SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET YÖNETİMİ

Sağlık Hizmetlerinin Yürütülmesine Hakkında Yönerge’ye göre sağlık hizmeti, insan sağığına zarar veren çeşitli etmenlerin yok edilmesi ve toplumun bu etmenlerin etkilerinden korunması, hastaların tedavi edilmesi, bedensel ve ruhsal yetenek ve becerileri azalmış olanların rehabilite edilmesi için yapılan hizmetlerdir.

Sağlık hizmetleri; koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi hizmetleri, rehabilitasyon hiz- metleri ve sağlığın geliştirilmesi hizmetleri şeklinde sunulmaktadır.

Birinci basamak sağlık hizmetleri (primary care), genelde koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulduğu sağlık hizmetlerdir. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin verildiği kurumlarda koruyucu sağlık hizmetlerinin yanında tedavi edici sağlık hizmetleri de verilmektedir. Birinci basamak sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik yüksek olmasına rağmen, sunulan hizmetlerin kapsamı dardır. Sunulan hizmet çeşidinin az olması ve koruyucu hizmetlerin maliyetlerinin tedavi edici hizmetlerden daha düşük olması nedeni ile ulaşabilen hasta sayısı fazla olsa bile, birinci basamak sağlık hizmetlerinin maliyetleri daha düşüktür. Sağlık politikacıları, toplumun sağlık seviyesini yükseltirken toplam sağlık harcamalarını azaltmak için koruyucu sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılmasını hedefler.

İkinci basamak sağlık hizmetleri, daha uzmanlık gerektiren ve birinci basamak sağlık kurumlarında tedavi edilemeyen hastalıkların tedavi edildiği yataklı tedavi kurumlarında verilen hizmetlerdir. İkinci basamak sağlık hizmetlerinin kapsamı daha geniş olmasına rağmen, ulaşılabilirliği birinci basamak hizmetler kadar kolay değildir. İkinci basamak sağlık hizmetlerinin verildiği hastanelerde sunulan tedavi edici hizmetlerin maliyetleri koruyucu hizmetlerden daha yüksek olduğundan, birinci basamak kurumlarına göre daha fazla yatırım, daha fazla uzman insan kaynağı ve bunlara bağlı olarak daha fazla sermaye gerektiğinden maliyetler daha fazladır.

Üçüncü basamak sağlık hizmetleri daha çok bölge hastaneleri veya eğitim ve araştırma hastaneleri tarafından verilen ve uzmanlık gerektiren tedavi edici hizmetleri içermektedir. Üçüncü basamak sağlık kurumları birinci ve ikinci basamak kadar yaygın olmadığı için ulaşılabilirliği daha düşüktür. Üçüncü basamak sağlık hizmetlerinde yoğun bilgi ve teknoloji gerektiren komplike hastalıkların tedavisine yönelik hizmetler sağlamaktadır.

Sağlık kurumları; koruyucu sağlık hizmeti sunan sağlık kurumları ve tedavi edici sağlık kurumları olarak 2 grupta incelenebilir. Bu iki gruptaki sağlık kurumlarına aşağıda yer verilmiştir;

Koruyucu Sağlık Hizmeti Sunan Kurumlar

• Sağlık Evi
• Sağlık Ocağı
• Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri (AÇSAP)

• Verem Savaşı Dispanseri
• Sıtma Savaş Birimleri
• Deri ve Tenasül Hastalıkları Dispanserleri
• Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezi
• Toplum Sağlığı Merkezi ve Toplum Sağlığı Birimi
• Aile Hekimliği ve Aile Sağlığı Merkezi
Tedavi Hizmeti Sunan Kurumlar
• Özel Muayenehane
• Günübirlik Cerrahi Merkezleri
• Evde Bakım
• Hastaneler

Hastanelerde maliyeti etkileyen çok sayıda faktör bulunmaktadır. E seçeneği hariç bütün seçenekler bu faktörler arasındadır.

