SAĞLIK POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 6

Sağlık hizmetlerinin ikamesi yoktur, yerine başka bir hizmet konulamaz ve acil olma özelliği söz konusudur. Sağlık hizmetlerinde bilgi asimetrisi ya da asimetrik bilgi (taraflardan birinin bildiğini diğerinin bilmeme ya da eksik bilme durumudur) vardır. Hizmet üretimi homojen değildir. Her hastaya göre farklı tedavi uygulandığından sürekli değişebilen bir olgudur. Sağlık hizmetlerinde risk ve belirsizlik vardır. Sağlık hizmetlerinde piyasa koşullarında rekabet edilemez.

Sağlıkta meydana gelen bozulma, azalma ya da sağlığın yokluğu şeklinde tanımlanan sağlık ihtiyacı temelde dört şekilde ele alınmaktadır. Bunlar normatif ihtiyaç, hissedilen ya da algılanan ihtiyaç, ifade edilen ihtiyaç ve karşılaştırmalı ihtiyaç olarak ortaya çıkmaktadır (Top,1998; Naldöken vd, 2018)

Normatif ihtiyaç, gerçek durumla teknik olarak belirlenmiş olması gereken standartlar arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Normatif sağlık ihtiyacı bilimsel ya da kliniksel sağlık ihtiyacı olarak da nitelendirilir. Örneğin bir şeker hastasının kandaki şeker seviyesi ile standartlara göre belirlenen düzey arasındaki fark normatif ihtiyaçtır.

Sağlık hizmetleri piyasasının kendine özgü özellikleri sağlık hizmetleri talebini etkileyen faktörlerin geniş bir çerçevede sınıflandırılmasına yol açmıştır. Bireylerin sağlık hizmeti talebi üzerinde cinsiyet, yaş, eğitim vb. bireysel nitelikler başta olmak üzere fiyat ve gelir esneklikleri, sağlık hizmetlerine ulaşmanın kolaylığı, finansman yöntemlerinin etkisi ve sağlık sigortalarının yaygınlığı gibi faktörler etkili olmaktadır.

Sağlık hizmetlerine olan talebi ortaya koymada bir kişinin yılda ortalama hekime başvurma sayısı önemli bir ölçüt olmaktadır. Türkiye’de kişi başı hekime başvuru sayısı 2017 yılı itibariyle birinci basamak hizmetlerinde 2.9, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinde ise 6’dır.

200000*0,25 = 50000 TL

(200000+50000)/(2000) = 125 TL

Başabaş noktası toplam maliyetleri karşılayabilmek için ne kadarlık bir üretim hacminin gerçekleştirilmesi gerektiği sorusuna cevap arar.

Toplam Gelir=Toplam Maliyet

Toplam Gelir=Sabit Maliyet+Değişken Maliyet

Satış fiyatı*Üretim Miktarı=Sabit Maliyet +(Birim Değişken Maliyet*Üretim Miktarı)

Satış fiyatı*Üretim Miktarı-(Birim Değişken maliyet*Üretim Miktarı)=Sabit Maliyet

Üretim Miktarı* (Satış fiyatı-Birim Değişken Maliyet)=Sabit Maliyet

Piyasa mekanizmasının potansiyel kazanımları ancak tam rekabet koşullarının sağlanmasıyla ortaya çıkmaktadır. Tam rekabet piyasasının dört ana özelliği şunlardır (Yalta ve Yalta, 2019).

Küresel sağlık politikalarında rol oynayan kuruluşların, bu alandaki faaliyetlerini üç farklı yoldan yürüttüğü söylenebilir. Birincisi, dünya genelinde düzenleyici adımlar atmak ve standartlar getirmek; ikincisi tüm dünyanın ortak adımlar atmasına olanak tanımak üzere kapsamlı küresel politika gündemleri oluşturmak (HIV/AIDS vb.); üçüncü olarak ise ulusal sağlık uygulamalarının, küresel politikalar yoluyla nasıl destekleneceğini ya da sınırlandırılacağını belirlemek ve sağlık kaynaklarının bölüşümünü sağlamak (Koivusalo 2014).

Dünya Bankası sağlık alanında Dünya Sağlık Örgütü ile birlikte sağlık reformlarını teşvik ederken; ülkelerde sağlık finansman sistemlerinin maliyet etkili olmamasına, kapsam dışılığın fazla olmasına ve sosyal güvenlik kurumları arasında eşitsizliklerin artmasına dayalı olarak sağlık krizi yaşandığı tespitlerini yapmaktadır.

