SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 3

“Vazgeçme maliyeti” ya da “Alternatif Maliyet” adlarıyla bilinen bu maliyet ilgili sonuç uğruna “kaçınılan net kazanç” tutarıdır. Yani, bir seçeneğin seçilmesi nedeni ile vazgeçilen diğer seçeneklerin kullanılmamasından dolayı işletmenin kaybettiği gelirlerdir.

Kaynakların bir araya getirmesi için gerekli olan para tutarların toplamıdır. Muhasebe maliyeti yanında fırsat maliyetinin de dikkate alındığı maliyettir. Örneğin, bir hastalık tedavisinin hastaya olan maliyetini hesaplamak istiyorsak, tedavi için katlanılan giderler yanında tedavi sırasında çalışamaması sonucu katlanmak zorunda kaldığı giderlerin de dikkatte alınması durumunda ekonomik maliyet belirlenmiş olur.

Giderler aşağıdaki faktörlere göre sınıflandırılmaktadır; • Gider türleri, • İşletme fonksiyonları, • Gider merkezleri, • Giderlerin yüklenme biçimi, • Giderlerin faaliyet hacmi ile ilişkisi, • Giderlerin kontrol edilebilirliği, • Giderlerin fiili olup olmaması.

Şekil 3.1: Giderlerin Sınıflandırılması

Finansman Giderleri Finansman, bir işletmede ihtiyaç duyulan fonların en uygun koşullarla sağlanması ve fonların en etkin biçimde kullanılmasıdır. Yöneticiler finansman ihtiyaçlarını iki sermaye kaynağından sağlarlar. Öz kaynaklar ve yabancı kaynaklar.
Özkaynaklar, işletmelerin kuruluşlarında veya faaliyetleri esnasında firmanın sahip veya ortakları tarafından sağlanan kaynaklar olarak tanımlanır. Yabancı kaynaklar ise işletme dışındaki kişi veya kuruluşlardan faiz karşılığında belirli bir süre kullanılıp geri ödenmek üzere alınan fonlardır. Sermaye maliyeti; işletmenin ihtiyacı olan fonları elde etmek için ödediği fiyat veya işletmenin karar anı itibariyle kullandığı fonların ortalama maliyetidir. Dolayısıyla sermaye maliyetini finansman giderleri oluşturur. Öz kaynak için katlanılan finansman gideri fırsat maliyetken, yabancı kaynak için finansman gideri ödenen faiz ve finansman sırasında katlanılan diğer giderlerdir. Giderlerin sınıflandırılmasında işletmelerin faaliyetleri için kullandıkları sermayeye ilişkin giderler de dikkate alınmaktadır. Ancak, finansman gideri olarak sadece yabancı kaynak kullanımından doğan giderler dikkate alınmaktadır. Bu kapsamda, kısa ve uzun vadeli borçlar için katlanılan faiz, komisyon ve kur farkı gibi giderler finansman giderleri sınıfına girer.

Yardımcı Üretim Gider Merkezleri Giderleri: Esas üretim gideri dışında kalan, işletmenin ana faaliyet konusu olan mamul ya da hizmetin üretilmesiyle doğrudan ilişkisi olmayan, ancak faaliyetlerin sürdürülebilmesi için gerekli olan gider merkezleridir. Örneğin, bir hastanede sağlık hizmetinin sunulmasına katkı sağlayan laboratuar, röntgen birimi, tomografi birimi gibi yerler yardımcı üretim gider merkezleridir.  Bu durumda yardımcı üretim gider merkezlerine göre giderleri sınıfladığımızda giderler; • Laboratuar birimi giderleri, • Röntgen birimi giderleri, • Tomografi birimi giderleri gibi adlar alacaktır.

Sabit Giderler Belirli bir zaman dönemi içinde faaliyet (üretim) hacminin azaltıp, çoğalmasına karşın toplam olarak aynı kalan değişmeyen giderlere sabit giderler denir. Kısa dönemde faaliyet hacminde meydana gelen değişmelerden etkilenmeyen giderlerdir. İlk kuruluş giderleri, bina, makine ve demirbaşların amortisman payları sabit giderlerdendir. Örneklerden de anlaşılabileceği gibi sabit giderler niteliğindeki giderler işletmelerde kapasite artırmak amaçlı yapılan giderlerdir. Bazı işçilik giderleri de sabit karakterlidir. Örneğin hastane müdürü hizmet miktarı artsa da azalsa da aynı ücreti alacağı için zaman içinde artsa bile sabit giderdir. Burada sabitlik iki unsura bağlıdır; zaman ve üretim hacmi.

Tekdüzen Muhasebe Sistemi ve Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre maliyet hesapları tekdüzen hesap çerçevesinin 7. grubunda yer almaktadır. 7. grup ise 7/A ve 7/B şeklinde iki çeşide sahiptir. Tekdüzen hesap planında hesap adlarında gider ifadesi kullanıldığından hesap adlarında gider ve maliyet aynı anlamda kullanılmıştır. 7/A seçeneğinde maliyetler fonksiyon esasına göre izlenirken, 7/B seçeneğinde ise gider çeşitleri esasına göre izlenmektedir. Daha önce de ifade edildiği üzere hastaneler büyük ölçekli kuruluşlar olduğundan, net aktif büyüklükleri ve net satış hasılaları belli düzeyin üzerinde olduğundan 7/A seçeneğini kullanmak zorundadırlar.