A-I Grubu Genel Hastaneler: Bakanlıkça ilgili mevzuatına göre en az beş branşta eğitim yetkisi verilmiş ve buna göre eğitim kadroları tamamlanmış, üçüncü basamak tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin verildiği, eğitim araştırma faaliyetlerinin yürütüldüğü ve aynı zamanda uzman ve yan dal uzman tabiplerinin yetiştirildiği genel dal yataklı tedavi kurumları A-I Grubu hastaneler olarak adlandırılır.

A-II Grubu Genel Hastaneler: Bölge sağlık merkezi statüsündeki ilerde veya bu merkezlere bağlı illerde faaliyet gösteren, eğitim-araştırma statüsü bulunmayan ve aşağıdaki kriterlere uygun olan genel hastaneler, A-II Grubu Hastaneler olarak adlandırılır. Kriterleri:

Sağlık bölge merkezi konumundaki illerde veya bu ilere bağlı alt bölge merkezi olan illerde; ikinci basamak, yataklı sağlık tesisi statüsünde faaliyet göstermesi,

Bünyesinde; dahiliye, genel cerrahi, kadın hastalıkları ve doğum, çocuk hastalıkları olmak üzere en az dört branşın her birinden (ilgili branşlarda dal hastanesi bulunan yerleşim merkezleri hariç olmak üzere) 6 ve üzeri uzman tabip bulunması ve müstakil acil branş nöbeti düzenlenebilmesi,

Ağır ve yüksek riskli hastaların yatırılarak takip ve tedavilerinin sağlanabilmesi, komplike hastaların kabul ve tedavi edilebilmesi,

Bünyesinde III. Seviye Acil Servis bulunması,

Bünyesinde III. Basamak yoğun bakım ünitesi bulunması,

Hastanenin statüsünün gerektirdiği tetkik ve tedavi hizmetleri ile görüntüleme hizmetleri gereksinimlerinin kurum bünyesinde veya dışarıdan hizmet alımı yolu ile karşılanabilmesi gerekir.

D Grubu Genel Hastaneler: Aşağıdaki kriterlere uygun olarak güçlendirilmiş ve sağlık bölge planlaması çerçevesinde güçlendirilmiş ilçelerle ilişkilendirilmiş ilçe- lerde faaliyet gösteren en az 25 hasta yatağı bulunan genel hastanelerdir. Kriterler:

·  4 ana branşta; her branş için en az 1 uzman tabip planlanmasının yapılmış olması ve aile hekimi dahil olmak üzere birden fazla uzman tabibin mevcut olması,

·  Mevcut uzmanlık dallarında uzman düzeyinde poliklinik muayene hizmet- leri verilebilmesi ve yatırılan hastaların uzman düzeyinde takip ve tedavisinin sağlanabilmesi,

·  Acil sağlık hizmetlerinin 1. seviye acil servis yapılanması içerisinde sunulabilmesi,

·  Bünyesinde, ameliyathane, ameliyat sonrası bakım odası, diş polikliniği, doğumhane, monitörlü gözlem odası bulunması,

·  Diyaliz biriminin ihtiyaca göre yapılandırılabilmesi,

·  Lüzumu halinde D grubu hastanelerin E-I grubu hastane statüsüne dönüştürülebilmesi gerekir.

Döner Sermayenin amaçları;
• Genel Bütçe yükünün azaltılması,
• Kamudaki atıl kapasitenin kullanılması,
• Ek gelir sağlanması,
• Sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi,
• Toplumsal faydalar sağlanması,
• Çağdaş, kaliteli, verimli ve etkin sağlık hizmetinin sunulması.

Sağlık kurumlarının ve sunulan sağlık hizmetinin özellikleri dikkate alınarak maliyet- leri etkileyecek faktörler aşağıda sunulmuştur.

