SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 12

Birinci basamak sağlık hizmetleri (primary care), genelde koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulduğu sağlık hizmetlerdir. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin verildiği kurumlarda koruyucu sağlık hizmetlerinin yanında tedavi edici sağlık hizmetleri de verilmektedir. Şekil 2.1’de görülebileceği gibi birinci basamak sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik yüksek olmasına rağmen, sunulan hizmetlerin kapsamı dardır. Sunulan hizmet çeşidinin az olması ve koruyucu hizmetlerin maliyetlerinin tedavi edici hizmetlerden daha düşük olması nedeni ile ulaşabilen hasta sayısı fazla olsa bile, birinci basamak sağlık hizmetlerinin maliyetleri daha düşüktür. Sağlık politikacıları, toplumun sağlık seviyesini yükseltirken toplam sağlık harcamalarını azaltmak için koruyucu sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılmasını hedefler.

Kamu mülkiyetli hastaneler arasında; Sağlık Bakanlığı Hastaneleri, Milli Savunma Bakanlığı Hastaneleri, Üniversite Hastaneleri ve Belediye Hastaneleri yer alır. Özel mülkiyetli hastaneler ise; vakıf, dernek, azınlık, yabancılara ait ve özel sermaye ile kurulan özel hastanelerdir.

Hastanelerin büyüklüğünü belirlemede kullanılan başlıca ölçütler, yatak sayısı, personel sayısı, hasta günü sayısıdır. Bunlar içinden en yaygın kullanılan ölçüt yatak sayısıdır. Yatak sayısı bakımından hastaneler 25, 50, 100, 200, 400, 600, 800 ve üstü yataklı hastaneler olarak sınıflandırılmaktadır. Hastane büyüdükçe sunduğu hizmet çeşidi, buna bağlı olarak kullanılan girdi, sermaye ve insan gücünün artması maliyetleri de artırmaktadır.

A-II Grubu Hastanelerin kriterleri:
• Sağlık bölge merkezi konumundaki illerde veya bu illere bağlı alt bölge merkezi olan illerde; ikinci basamak, yataklı sağlık tesisi statüsünde faaliyet göstermesi,
• Bünyesinde; dahiliye, genel cerrahi, kadın hastalıkları ve doğum, çocuk hastalıkları
 üzere en az dört branşın her birinden (ilgili branşlarda dal hastanesi bulunan yerleşim merkezleri hariç olmak üzere) 6 ve üzeri uzman tabip bulunması ve müstakil acil branş nöbeti düzenlenebilmesi,
• Ağır ve yüksek riskli hastaların yatırılarak takip ve tedavilerinin sağlanabilmesi, komplike hastaların kabul ve tedavi edilebilmesi,
• Bünyesinde III. Seviye Acil Servis bulunması,
• Bünyesinde III. Basamak yoğun bakım ünitesi bulunması,
• Hastanenin statüsünün gerektirdiği tetkik ve tedavi hizmetleri ile görüntüleme hizmetleri gereksinimlerinin kurum bünyesinde veya dışarıdan hizmet alımı yolu ile karşılanabilmesi gerekir.

Döner Sermayenin amaçları;
• Genel Bütçe yükünün azaltılması,
• Kamudaki atıl kapasitenin kullanılması,
• Ek gelir sağlanması,
• Sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi,
• Toplumsal faydalar sağlanması,
• Çağdaş, kaliteli, verimli ve etkin sağlık hizmetinin sunulması.

Standart Giderler

Faaliyet yapılmadan önce bilimsel yöntemlere göre belli koşullara göre gerçekleşmesi beklenen standart verilere göre hesaplanana giderler standart giderlerdir. Bu giderler tahakkuk etmiş, gerçekleşmiş giderlerdir. Örneğin, 2012 yılında olduğumuzu varsayarsak, bir hastane 2013 yılının giderlerini tahmini olarak hesaplamak istiyorsa ve bilimsel yöntemler kullanıyorsa, bu giderler standart giderlerdir.

Dernek ve Vakıf statüsündeki hastanelerin gelirleri; Sosyal Güvenlik Kurumu gelirleri, özel sağlık sigortası gelirleri, cepten yapılan sağlık harcamaları gelirleri, nakdi yardımlar ve bağışlardır.

