SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 7

Tam anlamıyla ağrı duyumunu anlamak için bazı kavramları bilmek gerekmektedir. Bunlardan en önemlisi nosiseptördür. Sinir sistemi dışında kalan tüm doku ve organlarda bulunan ağrı reseptör/alıcılarına nosiseptörler denilmektedir (Aktümsek, 2006). Bu ağrı reseptörleri derinin yüzeysel alanlarında daha fazladır. Bu nedenle, örneğin, kasa yapılan iğne girişi deriye yapılan girişten daha az ağrıya neden olabilir. Her dokunun ağrıya duyarlılığı da aynı değildir. Nosisepsiyon ise doku hasarı ile ağrının algılanması arasında geçen elektro-kimyasal bir süreçtir (Aydın, 2002). Tüm nosiseptör uyarılar ağrı oluşturur, ancak tüm ağrıların nedeni nosisepsiyon değildir.

Ülkemizde, Kuru ve diğerlerinin (2011) İstanbul’da yaşayan yaş orta- laması 35.6 olan 250 kişinin katıldığı araştırma larında, farklı vücut bölgelerindeki akut ve kronik olmak üzere toplamda ağrı sıklığını %92.8, kronik ağrı oranını ise %62.5 olarak saptanmıştır. Omuz ağrısı en sık akut ağrı nedeni iken, bel ağrısı en sık kronik ağrı nedenidir. Ünde Ayvat, Aydın ve Oğurlu’nun (2011) ağrı polikliniğine başvuran hastalarla gerçekleştirdikleri araştırmalarına göre, hastaların %73’ünde kronik ağrı bulunmaktadır, en sık üç tanı bel, muskuloskeletal/kas-iskelet ve baş ağrısı olup ağrılar genelde sızlama ve zonklama tarzındadır. Bu araştırmalara paralel olarak Erdine ve diğerleri (2001) gerçekleştirdikleri araştırmalarında kronik ağrı sıklığını %63.7 olarak saptanmıştır. En fazla baş (%34.4), ardından bel (%14.1) ve alt ekstremite (%12.0) ağrıları görülmektedir.

Ağrı alan yazınında sıklıkla kullanılan bazı kavramlar vardır. Bunlardan en önemlileri olan Analjezi ağrı duyusu- nun olmaması; Anestezi ağrı da dahil tüm hislerin kaybolması; Hipoaljezi ağ- rılı uyaranlara azalmış tepki; Hiperestezi ağrılı uyaranlara artmış tepki; Parestezi belirli bir bölgede, herhangi bir uyaran olmadan, iğnelenme, karıncalanma ya da uyuşma hissi olarak tanımlanır (Ay- dın, 2002).

Spesifite kuramına göre vücuttaki her uyaranın beyinde temsil edildiği bir reseptörü/alıcısı vardır. Deride yer alan sıcak, soğuk, dokunma ve ağrı duyularını algılayan özelleşmiş alıcılar beyinde temsil edilirler. İlgili yerlere uyaran verilince, beyinde ağrı duyusu oluşmaktadır. Ağrının tipi beyin tarafından tanımlanır.

İlaç dışı (nonfarmakolojik) yöntemler bireysel kontrol duygusunu ve işlevselliği artırır, stres ve anksiyeteyi azaltır ve ağrı davranışını düzenler (De- mir, 2012). Deri uyarım teknikleri, bilişsel/davra- nışçı teknikler ile refleksoloji, müzik terapi, aroma- terapi, akupunktur, meditasyon gibi uygulamalar yaygındır.

The Eatwell Plate ve güncellenmiş versiyonu The Eatwell Guide tüketilmesi gereken besin grubu ve ortalama miktarları hakkında kılavuzluk eden İngiltere’nin öncülük ettiği bir sistemdir. Bu sisteme göre beş grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup ve meyve-sebze grubu gün içinde ve mümkünse her öğünde ideal tabağımızın çoğunluğunu oluşturmalıdır. Diğer gruplardan et ve bakliyat türü yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta mümkünse hiç tüketilmemelidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yiyeceklerin içinde bulunan yağ, karbonhidrat ve protein gibi makro besin maddeleri de kronik hastalıklarla baş etmede etkilidir. 

Örneğin hayvansal yağın kanserle ilişkisi üzerine birçok araştırma yapılmış ve özellikle prostat kanseri ile olan ilişkisine dikkat çekilmiştir. Kardiyovasküler hastalıklar için de başta doymuş ve trans yağ içeren gıdalar olmak üzere, günlük diyetteki yağ oranına dikkat edilmesi önerilmektedir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler. Anoreksik hastalar tıkanırcasına yiyip çeşitli yollarla (kusma, müshil vb.) yediklerini çıka- rabilir (tıkanırcasına yeme/çıkarma türü) ya da sade- ce yediklerini kısıtlayabilirler (kısıtlayıcı tür).

Doğru cevap C seçeneğidir.