Sağlık Kurumlarında Sunulan Hizmetin Niteliği

Sunulan Hizmet Türü

Sağlık Çıktılarının Belirlenmesi ve Ölçümünün Zor Olması

Sağlık Kurumlarında Kesintisiz Hizmet Sunumu

Sağlık Kurumlarında Uzmanlaşma Seviyesi

Sağlık Sektörünü Emek Yoğun Bir Sektör Olması

Sağlık Kurumlarında İnsan Kaynaklarının Niteliği

Sağlık Harcamaları Açısından Hekim Faaliyetlerinin Denetimi

Kamu Hastanelerinde Finansal Yönetimde Yaşanan İkili Otorite

Sağlık Kurumunun Dikey Bütünleşme Niteliği

Eğitim Verilmesi

Sağlık Hizmetlerinin Standardize Edilememesi

Sağlık Kurumlarında Maliyetlerle İlgili Temel İstatistikler

Hacettepe Üniversitesi tarafından yürütülen “Sağlık Hizmetleri Finansman Yapısının Güçlendirilmesi ve Yeniden Yapılandırılması için Altyapı Geliştirme Projesi Raporu”nda önerilen hastanelerde maliyet analizlerinde kullanılabilecek temel istatistikler aşağıdaki gibidir.

Fiili Yatak Sayısı: Belirli bir süre sonunda (3 ay, 1 yıl vb.) hastanede hasta yatağı olarak serili boş veya dolu yatakları ifade etmektedir. Hastanelerde yeni doğan be- bek sepetleri, doğum sancı odasındaki yataklar, poliklinik ve laboratuarlardaki küçük işlem veya istirahat için kullanılan yataklar, anestezi ve ameliyathanede uyuma ve bekleme ve ameliyat sonrası bakım için kullanılan yataklar ve personel istirahatı için kullanılan yataklar fiili yatak kapsamı içerisinde nitelendirilmezler.

Toplam Hekim Sayısı: Hastanede çalışan uzman ve pratisyen hekim toplamını ifade etmektedir.

Yatak Başına Düşen Hekim Sayısı: Bir yatağa düşen hekim sayısını ifade etmekte olup aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır:

Yatak Başına Düşen Hekim Sayısı = Toplam Hekim Sayısı / Fiili Yatak Sayısı

Poliklinik Muayene Sayısı: Ayakta hastalara hastane polikliniklerinde sunulan muayene hizmetini ifade etmektedir.

Çıkan Hasta Sayısı: Yatan hasta hizmetlerinden yararlanmak üzere yatışı yapılan hastalardan taburcu ve ölüm yoluyla hastaneden çıkanların toplam sayısını ifade etmektedir.

Yatılan Gün Sayısı: Yatan hasta hizmetlerinden yararlanmak üzere hastaneye yatırılan ve taburcu veya ölüm yoluyla hastaneden çıkarılan hastaların, yatış ve çıkışları arasındaki toplam hastanede kalış günlerini ifade etmektedir.

Toplam Ameliyat Sayısı: Hastanede yapılan büyük, orta ve küçük ameliyatların toplam sayısını ifade etmektedir.

Doğum Sayısı: Hastanede yapılan normal ve müdahaleli toplam doğum sayısını ifade etmektedir.

Birinci basamak sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik yüksek olmasına rağmen, sunulan hizmetlerin kapsamı dardır.

Özel muayenehaneler koruyucu sağlık hizmeti sunan kurumlar arasında yer almamaktadır.

Yapılan araştırmalar kamu hastanelerinde insan kaynağı maliyetinin ortalama % 70 olduğunu ortaya koymuştur.

Gün hastanesi: Birden fazla branşta, günübirlik ayakta muayene, teşhis, tedavi ve tıbbi bakım hizmetleri verilen asgari 5 gözlem yatağı ile 24 saat sağlık hizmeti sunan bir hastane bünyesinde veya bir hastane ile koordineli olmak kaydıyla kurulan sağlık kurumlarıdır.

Özel bütçeli hastaneler; bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen hastanelerdir.

Yatan Hasta Birim Maliyeti = Yatan Hasta Hizmetleri Gider Tutarı / Yatan Hasta Sayısı

Yatak İşgal Oranı = (Yatılan Gün sayısı / (Fiili Yatak Sayısı * 365 Gün)) *100

Fiziksel ürün özelliği üretim işletmelerine özgüdür, sağlık işletmeleri için geçerli değildir.

Yatak Birim Maliyeti = Yatan Hasta Hizmetleri Gider Tutarı / Fiili Yatak Sayısı

Hastanenin konumu toplam maliyetleri etkileyen özellikler arasında yer almamaktadır.