanların kişinin özgüvenini arttırması

• Eşlik etme: Aktivitelerde başkalarının yanında bulunması

• Araçsal destek: Fiziksel yardım içeren desteğin verilmesi

• Lett ve diğerleri (2005) ise iki tür sosyal destekten bahsetmişlerdir:

• Yapısal destek (sosyal ağ): Kişi için ulaşılabilir insanların oluşturduğu ağdakilerle görüşme sıklığı, yoğunluğu, türü, kaç kişinin olduğu

• İşlevsel destek: Yapıdan dolayı algılanan kazanç

Çocuklar problem-odaklı, ergenler duygu-odaklı, orta yaştaki bireyler problem-odaklı, yaşlılar ise duygu-odaklı baş etme stratejilerini daha sık kul- lanmaktadırlar. Kadınlar genellikle duygu-odaklı, erkekler problem-odaklı olmayı tercih ederler.

Lazarus baş etmeyi de kişi ve stresör arasındaki etkileşim olarak görür ve ona göre baş etmenin amacı:

Stresli çevresel koşulları azaltmak, önceki duruma dönme olasılığını artırmak,

Olumsuz olaylara uyum sağlamak veya tolere etmek,

Olumlu bir kendilik algısı sürdürebilmek,

Duygusal dengeyi sürdürebilmek ve

Diğer insanlarla doyurucu ilişkiler kurabilmektir.

Güvenlik güçleri (asker, polis gibi), sağlık çalışanları (hekim, hemşire gibi), ara- ma kurtarma çalışanları (itfaiye vb), hava ulaşımı çalışanları (pilot, hava trafik kontrolü) gibi meslekler yoğun stresli meslekler grubunda yer almaktadır.

Şaman ve büyücü-hekim bireysel sağlık sorunlarını kendine özgü yöntemlerle çözmeye çalışır. Ayrıca şaman ruhlara erişme ve yönlendirme özellikleri olan, mistik bir rahip ve ozan bir kişidir. Şamanizm’de hastalıklar hastanın bedenine giren ve ruhun yerini alan yabancı maddeler olarak görülür. Sibirya ve Orta Asya’da yaygın bir kültür olan Şamanizm’de ritüel tarzındaki törenlerin amacı hastalık tehdidi altındaki kişiyi korumaktır. Kullanılan ilk ilaçlar gözlem yoluyla yararlı olduğuna kanaat getirilen bitkilerdir. Şamanizm’de hastalığı tedavide iki yol izlenmiştir. Bu yollardan ilki hastanın bedeninden kaçan iyi ruhu yakalayıp tekrar bedene yerleştirmek ve ikincisi ise eğer hastalık kötü bir ruhu ya da cini temsil ediyorsa bu durumda kötü ruhu ya da cini bedenden çıkartarak hastayı kurtarmaktır. Bu yöntemler ritüeller yani önceden belirlenmiş bazı kurallara göre gerçekleştirilen dini törenler, kendine özgü danslar, fetişler, şarkılar, davul çalmalar eşliğinde ayinler şeklinde kabilenin şamanı tarafından uygulanmıştır. Bedenden kötü ruhların çıkartılmasına yönelik bir uygulama olan trepanasyonu yani ilkel beyin ameliyatını da şamanların yapmış olması olasıdır.

Hititler çeşitli hastalıkların tedavisinde büyünün yanı sıra haşhaş, safran, hardal, sarımsak ve susam gibi bitkilerle tedavi de kullanılmıştır.

Ayurveda felsefesine göre insan gençliğin ve canlılığın korunması, servetin arttırılması ve barışın tüm dünyaya yerleşmesi şeklinde üç amaç için çaba harcamalıdır. Sağlığın uzun süre korunabilmesi için ise besin, uyku ve sabır gereklidir.

Mısır sağlık tanrısı İmhotep'tir.

MÖ 455’te Sicilyalı Empedokles’e göre evrende canlı ve cansız her nesne dört kök ya da elementin değişik oranlarda karışımından meydana gelmiştir. Bu elementler ateş, hava, toprak ve sudur. Bu elementlere sırasıyla karşılık gelen fiziksel nitelikler sıcak, soğuk, kuru ve ıslak; bedenin dört mizacı kan, safra, balgam ve siyah safra; dört renk kırmızı, sarı, beyaz ve siyah; insanın karakter özelliği ise sıcakkanlılık, öfkelilik, soğukkanlılık ve içine kapanıklıktır. Mizaç kuramı adı verilen bu anlayışta ateşi olan kişi soğuk, üşüyen kişi sıcak ile tedavi edilir.