Sabit Giderler

Belirli bir zaman dönemi içinde faaliyet (üretim) hacminin azaltıp, çoğalmasına karşın toplam olarak aynı kalan değişmeyen giderlere sabit giderler denir. Kısa dönemde faaliyet hacminde meydana gelen değişmelerden etkilenmeyen giderlerdir. İlk kuruluş giderleri, bina, makine ve demirbaşların amortisman payları sabit giderlerdendir. Örneklerden de anlaşılabileceği gibi sabit giderler niteliğindeki giderler işletmelerde kapasite artırmak amaçlı yapılan giderlerdir.

Yatak Devir Hızı: Bir yatağın bir yıl içerisinde hastalar tarafından kaç kez kullanıldığını, diğer bir ifadeyle yatak kullanım verimliliğini ifade etmekte olup aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır:
Yatak Devir Hızı = Çıkan Hasta Sayısı / Fiili Yatak Sayısı

Satın Alma (Tedarik) Giderleri

Tedarik ya da satın alma giderleri, işletme faaliyetleri için satın alınan veya satılmak üzere satın alınan varlık ve hizmetlerin alımı için yapılan giderlerden oluşur. Bu giderler alış maliyetlerinden oluşur. Söz konusu varlıklar gidere dönüşmedikçe bilançoda varlıklar arasında yer alır. Bu varlıklar kullanıldıkça ya da tüketildikçe ilgili fonksiyon gideri olur.

Muhasebe organizasyonlarında üç farklı muhasebe sistemi kullanılmaktadır.

Muhasebe Organizasyonları
1. Bağımsız Muhasebe Sistemi
2. Birleşik Muhasebe Sistemi
3. Hesap Ayrılığı Sistemi

Maliyet muhasebesinde maliyetlerin oluşumlarının izlenmesi ve kaydedilmesi kayıt düzenine göre değişmektedir.
Kayıt Düzenleri;
• Eş Zamanlı (Aynı Zamanlı) Kayıt Düzeni
• Hesaplar Arasında Aktarma Yapılmasını Gerektiren Kayıt Düzeni

Direkt İşçilik Giderleri:

Mamul ya da hizmetin üretiminde doğrudan etkisi olan insan kaynakları gücüne ilişkin giderleridir. Örneğin, herhangi bir hastalığın tedavisi için hastaneye gelen hastaya bakan hekimin gideri direkt işçilik gideridir.

E-1 Grubu Hastane Kriterleri:
• Toplam nüfusu 18 bin ve üzerinde olan ilçelerde faaliyet göstermesi,
• Tabiplerce 24 saat kesintisiz sağlık hizmeti esasına göre hizmet vermesi,
• Aile hekimi ve pratisyen tabiplere ilave olarak 4 ana branşta uzman tabip planlamasının yapılabilmesi,
• Mevcut uzmanlık dallarında uzman düzeyinde poliklinik muayene hizmeti verilebilmesi ve yatışı yapılan hastaların uzman düzeyinde takip ve tedavisinin sağlanabilmesi,
• Acil sağlık hizmetlerinin 1.seviye acil veya acil ünitesi yapılanması içerisinde sunulabilmesi,
• Acil hastaların pratisyen tabiplerce karşılanması, mevcut uzman tabiplerin mesai saatleri haricinde lüzumu halinde icap yöntemi ile kuruma davet edilmesi,
• Bünyesinde, görüntüleme, laboratuar, ameliyathane, ameliyat sonrası bakım odası, diş polikliniği ve doğumhane bulunması,

• Diyaliz biriminin ihtiyaç halinde yapılandırılabilmesi,
• İhtiyaç halinde D grubu hastaneye dönüştürülebilmesi gerekir.

