SAĞLIK PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 4

Genelde daha yaygın kullanılan nörofizyolojik mekanizmalara göre, süresine göre, kökenine (etiyolojik) göre ve ağrıyan bölgelere göre yapılan ağrı sınıflandırmasıdır (Bk. Merskey, 1994, akt. Aydın, 2002). Bu sınıflandırmadan başka ağrı sınıflandırmaları da mevcuttur (Aydın, 2002). Bunlardan bazıları derin ağrı, yüzeyel ağrı ve yansıyan ağrıdır. Derin Ağrıda eklem, tendon ve kaslardan gelen uyaranlar ince lifler yoluyla taşınır. Genelde zonklayıcı tarzdadır. Yüzeyel ağrı deri ve mukozadan gelen ağrıdır. Yansıyan (refere) ağrı bazı organ ve derin organlardan gelip ağrıya neden olan yerden başka yere yansıyan ağrılardır. Örneğin kalp ağrısı sol kol iç yüzeyde, göğüste ve sırtta hissedilir (Aktümsek, 2006).

Orta yaş, kadın olmak, göçmen olmak ve daha düşük sosyoekonomik düzeyden olmak ise kronik ağrı ile ilişkilendirilen en önemli sosyodemografik belirteçlerdir.

Ağrı alan yazınında sıklıkla kullanılan bazı kavramlar vardır. Bunlardan en önemlileri olan Analjezi ağrı duyusunun olmaması; Anestezi ağrı da dahi tüm hislerin kaybolması; Hipoaljezi ağrılı uyaranlara azalmış tepki; Hiperestezi ağrılı uyaranlara artmış tepki; Parestezi belirli bir bölgede, herhangi bir uyaran olmadan, iğnelenme, karıncalanma ya da uyuşma hissi olarak tanımlanır.

Patern Kuramı ağrının psikolojik yönüne vurgu yapan bir kuramdır. Modern kuramların alt yapısını oluşturur. Bu kurama göre, vücuttan gelen uyarıların süresi ve şiddeti önemlidir. Uyarımlar omurilikte bekletilir, yeterli şiddette ve sürede birikince beyne iletilir. Beyin bu uyarımları ağrı şeklinde yorumlar.

Ağrı ölçekleri ağrının ciddiyetinin tüm sağlık personeli tarafından nesnel bir biçimde belirlenmesi açısından oldukça sık kullanılır. Ölçekler tek boyutlu ve çok boyutlu olarak değişmektedir.

Görsel Analog Skalası/Görsel Karşılaştırma Ölçeği, Sayısal Ölçekler, Wong Baker Yüzler Ağrı Ölçeği/Yüz İfadesi Ölçeği gibi tek boyutlu ölçekler olabildiği gibi; McGill Melzack Ağrı Soru Formu, Dartmount Ağrı Soru Formu, Wisconsin Kısa Ağrı Çizelgesi gibi ağrının birden fazla boyutuna odaklanan ölçekler de sahada kullanılmaktadır.

Bilişsel-Davranışçı Terapi gevşeme teknikleri, dikkati başka yöne çekme, sosyal beceri kazandırma, hasta rolü ve hastalık ile ilgili düşüncelerin ve davranışların değiştirilmesi, daha etkili başa çıkma mekanizmalarının kazandırılması ve ağrı ile ilgili yanlış inançları değiştirme üzerine bilişsel yeniden yapılandırma gibi ağrı üzerinde denetim sahibi olma ve öz-yeterlik duygusunu artırmayı sağlayan yöntemleri içerir (Ehde, Dillworth ve Turner, 2014). Bilişsel davranışçı model kronik ağrı üzerine etkinliği konusunda bilimsel çalışmalar yürütmüştür. 

Bu model (Turk ve Flor, 2006, akt. Gatchel ve Rollings, 2008) altı basamaktan oluşmaktadır;
1) Hastayı değerlendirme,
2) Bilişsel yeniden yapılandırma ve duygu düzenleme
3) Beceri kazanımı
4) Becerilerin uygulanması
5) Genelleme ve sürdürüm
6) Takip çalışmaları.

