SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 6

Uyku bozukluğu için altı farklı alt tür belirlenmiştir: gecikmeli uyku evresi türü, öne kaymış uyku evresi türü, yirmi dört saatlik olmayan uyku-uyanıklık türü, düzensiz uyku-uyanıklık türü, vardiyalı iş türü ve tanımlanmamış tür.

Tanımlanmamış tür sirkadiyen saatle ilgili uyku-uyanık bozuklukları yaşayan ancak diğer beş türün tanı kriterlerini sağlayamayan kişilerin değerlendirilmesini ifade etmektedir.

The Eatwell Plate ve güncellenmiş versiyonu The Eatwell Guide tüketilmesi gereken besin grubu ve ortalama miktarları hakkında kılavuzluk eden İngiltere’nin öncülük ettiği bir sistemdir. Bu sisteme göre beş grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup ve meyve-sebze grubu gün içinde ve mümkünse her öğünde ideal tabağımızın çoğunluğunu oluşturmalıdır.

Diğer gruplardan et ve bakliyat türü
yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda
tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta
mümkünse hiç tüketilmemelidir

Diğer gruplardan et ve bakliyat türü yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta mümkünse hiç tüketilmemelidir

Yeme davranışının gelişimsel modelinde öne çıkan süreçler maruz kalma, sosyal öğrenme ve ilişkisel öğrenmedir

Beden imgesi kişilerin kendi bedenleri ve görünüşleri ile ilgili algı ve tutumlarını ifade eder

Olumsuz beden imgesi depresyon, anksiyete, intihar düşünceleri ve problemli sosyal ilişkilere sebep olabilir

Pika yiyecek olmayan maddeleri yeme hastalığıdır ve daha çok küçük çocuklar, zihinsel geriliğe sahip kişiler, otizm spektrum bozukluğuna sahip olanlar ile hamilelerde görülmektedir.

Özellikle ölüm sebebi sıralamalarının başlarında yer alan kardiyovasküler hastalıklar
ve çeşitli kanser türleri için riskin azaltılmasında
fiziksel aktivitenin rolünü görmekteyiz (Thune ve
Furberg, 2001; Wannamethee ve Shaper, 2001).
Hu ve diğerleri (2004) fiziksel olarak aktif olmayan
orta yaşlı kadınların aktif yaşıtlarına kıyasla kardiyovasküler hastalığa yakalanma risklerinin iki kat
daha fazla olduğunu bildirmiştir. Yine, düzenli fiziksel aktivitenin kanser türlerinden özellikle kolon
ve meme kanserine karşı koruyucu etkisi olduğuna
yönelik bilimsel kanıtlar mevcuttur (Lee, 2003;
Sternfeld, 1992). Tip 2 diyabet gibi kronik hastalıklara, osteoporoz ve üst solunum yolu enfeksiyonlarına karşı da fiziksel aktivitenin koruyucu etkisinden bahsedilmektedir (Gleeson, 2007; Grove
ve Londeree, 1992; Warburton, Nicol ve Bredin,
2006). Hastalıklara karşı koruyucu etkisinin yanında var olan hastalıkların etkin yönetiminde de
fiziksel aktivitenin olumlu etkisi dikkat çekicidir
(Warburton vd., 2006). Fiziksel aktivitenin gerek
kardiyovasküler hastalıklar gerekse kanser ve tip
2 diyabet gibi kronik hastalıklara karşı koruyucu
etkilerinin ne tür mekanizmalar sonucu geliştiği
araştırmacıların ilgisini çekmiş ve çok sayıda araştırmaya konu olmuştur. Bu çalışmalar sonucunda
fiziksel aktivitenin dolaşımın artması, bağışıklık
sistemi fonksiyonunun gelişmesi, bağırsak fonksiyonlarının düzenli çalışması, genetik etkiler ve glukoz toleransının artması gibi birçok biyolojik sürece olumlu etkisi olduğu bulunmuştur (Christensen
vd., 2004; O’Halloran, 2013).