Dünya Ticaret Örgütü ve Dünya Bankası yanında Uluslararası Para Fonu(IMF)’nu da üye ülkelere parasal destek sağlarken yapısal uyum programları çerçevesinde kredi sağlamaktadır. IMF belli koşullara bağlı olarak kredi desteği sağlamaktadır. Örneğin IMF, 11 Mayıs 2005’te Türkiye’ye verilecek 10 milyar dolarlık krediyi ancak sosyal sigortalar sisteminde reforma gidilmesi halinde verilebileceğini bildirmiştir (Frankfurter Allgemeine Zeitng, 23 Ocak 2006; Aktaran Deppe, 2011). Sağlık reformları adı altında sistemlerin yeniden yapılanma biçimleri toptan bir dönüşümün gerçekleşmesini öngörmek yerine zaman içinde küçük küçük değişimlerle özel sektörün kamusal ve yarı kamusal alanlarda payını en üst düzeye çıkartabileceği düşünülmektedir (Loeppky, 2014).

Hizmet üretildiği anda tüketildiği için depolanabilmesi mümkün değildir. Bu durum sağlık hizmetleri için de geçerlidir. Sağlık hizmetlerinin ikamesi yoktur, yerine başka bir hizmet konulamaz ve acil olma özelliği söz konusudur.
Sağlık hizmetlerinde bilgi asimetrisi ya da asimetrik bilgi (taraflardan birinin bildiğini diğerinin bilmeme ya da eksik bilme durumudur) vardır. Hizmet üretimi homojen değildir. Her hastaya göre farklı tedavi uygulandığından sürekli değişebilen bir olgudur. Sağlık hizmetlerinde risk ve belirsizlik vardır. 
Sağlık hizmeti tüketen bireye özel fayda sağlaması yanında topluma dışsal fayda sağlaması nedeniyle yarı kamusal hizmet olarak sınıflandırılır.

Normatif ihtiyaç: Şeker hastasının idrardaki şeker seviyesi ile standartlara göre belirlenen düzey arasında fark olması

Hissedilen ihtiyaç: Kişinin estetik olmak istemesi ancak hekimin buna ihtiyacının olmadığına karar vermesi

İfade edilen ihtiyaç: Kişinin başının ağrıdığını açığa vurarak bunu doktoruna bildirmesi

Karşılaştırmalı ihtiyaç: Kas ağrısıyla doktora giden benzer özellikteki 2 kişinin aldıkları sağlık hizmetinde farklılıkların olması

Buna göre I-B, II-A, III-D, IV-C olduğu için "e seçeneği doğrudur.

-Ekonomik anlamda talepten söz edilebilmesi için talebin, yeterli satın alma gücüyle desteklenmesi gerekmektedir. Ancak sağlık hizmetleri talebinde bu durum geçerli değildir. Çünkü bir toplumda bazı kişilerin sağlık hizmetlerinden yararlanırken diğer kişilerin satın alma gücü yetersiz olduğu için sağlık hizmetinden yoksun bırakılması toplum sağlığını olumsuz etkileyecektir. Satın alma gücü olmayan insanların sağlık ihtiyaçlarının karşılanmaması halinde hastalıkların artması, sağlıklı kişileri de olumsuz etkilemesi mümkündür. Bu nedenle satın alma gücüne bakılmaksızın en azından koruyucu sağlık hizmetleri gibi bazı sağlık hizmetlerinin arz edilmesi ve toplumun tümüne sunulması gerekmektedir.

-Klasik piyasa yapısında işleyen talep kanunu sağlık hizmetleri piyasasında işlemez.

-Sağlık hizmetleri talebinde sağlık profesyonelleri asıl belirleyicidirler.

-Birey hissettiği sağlık ihtiyaçlarını giderebilecek sağlık hizmetlerini almak için girişimde bulunduğunda talep oluşur. 

-Sağlık hizmetleri talebi, ihtiyaca bağlı olarak gelişmekte ve genellikle sağlığın kaybolması ile ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte Dünya Sağlık Örgütü sağlığın tanımında öncelikle sağlık sorununun giderilmesinden öte iyi olma halini ön plana çıkarmaktadır. Bu bağlamda sağlığı ve yaşam kalitesini geliştirme ve yaşam süresinin uzatılması için sağlık bakımından ya da hizmetlerinden yararlanma amacıyla da sağlık hizmetleri talebi oluşmaktadır.