Plasebo bir ilaca yüklenilen ama onun farmakolojik özellikleriyle açıklanamayan tedavi edici etki veya yan etki ya da tedavi edilen durum için özel bir etkinlik göstermeyeceğine inanılan ve simgesel etkisi için yararlanılan tıbbi tedavi biçimi olarak tanımlamaktadır (Broody, 1982) ancak son çalışmalar plasebonun aslında ilacın mekanizmasını taklit ettiği ve beyin ile vücut arasındaki yolaklar aracılığıyla etkisini gösterdiğini kanıtlamaktadır (bkz. Erdem, Akarsu ve Gülsün, 2013). Bu nedenle plasebo, bir tedavinin uygulandığı hasta-hekim ilişkisi, güven duygusu, tedavi ortamı gibi genel terapötik içeriğe atfedilebilecek birçok etmeni içeren sadece psikolojik değil, biyolojik de olabilen bir simülasyon (taklit) olayıdır.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler.

Blumiya aşırı miktarda yeme ve sonrasında kendisini kusturma ile ilgilidir.

Tıkanırcasına yeme bozukluğundan muzdarip bir kişi bir seferde aşırı miktarda yemek yer ancak diğer iki gruptan farklı olarak aşırı yemeyi telafi edici bir davranışta bulunmaz.

Pika yiyecek olmayan maddeleri yeme ile karakterizedir. daha çok küçük çocuklar, zihinsel geriliğe sahip kişiler, otizm spektrum bozukluğuna sahip olanlar ile hamilelerde görülmektedir.

Anoreksiya nervozada hastalar sağlık için tehdit oluşturacak derecede zayıflar ancak kilolu olmaktan ve kilo almaktan dolayı duydukları endişe yine de devam ederler.

Blumiya aşırı miktarda yeme ve sonrasında kendisini kusturma ile ilgilidir.

Tıkanırcasına yeme bozukluğundan muzdarip bir kişi bir seferde aşırı miktarda yemek yer ancak diğer iki gruptan farklı olarak aşırı yemeyi telafi edici bir davranışta bulunmaz.

Pika yiyecek olmayan maddeleri yeme ile karakterizedir. daha çok küçük çocuklar, zihinsel geriliğe sahip kişiler, otizm spektrum bozukluğuna sahip olanlar ile hamilelerde görülmektedir.

Ruminasyon bozukluğunda (Geri çıkarma ya da geviş getirme bozukluğu olarak da adlandırılır.) hastalar çiğneyip yuttukları yiyecekleri geri çıkararak yeniden çiğnerler. Çok yaygın bir bozukluk olmamakla beraber bebeklerde katı gıdaya başlamayla birlikte daha sık görülmekte ve erkeklerde daha fazla meydana gelmektedir

Fiziksel aktivite için profesyonel destek alınmasına gerek  yoktur. Profesyonel bir eğitmen ile gerçekleştirilecek spor etkinliklerinin faydası olacağı aşikardır ancak bireyler kendi rutinlerini de takip edebilirler.

Huzursuz bacak sendromu çoğunlukla uykuya geçmeden hemen önce başlayan ve gece sonuna doğru azalan bacakların pozisyonunu değiştirme ve hareket ettirme dürtüsüyle karakterize bir durumdur.

İnsomnia uykuya geçişte ve uykunun devamlılığında problemler ile karakterize bir bozukluk olup kişiler kimi zaman çok erken uyanıp tekrar uykuya dalmakta güçlük çekerler.

Solunumla ilişkili uyku bozuklukları grubunda tıkayıcı uyku apnesi/hipopnesi, merkezi uyku apnesi ve uyku ile ilişkili solunum yavaşlaması karşımıza çıkar. Tıkayıcı uyku apnesinde kişide ağız ve gırtlaktaki dokuların normal hava akışını engellemesiyle solunumda durma ve ardından yüksek sesli horlama görülür. Bu kişiler uyanıkken solunumla ilgili bu tür problemleri yaşamaz ve gün içinde uykulu olduklarını ifade ederler.