Bu sisteme göre beş
grup yiyecek tanımlanmıştır. Ekmek, pirinç, patates ve makarna gibi yiyeceklerin oluşturduğu grup
ve meyve-sebze grubu

Diğer gruplardan et ve bakliyat türü
yiyecekler ile süt ürünleri ise daha az miktarlarda
tüketilmeli, son grup olan yağ ve şeker içeriği yüksek gıdalar ise en az miktarda tüketilmeli, hatta
mümkünse hiç tüketilmemelidir (Buttriss, 2016).
Bununla beraber her bir grup içindeki yiyeceklerin belirli özellikleri farklılaşabilmektedir. Örneğin
tam tahıllı yiyeceklerin işlenmiş olanlarına kıyasla daha sağlıklı olduğu düşünülmektedir. İşlenmiş
karbonhidratlar bazı besin değerlerini (Ör. lif) kaybedebildiğinden sağlık üzerindeki etkileri değişebilmektedir. Benzer şekilde bazı meyvelerin şeker
oranı oldukça yüksek, bazı et ve süt ürünlerinin ise
yağ miktarı fazla olabilir. Her gruptan besini tüketirken yağ oranı düşük olanları tercih etmek ve
önerilen günlük en az beş porsiyon çeşitli meyvesebze grubunun sadece şeker oranı en yüksek olan
meyvelerden oluşmaması sistemi doğru kullanmak
adına birer adım olabilir

Kanserle ilgili araştırmalar sağlıklı beslenmenin
etkilerini incelerken belirli yiyeceklerin ve içinde
yer alan bazı besin maddelerinin risk ya da faydalarına dikkat çekmişlerdir. Örneğin kırmızı et tüketiminin kanser riskini artırması ihtimali üzerinde
durulmaktadır (Chan vd., 2011). Bu ilişki için birçok olası mekanizma önerilmiş olup detaylı çalışmalara ihtiyaç vardır. Olası mekanizmalar kırmızı
etin içindeki yağın ince bağırsaklarda sindiriminin
zor olması ve çoğunun kalın bağırsaklara geçmesi, yüksek ısıda pişirme sonucu oluşan birtakım
zararlı tetikleyiciler ve/veya hidroksil radikalleri
artırması şeklinde gerçekleşiyor olabilir (Christensen, Martin ve Smyth, 2004). Yiyeceklerin içinde
bulunan yağ, karbonhidrat ve protein gibi makro
besin maddeleri de kronik hastalıklarla baş etmede etkilidir. Örneğin hayvansal yağın kanserle ilişkisi üzerine birçok araştırma yapılmış ve özellikle
prostat kanseri ile olan ilişkisine dikkat çekilmiştir
(Allott vd., 2017). Kardiyovasküler hastalıklar için
de başta doymuş ve trans yağ içeren gıdalar olmak
üzere, günlük diyetteki yağ oranına dikkat edilmesi önerilmektedir. Bunun yanında karbonhidrat
tüketiminde daha yavaş glisemik ve insülinesemik tepkilere yol açan tam buğday, siyah pirinç,
yulaf ve kepekli gıdaların önerilen miktarı aşmadan tüketilmesinin kardiyovasküler hastalıklardan
korunma ve yönetiminde oldukça önemli olduğu
belirtilmektedir (Christensen vd., 2004). Beslenme
alışkanlıklarının sağlıklı yönetiminin zihinsel sağlık
açısından da katkısı büyüktür. Çalışmalar sağlıklı
beslenen kişilerin duygusal açıdan daha sağlıklı olduklarını ve daha az depresif duygudurum deneyimlediklerini rapor etmektedir (Kulkarni,

Beden imgesi kişilerin kendi bedenleri ve görünüşleri ile ilgili algı ve tutumlarını ifade eder

Beslenme ve yeme bozukluklarının tanım ve
değerlendirme kriterleri Psikiyatrik Hastalıkların
Tanı Ölçütleri El Kitabı’nın güncel versiyonunda
(DSM-5) çeşitli gruplara ayrılmıştır. Bunlar anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza, tıkanırcasına yeme
bozukluğu, pika, ruminasyon bozukluğu, kaçıngan/
kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu ve tanımlanmış veya
tanımlanmamış diğer beslenme ve yeme bozukluklarıdır.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit
oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan
ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de
devam ederler. Anoreksik hastalar tıkanırcasına yiyip
çeşitli yollarla (kusma, müshil vb.) yediklerini çıkarabilir (tıkanırcasına yeme/çıkarma türü) ya da sadece yediklerini kısıtlayabilirler (kısıtlayıcı tür). Sahip
olunan vücut kitle indeksine (BMI) göre hastalığın
şiddeti değişiklik gösterebilir, örneğin BMI < 15 aşırı, 15-16 ağır, 16-17 orta ve 17 ve üzeri ağır olmayan
anoreksiya nervoza diye sınıflanır.

