SAĞLIK POLİTİKALARI

Sağlık: Dünya Sağlık Örgütü tarafından bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir
iyilik hali olarak tanımlanır.

Dayanışmanın iki türünden bahseden Durkheim’e göre, mekanik dayanışma, endüstrileşmemiş tarım ya da hayvancılıkla geçinen toplumlarda görülür. Bilgi ve becerinin dolayısıyla fonksiyonların farklılaşmadığı, benzerlikten kaynaklanan bu toplumsal dayanışma fertlerin ihtiyaçlarını karşılamayı sağlar. Endüstrileşen toplumlarda bilimsel bilgi ve becerinin artışına bağlı olarak farklılaşan ihtiyaçların karşılanmasına ise Durkheim organik dayanışma adını vermiştir.

Hipokrat: MÖ 460-370 yıllarında yaşamıştır. Sıvılar Teorisi ile bilimsel tıbbın kurucusu unvanını alırken tıp uygulamalarını ilk kez etik zemine oturtmuştur.

Sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi; mevcut koşullara, toplumdaki değişimlere ve dünyadaki küresel gelişmelere paralel olarak değişkenlik göstermektedir. Sağlık alanında belirlenen hedeflere ulaşabilmek için ülkeler, sağlık politikaları belirlemektedir. Sağlık politikaları, bazı temel ilkeler ve kurallar içerisinde oluşturulmaktadır. Bu bağlamda sağlık politikalarının belirlenmesinde uluslararası ve ulusal kuruluşlar önemli rol oynamaktadır.

Umudun adı olan Birleşmiş Milletler, uygulamada yaptığı çalışmalarla da bu umutların
yaşamın bir parçası haline getirilmesine katkı sağlayacak tarihî bir hukuki belge olarak 10 Aralık 1948 yılında Birleşmiş Milletler Evrensel Bildirgesi’ni üye devletlerin onayına sunarken diğer yandan da 7 Nisan 1948 tarihinde Dünya Sağlık Örgütünün kuruluşunu gerçekleştirmiştir. Bu örgütün kurulmasına büyük katkı sağlayan söz Birleşmiş Milletler toplantısında “barışın temel sütunlarından bir tanesi de sağlıktır” beyanatını veren Brezilya delegasyonudur.

Kuruluş günü her yıl “Dünya Sağlık Günü” olarak kutlanan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yönetsel ve idari anlamda özerk bir kuruluş olarak yapısal teşkilatı ile kendi görevlerini belirleyerek anayasasını da açıklamıştır. Buna göre DSÖ, “sağlık alanında uluslararası nitelik taşıyan çalışmalarda yönetici ve koordinatör makam sıfatıyla hareket etmek” görevini üstlenmiştir. Örgütün üstlendiği görevlere bakıldığında dünya yüzeyinde gerçekleştirilecek sağlık politikalarını belirleme görev-yetki ve sorumluluğu DSÖ’ne tevdi edilmiştir.

DSÖ, farklı adlarla bildirgelere imza atmış, bu bildirgeler içerisinde özellikle 1981 tarihli Lizbon Bildirgesi ve 1995 tarihli Bali Bildirgesi ile hasta hakları kavramı ön plana çıkarılarak 2500 yıldır uygulamada yer alan Hipokratik tıbbın paternalist (başkalarının hayatını onların iyiliği için onların isteklerine ve düşüncelerine bakmaksızın düzenlemenin doğru olduğunu savunan yaklaşımdır) anlayışı geçersizliğe itilerek özerkliğe saygı ön plana çıkarılmıştır. Bunun sonucu olarak hastanın hekim ve sağlık kurumu seçme hakkı, hekimin hastayı bilgilendirme edimi, hastanın tedaviyi red
ya da kabul etme hakkı tıp uygulamasına girmiştir.

NEGATİF STATÜ HAKLARI
Devletten herhangi bir aktif eylemde bulunması beklenmeyen tam tersine devlete karışmama yükümlülüğü yükleyen haklardır.

İkinci kuşak haklar Jellinek’in sınıflamasındaki pozitif statü haklarına karşılık gelir. Tarihsel süreçte İngiltere’de yaşanan sanayi devrimi sonrası ortaya çıkan sosyal, ekonomik, kültürel haklardır

Hipokrat’tan bu yana hekimlik mesleğinin kadim tıp etiği ilkelerinden birisi olan mahremiyet ilkesi, hukuk tarafından korumaya alınan ilk tıp etiği ilkelerindendir. Hukukça güven ilişkisine dayanan bir hukuki ilişkinin bileşeni olarak mahremiyet ilkesi Hipokrat tarafından, “Hekim hastası ile ilgili olarak başkalarına karşı kör, sağır, dilsiz olmalıdır.” düşüncesi ile tanımlanmıştır. Hekimin şahsında tüm sağlık personeli mesleğinin icrası nedeni ile öğrenmiş olduğu hasta ile bilgileri kural olarak saklamak ve açıklamamak yükümlülüğü altındadır. Bu yükümlülüğün ihlali hem tıp etiği açısından hem de hukuk açısından açıklayan için sorumluluk doğurur.
Nitekim İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinin “Özel Yaşam ve Bilgilendirilme Hakkı” alt başlıklı 10. maddesinde; “Herkes, kendi sağlığıyla ilgili bilgiler bakımından, özel yaşamına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir” ifadesine yer vermektedir.

Hipokrat; MÖ 460-370 yıllarında yaşamış, bilimsel tıbbın kurucusu unvanını alırken tıp uygulamalarını ilk kez etik zemine oturtmuştur

Devletten aktif eylemde bulunması beklenen devlete olumlu yükümlülük yükleyen haklar, pozitif statü haklarıdır.

2003 yılında “Sağlıkta Dönüşüm Programı” uygulamaya konulmuştur. Bu programın amaçları; sağlık hizmetlerinin etkili, verimli ve hakkaniyete uygun şekilde organize edilmesi, finansmanın sağlanması ve sunulması olarak belirtilmiştir. Bu programın temel ilkeleri arasında yer alan “sürdürülebilirlik” ilkesi ise özellikle önem arz etmektedir.

Normlar hiyerarşisine göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir

Lizbon Bildirgesi (1981): Dünya Tıp Birliği tarafından kabul edilen bu bildirge dünyada hasta haklarının genel çerçevesini çizen ilk belge olması nedeniyle önemlidir.

İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi 1997 Oviedo: 
Bu Sözleşmenin Tarafları, tüm insanların haysiyetini ve kimliğini koruyacak ve biyoloji ve tıbbın uygulanmasında, ayırım yapmadan herkesin, bütünlüğüne ve diğer hak ve özgürlüklerine saygı gösterilmesini güvence altına alacaklardır.

Hipokrat’ın hekim odaklı paternalist yaklaşımlı tıp uygulamalarında “Primum Utilis Esse” olarak belirttiği yararlılık ilkesi tıp etiğinin bilinen ve halen geçerli olan ilk ilkelerindendir.

Hizmetin kalitesine yönelik belirlenen politikalar bir ilke olarak aslında verimi ve etkili sağlık hizmet sunumunu sağlarken tıp etiği ilkelerinden yararlılık (primum utilis esse) ve zarar vermeme (primum nihil nocere) ilkeleri kapsamında değerlendirilmelidir.

Avusturyalı hukukçu Hans KELSEN (1881-1973) hukukun normlar hiyerarşisinden ibaret olduğunu ifade etmiştir. Bütün normlar (kurallar) temel norm olan anayasadan kaynak alır.

İnanç, söz konusu temel ilkeler arasında yer almamamktadır.