Hipersomnia aşırı uyuma problemidir.

Narkolepsi gün içinde gelen uyku atakları, uyku felci (katapleksi), hipokretin (bir nöropeptid türü) eksikliği ve REM uyku evresinde anormalliklerle görülebilen aşırı uyuma sendromudur.

Erken tanının öneminin yaşam şansı üzerindeki etkisi düşünüldüğünde, prostatla ilgili problemlerin vakit kaybetmeden uzman eşliğinde tedavisi oldukça önemlidir. Tedavisi yoktur yanlış bir inanıştır.

Düşük yapma gebeliklerin % 10-15’inde görülen ve gebeliğin ilk 20 haftası içinde sonlanmasıyla meydana gelen bir durumdur. Ülkemizde 20 hafta öncesi sonlanan gebelikler düşük kategorisinde ele alınırken, İngiltere 24 haftadan önceyi referans almakta, hatta ABD’nin bazı eyaletlerinde bu süre 28 haftaya kadar çıkabilmektedir . Bu süreleri aşan sonlanmış gebelikler ise ölü doğum olarak nitelendirilmektedir.

Ağrı çok boyutlu bir kavramdır. Nörofizyolojik ve biyokimyasal boyutun yanı sıra, psikolojik, motivasyonel, davranışsal, bilişsel, sosyal ve kültürel boyutların da etkili olduğu bir deneyimdir. Ağrı yoğunluğu bireyden bireye ve ağrının çeşidine göre değişiklik gösterir. Üzerinde en fazla uzlaşılan konu, ağrının öznel bir his olduğu yönündedir.

20. yüzyılda stres konusunda çalışmış olan Kanadalı hekim Hans Hugo Bruno Selye stres ve stresör kavramlarını tanımlamıştır. Bireyde bir dizi tepki yaratan çevresel uyaranlara stresör; bireyin bu tür uyaranlara karşı gösterdiği tepkiye ise stres adını vermiş ve stresi “bireyin çeşitli çevresel stresörlere karşı gösterdiği genel bir tepki” olarak tanımlamıştır.

Walter Bradford Cannon (1932) bedenin stres karşısında gösterdiği tepkileri tanımlayan ilk araştırmacıdır. Wisdom of Body adlı kitabında homeostazi (homeostasis/denge, Latince homoios aynı benzer, stasis durum anlamlarına gelmektedir) terimi ile organizmanın kendi iç dengesindeki sürekliliği koruma özelliğini açıklamış ve strese karşı gösterilen tepkileri “savaş ya da kaç” tepkisi olarak tanımlamıştır.

Stres bir stresör etkili biçimde baş etme yeteneğimizi zorladığında ortaya çıkan gerilim, rahatsızlık ya da fiziksel belirtilerdir.

Wisdom of Body adlı kitabında homeostazi (homeostasis/denge, Latince homoios
aynı benzer, stasis durum anlamlarına gelmektedir) terimi ile organizmanın kendi iç dengesindeki sürekliliği koruma özelliğini açıklamış ve strese karşı gösterilen tepkileri “savaş ya da kaç” tepkisi olarak tanımlamıştır.

Alarm Tepkisi evresi stresli duruma maruz kalır kalmaz ortaya çıkar, bedendeki çeşitli aktivitelerde artış olur, strese olan direnç olağan zamanlardakine göre daha düşüktür. Direncin düşük olduğu ve bireyin gafil avlandığı bu evre iki basamaktan oluşur.

Bir Uyaran Olarak Stres Modeli: Bu modele göre stres genellikle çevre tarafından ortaya çıkarılmış hastalık ve felaket gibi durumları tanımlamakta ve kişide bir tepkiye yol açmaktadır.