Fiziksel aktivitenin bugüne kadar ölçebildiğimiz
çok sayıda olumlu etkisi vardır. Bu etkiler fiziksel
ve zihinsel sağlığa faydalar olarak gruplandırılabilir.
Fiziksel sağlığa faydalar arasında kilo kaybı, hastalıklardan korunma ya da kronik hastalıklarla baş
etme yer alırken, zihinsel sağlığa faydalar olumsuz
duygular ve depresyonla etkin baş etme gibi etkileri kapsar. Şüphesiz fiziksel aktivitenin en somut
faydası kilo kaybı ya da normal kilonun korunması
olarak karşımıza çıkar.

REM uykusu gözlerin kapalıyken hızlı bir
şekilde hareket ettiği, nefes alış-verişin ve
kalp atım hızının arttığı, kan basıncının
yükseldiği ve rüyaların en yaygın olarak
görüldüğü uyku evresidir. Kol ve bacaklar
geçici olarak paralize (felç) durumdadır.

Cinselliğin biyolojik bir fonksiyon olarak kabul
edilmesi 19. yüzyılın başlarına uzanır. Cinsellik
yaşamın devamı için üremeyi mümkün kılan bir
davranış olarak görülmüş ve cinsellikle ilgili üremeye hizmet etmeyen davranışlar anormallik olarak
kabul edilmiştir (Ogden, 2012). Cinsel davranışı
ortaya çıkaran dürtüler biyolojik bir sürecin ürünü
olarak düşünülmüş ancak sadece ana fonksiyonu
olan üremeye dayalı sınırlar içerisinde ifade edilmesi normal olarak tanımlanmıştır. Bu bakış açısıyla
sürdürülen çalışmalar ve üretilen bilgi birikimi 20.
yüzyılda cinselliğin sonucundan ziyade davranışın
kendisine odaklanan bir bakış açısıyla ele alınması
ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu da biyolojik bir süreç olan cinsel dürtünün cinsel arzu ve haz almaya
uzanan mekanizmaların incelenmesini mümkün
kılmıştır (Hite, 1976, 1981; Kinsey, Pomeroy ve
Martin, 1948; Masters ve Johnson, 1966). Aynı
yüzyılın sonlarına doğru ise cinselliğin riskleri ile
ilgili alan yazın genişlemeye başlamış ve istenmeyen gebelikler ile cinsel yolla bulaşan hastalıklar
konusunu ele alan araştırmalar artmıştır ancak 21.
yüzyılla beraber, bu konulara cinsel sağlık ve cinselliğin olumlu etkileri gibi meseleler eklenmeye
başlamıştır. Böylece cinsellik üreme, haz ve riskin
ötesinde fiziksel ve zihinsel sağlığa, sosyal ilişkilere
ve kendilik değerini etkileyen süreçlere dokunan
bir kavram haline gelmiştir (Robinson, Bockting,
Simon Rosser, Miner ve Coleman, 2002). Günümüzde cinsel sağlık cinsellikle ilgili fiziksel, zihinsel
ve sosyal iyilik durumu olarak tanımlanmaktadır.
Cinselliğe ve cinsel ilişkilere olumlu ve saygı çerçevesinde yönelimi gerekli kılan bu tanım aynı
zamanda cinselliği baskı, ayrımcılık ve şiddetten
arınmış haz veren ve güvenli deneyimler olarak değerlendirir (World Health Organization, 2019).

İlkel kabilelerde insanlar çeşitli semboller ya da danslarla yiyeceklerin bollaşmasını teşvik edeceklerine inanmışlar, bunun için yararlı bir hayvan ya da bitkiyi kabilenin totemi haline getirmişlerdir. Totemle ilgili olan bireylere, hayvanlara ya da nesnelere doğaüstü güçler atfetmişlerdir, bu varlıklara fetiş denmektedir. Doğru cevap C'dir.