• Yarı Değişken Giderler: Yarı Değişken Giderler (YDG), faaliyet hacmi sıfır olduğu zaman tümüyle ortadan kalkmayan, ancak faaliyet hacmindeki değişmelere paralel olarak artırıp eksilen giderlerdir. Bu bakımdan, söz konusu giderler esas itibariyle iki kısımdan meydana gelmektedir: (1) Faaliyet durdurulduğu halde ortaya çıkmaya devam eden “sabit” kısım; (2) Faaliyet hacmi ile orantılı olarak değişme gösteren “değişken” kısım. YDG = Sabit kısım + Değişken kısım (Değişme oranı x Çalışma Hacmi) Yarı değişken giderlerin örnekleri arasında bakım onarım giderleri, temizlik malzemesi tüketimi ve bir kısım dolaylı işçilikler sayılabilir.

Üretin mamul ya da hizmetle doğrudan ilişkili madde ve malzemelere ilişkin giderlerdir. Sağlık kurumlarında kullanılan malzemeler genel olarak (direkt ve endirekt ayrımı yapılmadan) 8 ana grupta toplanmaktadır. • Tıbbi malzeme, • İlaç, • Kimyasal malzeme, • Kırtasiye, • Temizlik malzemesi, • Tuhafiye malzemesi, • Genel malzemeler, • Teknik malzemesi. Sağlık kurumlarında direkt ilk madde ve malzemeler, üretilen sağlık hizmeti için gerekli olan ve her hizmet için tüketimi izlenilen madde ve malzemelerdir. Örneğin, enjeksiyon işleminde kullanılan disposable iğne, bütün tıbbi malzemeler ve ilaçlar.

Sağlık hizmetleri hizmet kapsamı bakımından birinci, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bu hizmetlerden üçüncü basamak sağlık hizmetlerinde maliyetler birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerine göre daha fazladır.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Hastanenin mülkiyeti, hastanede eğitim verilmesi, sunulan hizmetin özelliği, büyüklüğü, kalite standartlarının varlığı, hastanelerde verilen yataklı tedavi hizmetleri ve yatış süresi ve dikey bütünleşme basamağı gibi özellikler hastane maliyetlerini etkilemektedir.

Sorunun doğru yanıtı C şıkkıdır. Kamu hastaneleri hastanelerin mülkiyetlerine göre sınıflandırılmış bir hastanedir. Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği'ne göre Sağlık Bakanlığı Hastaneleri; ilçe/belde hastanesi, gün hastanesi, genel hastaneler, özel dal hastaneleri, eğitim ve araştırma hastaneleri olmak üzere beş gruba ayrılmaktadır.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Sermaye yoğun teknoloji üretim işletmelerine ait bir özelliktir. Sağlık işletmelerinin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

Yatak İşgal Oranı: Hastanenin yatak kullanımı ile ilgili kapasite kullanım oranını ifade etmektedir. Yatak işgal oranı aşağıda formülle hesaplanmaktadır:
Yatak İşgal Oranı = (Yatılan Gün sayısı / (Fiili Yatak Sayısı * 365 Gün)) *100

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Yatan Hasta Hizmetleri Gider Tutarı / Fiili Yatak Sayısı yatak birim maliyeti göstermektedir. Yatak Devir Hızı = Çıkan Hasta Sayısı / Fiili Yatak Sayısı formülü ile hesaplanmaktadır.

Soruda verilen ifade Eş Zamanlı Kayıt Düzenine aittir. Diğer bir ifade ile Aynı Zamanlı kayıt düzenini ifade etmektedir. Maliyet muhasebesinde maliyetlerin oluşumlarının izlenmesi ve kaydedilmesi kayıt düzeninin diğeri ise Hesaplar Arasında Aktarma Yapılmasını Gerektiren Kayıt Düzenidir.

Bağımsız muhasebe sisteminde maliyet muhasebesi ve finansal muhasebe birbirinden ayrı olarak yürütülür. Her iki muhasebenin hesapları ayrı tutulur. Maliyet muhasebesi ve finansal muhasebe aralarındaki ilişki bağlantı hesapları ile sağlanır. Bu nedenle sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır.

Sorunun doğru yanıtı E şıkkıdır. Sağlık kurumu büyüdükçe sunduğu hizmet çeşidi, buna bağlı olarak kullanılan girdi, sermaye ve insan gücünün artması maliyetleri de artırmaktadır.

Sorunun doğru yanıtı B şıkkıdır. Yatak devir hızı yatak verimliliğini ifade eder ve çıkan hasta sayısı / fiili yatak sayısına bölünmesi ile bulunmaktadır.