Sedanter (hareketsiz) günlük yaşam aktivitelerinin çoğalmasıyla beraber fiziksel aktiviteye ayrılan zaman sınırlı kalmakta ve sağlığa olumsuz getirileri pahasına söz konusu kısır döngü sürdürülmektedir. Bu durum aslında fiziksel aktivite davranışının hayatımıza yerleşmesi için hareket içeren alışkanlıkların kazandırılması ve sürdürülmesinin yanı sıra sedanter alışkanlıkların kısıtlanması için de çaba ve değişimin gerekli olduğuna dikkat çeker.

İngiliz Spor ve Egzersiz Bilimleri Birliği (the British Association of Sport and Exercise Sciences) ve Amerikan Kalp Birliği (the American Heart Association) gibi dünya genelinde konu ile ilgili ileri gelen kuruluşlar 19-65 yaş arası yetişkinlerin genel sağlığı için önerilen fiziksel aktivite miktarının günde ortalama 30 dakika orta düzeyde olmak üzere haftada ortalama 150 dakika olduğunu kabul etmektedir (Haskell vd., 2007; O’Donovan vd., 2010). Orta düzeyden kasıt ise tempolu yürüyüş, yüzme ve orta hızda bisiklet sürme gibi fiziksel aktivitelere denk aktivitelerdir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Fiziksel aktiviteyi artırmada etkin olarak kullanılan bir diğer teknik motivasyonel görüşme tekniğidir. Bu teknikte kişilerin fiziksel olarak daha aktif olmalarını destekleyen ve engelleyen sebepler arasındaki çatışma hedef alınır. Örneğin kişi daha aktif olursa kilo vereceği için isteklidir ancak bunun yoğun çalışma hayatı için zaman kaybı yaratacağını düşünebilir. Bu gibi çatışmalar kişinin değişim için gerekli içsel motivasyonu elde edememesine yol açarak davranış değişimini sekteye uğratmaktadır. Motivasyonel görüşmenin amacı kişinin söz konusu çatışmalarını çözmesini sağlamak ve böylece değişim için ihtiyaç duyduğu motivasyona sahip olmasına yardımcı olmaktır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

REM uykusu gözlerin kapalıyken hızlı bir şekilde hareket ettiği, nefes alış-verişin ve kalp atım hızının arttığı, kan basıncının yükseldiği ve rüyaların en yaygın olarak görüldüğü uyku evresidir. Kol ve bacaklar geçici olarak paralize (felç) durumdadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Uyku hijyeni sağlıklı miktarda ve kalitede uyku ihtiyacının karşılanmasını ve bunun için gerekli olan tüm davranış/çevre düzenlemelerini ve alışkanlıkları ifade eder. Sağlıklı bir bireyin uyku ihtiyacı yeni doğanlarda 16-18 saat, okul öncesi dönemdeki çocuklarda 11-12 saat, okul çağındaki çocuklar ve ergenlerde 10 saat ve yetişkinlerde 7-8 saattir (National Heart Lung and Blood Institute, 2011). Bunlar yaklaşık değerler olmakla ve kişiden kişiye değişiklik gösterebilmekle beraber, sağlıklı bir yaşam için uykuda geçirilen sürenin bu değer- lere yakın olması tavsiye edilir. Sadece uykunun miktarı değil, kalitesi de sağlığımız için oldukça önemlidir. Gece uykuya kolay dalabilmek, sabah uyanmakta zorlanmamak ve uykunun gece boyu kesintisiz sürdürülebilmesi kaliteli uykunun özelliklerindendir.

Sağlıklı uykuya giden adımlardan biri uyku ve uyanma saatlerinin mümkün olduğunca düzenli olmasıdır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Doğum kontrol yöntemleri bariyer oluşturan, hormonal ve rahim içi teknikler olarak gruplandırılabilir. Bunun yanı sıra takvim ve geri çekme yöntemi gibi güvenilirliği daha az gebelik kontrol yolları da ülkemizde ve dünya genelinde kullanılmaktadır (Bostancı, 2011; Kaya, Tatlı, Açık ve Deveci, 2008; Newton, 2010).

Doğru cevap E seçeneğidir.

Diyet yapmanın algılanan stres miktarını ve vücuttaki kortizol seviyesini artırdığına yönelik bulgular da mevcuttur

Yeme davranışının gelişimsel modelinde öne çıkan süreçler maruz kalma, sosyal öğrenme ve ilişkisel öğrenmedir.

Bulimiya nervozada kişiler yeme davranışı üzerindeki kontrollerini kaybeder ve aşırı miktarda yemek yerler.

Bulunulan aşamaya göre davranış değişimi müdahale tekniklerinin uyarlanması gerektiğini savunan modelde söz konusu aşamalar sırasıyla; düşünme öncesi, düşünme, hazırlık, eylem ve sürdürme aşamasıdır.

Fiziksel aktiviteyi artırmada etkin olarak kullanılan bir diğer teknik motivasyonel görüşme tekniğidir. Bu teknikte kişilerin fiziksel olarak daha aktif olmalarını destekleyen ve engelleyen sebepler arasındaki çatışma hedef alınır.