Giderlerin Türlerine (Çeşitlerine) Göre Sınıflanması

Giderlerin türlerine göre sınıflandırılmasında giderlerin doğal adları dikkate alınır. Gider çeşitleri üretim için katlanılan maliyetlerin nelerden oluştuğunun bilinmesine yardımcı olur. Örneğin bir hastanede hasta muayenesi sırasında kullanılan ilaçların ilk madde ve malzeme gideri mi olduğu gider çeşitleri alt hesaplarının kullanılmasıyla belirlenir. Tekdüzen Muhasebe Sistemi’nde de esas alınan giderlerin türlerine göre sınıflandırılması aşağıdaki gibidir;

• İlk Madde ve Malzeme Giderleri

• İşçi Ücret ve Giderleri

• Memur Ücret ve Giderleri

• Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetlere İlişkin Giderler

• Vergi, Resim ve Harç Giderleri

• Amortismanlar ve Tükenme Payları

• Finansman Giderleri

• Çeşitli Giderler

İlk Madde ve Malzeme Giderleri

İşletmelerin faaliyetlerini sürdürmek ve üretimde bulunabilmek amacıyla kullandığı ve tükettiği her türlü madde ve malzemelerdir. Bu gider türü “ilk madde” ve “malzeme” olmak üzere iki farklı gideri kapsar. İlk madde; sadece üretim faaliyetleri ile ilgili kullanılan gider türüdür. Malzeme; hem üretim hem de diğer işletme faaliyetleri için kullanılan gider türüdür.

İlk madde ve malzeme giderleri arasında;

• İlk madde giderleri,

• Yardımcı madde giderleri,

• İşletme malzemesi giderleri,

• Ambalaj malzemesi giderleri,

• Yedek parça giderleri,

• Büro tüketim malzemesi giderleri,

• Temizlik malzemesi giderleri

gibi giderler yer alır.

İşçi Ücret ve Giderleri

Üretim ve diğer gerekli hizmetleri gördürmek amacıyla, İş Kanununa göre çalıştırılan personel için tahakkuk ettirilen, her türlü işçilik giderleridir. İşçi ücret ve giderleri arasında;

• Brüt ücretler,

• Primler,

• İkramiyeler,

• Nöbet ücretleri,

• Sosyal Güvenlik Kurumu işveren payı,

• Sosyal yardımlar,

• Eğitim giderleri ve

• Yolluklar

gibi giderler yer alır.

Genel Üretim Giderleri

Direkt işçilik ve malzeme dışında üretimle ilgili olan bütün giderlerdir. Sağlık hizmeti üretimi dışında kalan bütün hastane faaliyetlerinin giderlerini sağlık hizmetleri genel üretim gideridir. Örneğin, çamaşırhane, yemekhane, bakım onarım, elektrik giderleri gibi.

Genel üretim giderleri çeşitleri aşağıdaki gibidir:

• Endirekt İşçilik Giderleri • Boş zaman işçilikleri • Fazla mesai primleri • Yıllık ikramiye ve izin ücretleri • Kıdem tazminatları • Nezaretçi ücretleri • Bakım Onarım İşçilikleri • Sosyal yardımlar • Endirekt Hammadde ve Malzeme Giderleri • Yardımcı madde ve malzemeler • İşletme malzemeleri • Amortisman Giderleri • Sabit Varlıkların Sigorta, Vergi, Resim, Harç, Kira Giderleri • Enerji ve Yakıt Giderleri • Elektrik • Buhar • Benzin • Mazot • Kömür • Su vb. • Aydınlatma, Isıtma ve Havalandırma Giderleri • Bakım Onarım Giderleri • Sosyal Giderler • Yemekhane • Spor alan ve tesisleri • Dinlenme yerleri • Çamaşırhane • Terzihane • Arşiv • Yönetim Giderleri • Üretimle İlgili Diğer Genel Giderler

Yardımcı (Destek) Hizmet Gider Merkezleri Giderleri:

İşletmenin ana faaliyet konusu olan mamul ya da hizmetin üretiminin dışında faaliyet gösteren ve tüm gider merkezlerine destek veren gider merkezleridir. Örneğin, bir hastanede sağlık hizmetinin sunulduğu poliklinik gibi esas gider merkezlerinin, hizmetin sunumuna katkı sağlayan laboratuar gibi yardımcı üretim gider merkezleri dışında kalan başhekimlik, finansman, kalite, hasta kabul, ev idaresi, yemekhane gibi birimlerim oluşturduğu gider merkezleridir.

Muhasebe, işletmelerin finansal nitelikteki varlık, kaynak ve işletmelerine ait bilgileri belirli kural ve esaslar çerçevesinde üreten ve bu bilgileri ihtiyaç duyanlara ileten bir sistemdir.