MÖ 455’te Sicilyalı Empedokles’e göre evrende canlı ve cansız her nesne dört kök ya da elementin değişik oranlarda karışımından meydana gelmiştir. Bu elementler ateş, hava, toprak ve sudur. Bu elementlere sırasıyla karşılık gelen fiziksel nitelikler sıcak, soğuk, kuru ve ıslak; bedenin dört mizacı kan, safra, balgam ve siyah safra; dört renk kırmızı, sarı, beyaz ve siyah; insanın karakter özelliği ise sıcakkanlılık, öfkelilik, soğukkanlılık ve içine kapanıklıktır. Mizaç kuramı adı verilen bu anlayışta ateşi olan kişi soğuk, üşüyen kişi sıcak ile tedavi edilir.

Eski Yunan anlayışından etkilenen eski Roma uygarlığında, sürekli savaşan bir ulus olmaları nedeniyle, cerrahi gelişmiştir. İlk hastaneyi kuran Romalılar burada esir ve askerleri tedavi etmişlerdir. Yoksul halk ise büyü ve sihir ile tedavi edilmiştir. Julius Caesar’ın annesi Caesar’ı doğururken ilk kez kullanılan kesi şeklindeki operasyona sezaryen adı verilmiştir.

Ortaçağ İslam dünyasında değişik hastalıklar için ayrı koğuşların yer aldığı bu hastanelere “darüşşifa (sağlık yurdu)”, bimarhane ya da tımarhane gibi çeşitli adlar verilmiştir.

Hücre ilk kez Hooke’un ölü mantar dokusundaki boş odacıkları fark etmesiyle keşfedilmiştir.

Ağrı sistemi ve acıya verilen tepkiler insanlar ve hayvanlar tarafından yaşamın zorluklarıyla mücadele etmek için kullanılan fizyolojik başa çıkma yöntemlerinin bir parçasıdır (Broom, 2001). Başka bir deyişle ağrı bir tür alarm ya da korunma mekanizmasıdır. Herhangi bir hasar ya da sıkıntı durumunda doku ya da organın durumuna işaret ede- rek çare bulunması ya da önlem alınması için haber vermedir. Vücutta patolojik bir durumun habercisi olan bu ağrı duyumu doku yaralanması ortadan kalktığında düzelir. Uluslararası Ağrı Araştırmaları Derneği (International Association for the Study of Pain, IASP) ağrıyı “gerçek veya potansiyel doku hasarı ile ilişkili veya böyle bir hasar ile tanımlanan, tatsız, sıkıntı verici, hoşa gitmeyen duyusal ve duygusal deneyim” olarak tanımlamaktadır.

Ağrı toleransı ise kişinin ağrı şiddetine dayanma gücünü ifade eder.

En temelde ağrı zararlı bir uyarıcıya verilen fizyolojik bir tepki olsa da çok daha karmaşık bir kavramdır çünkü pek çok kişi temelde fizyolojik bir neden olmadan da ağrı hissettiğini belirtir. Bu nedenle McCaffery’e göre “Ağrı hastanın söylediği şeydir.”. Ağrıyı ifade etme ya da dışa vurma bilişsel/zihinsel, davranışsal ve sosyokültürel boyutların karmaşık etkileşimi ile ilgilidir. Bu nedenle ağrı her zaman özneldir.

Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap B seçeneğidir.

Erdine, Hamzaoğlu, Özkan, Balta ve Domaç (2001) ağrı deneyimi ve sosyodemografik değiş- kenler ile ilgili olarak Türkiye genelinde gerçek- leştirdikleri araştırmalarında, kadınların, kentte ve batı bölgesinde yaşayanların ağrısının daha fazla olduğunu ve yaş arttıkça ağrıların da arttığını bildirmişlerdir. Koçoğlu ve Özdemir (2011) ise kadınlarda, 35-65 yaş aralığında, evli, ilkokul ve daha düşük eğitim düzeyinde olanlarda ağrı sıklığının daha fazla olduğunu saptamışlardır.