-Sağlık hizmetine duyulan ihtiyaç ne kadar artarsa fiyat esnekliği o kadar azalır. Bu soruda sağlık hizmetlerini etkileyen faktörlerden biri olan "fiyat" konusu dikkate alınmıştır. Sorudaki diğer seçenekler ise gelir, finansman yönetimi ve kişisel özellikler konusunu içermektedir. Buna ait bilgiler de aşağıda yer almaktadır;

-Öte yandan, bireylerin özellikle zorunlu sağlık sigortası kapsamına alınması talep üzerinde fiyat ve gelirin etkisini ortadan kaldırarak talebi artırmaktadır. 

-Koruyucu sağlık hizmetlerine olan talebin artması ise bu alana yönelik
harcamaların artmasına neden olurken bu durum sonraki dönemler için hastalık riskini azaltarak tedavi edici sağlık hizmetlerine olan harcamaları azaltmaktadır.

-Bireyin doğrudan finansmanı söz konusu olduğunda sağlık hizmet talebinin düştüğü, devletin finansmanını tümüyle karşıladığı kapsayıcı sistemlerde ya da bireyin kısmen katıldığı sistemlerde sağlık hizmet talebinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Sonuç olarak; "c" seçeneği doğrudur.

Sağlık hizmetlerinin özelliklerinden dolayı fiyat diğer piyasalardaki gibi işleyişin en temel belirleyicisi olmaz. Sağlık hizmetlerinin ikamesinin mümkün olmaması, ertelenmeyecek hizmetler olması, tam ya da yarı kamusal mal olması, hastanın alacağı hizmetin neler olacağı konusunda ağırlıklı olarak hekimlerin belirleyici olması, hastanın sigorta kapsamında olup olmaması gibi nedenler tüketicinin üzerinde fiyatlandırmanın birinci derecede önemli bir değişken olmamasına neden olmaktadır. Sağlık Bakanlığı, Türk Tabipler Birliği, Diş Hekimleri Odası gibi meslek odaları, anlaşmalı sigorta kurumunun niteliği (genel sosyal güvenlik kurumuna dahil olanlar ile özel sağlık sigortasına dahil olanlar), hizmet alanların cepten para ödeyip ödemeyeceği, sağlık kurumunun bulunduğu çevrenin demografik özellikleri gibi unsurlar sağlık hizmetlerinde fiyatlandırmayı etkilemektedirler.

Maliyet artı fiyatlandırma yönteminde fiyat, mal ve hizmet üretim sürecinde kullanılan her girdinin birim maliyetlerini hesaplamak için geçmiş maliyet bilgilerinin kullanılmasıyla hesaplanır. 
Formüle etmek gerekirse:
Birim satış fiyatı=Birim maliyet+Kar

Örneğin birim maliyeti 20 Türk lirası olan göz poliklinik muayenesinden yüzde 15 oranında kâr elde edilmek isteniyorsa

Birim satış fiyatı=20+(20*0,15)
Birim satış fiyatı=23  Türk lirası olacaktır.

Buna göre; Birim satış fiyatı=30+(30*0,15)
Birim satış fiyatı=34,5 Türk lirası olacaktır.

Hedef amaçlı fiyatlandırma yöntemde, tahmin edilen satış miktarında elde edilecek kâr hedeflenmek suretiyle fiyat belirlenmeye çalışılır. Hedeflenen kârlılık oranı toplam maliyetlere eklenir ve elde edilen toplam üretim miktarına bölünerek satış fiyatı belirlenir. Formüle etmek gerekirse:
Birim satış fiyatı = (Birim Maliyet + Hedeflenen Kar) / Üretim Miktarı
Hedef amaçlı fiyatlandırma yöntemine göre; tahmin edilen satış miktarı 5000 birim ve bu miktar üretimin toplam maliyeti 200.000 Türk lirası  iken hedeflenen kârlılık oranı %10 ise ;
Hedeflenen Kâr=200.000*0.10=20.000 Türk lirası
Birim satış fiyatı =(200.000+ 20.000 ) / 5000 = 44 Türk lirası olacaktır.

Piyasa fiyatını esas alma yönteminde; sağlık kurum işletmecisi, kendi maliyetleri ile piyasada geçerli fiyatın altında üretim yapacağına kanaat getirmiş ise piyasa fiyatını esas alabilir. Rekabeti körükleyici olmaması ve kolay bir usul olması dolayısıyla yaygın olarak kullanılan bir usuldür.

Piyasa mekanizmasının potansiyel kazanımları ancak tam rekabet koşullarının
sağlanmasıyla ortaya çıkmaktadır. Tam rekabet piyasasının dört ana özelliği şunlardır (Yalta ve Yalta, 2019).
• Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır.
• Tek tip ürün veya hizmet alınıp satılmaktadır.
• Piyasaya giriş çıkış serbesttir
• Alıcı ve satıcılar tam bilgiye sahiptir.