SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET MUHASEBESİ

Bir amacın veya çok sayıda amaçların elde edilebilmesi için, mevcut çok sayıda alternatif arasında şuurlu olarak yapılan seçim, "karar" kavramı olarak açıklanmalıdır.

İşletmenin fonksiyonlarını yerine getirmesinde yönetimin aldığı kararların çok önemli olması, iyi bir kararın niteliklerinin de bilinmesini gerektirmektedir. En kısa biçimiyle, iyi karar, istenilen sonuça ulaştıran karardır. Bu doğrultuda, iyi bir karar aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:
• Karar etkili olmalıdır.
• Karar verimli olmalıdır.
• Karar uygulanabilir olmalıdır.
• Karar zamanında alınmış olmalıdır

Yönetsel kararları, programlanmış (rutin) ve programlanmamış (rutin olmayan) kararlar olarak iki grupta toplamak mümkündür

İşletmelerin gelecek dönemlerdeki kârlılığını etkileyecek olan özel kararlar, programlanmamış (rutin olmayan) kararlar olarak tanımlanır.

Üretim ya da hizmet miktarındaki bir birimlik artış için katlanılması gereken ilave maliyetler, marjinal maliyet olarak tanımlanmaktadır.

Kârın oluşumunda esas olarak rol oynayan etmenler;
• Hizmetin (ürünün) birim satış fiyatı,
• Hizmetin (ürünün) satış miktarı,
• Hizmetin (ürünün) birim değişken maliyeti,
• Hizmetin (ürünün) toplam sabit maliyeti

Maliyet-hacim-kâr analizi, kolaylıkla kullanılabilir bir araç olması nedeniyle, bir işletmede kâr elde edebilme olanaklarının ortaya çıkartılmasında yöneticilerin yararlandığı en iyi yöntemlerden biridir. Belirli varsayımlar ile sınırlandırılmasına rağmen maliyethacim-kâr analizi aşağıda belirtilen konularda hastane yöneticilerine alternatif yanıtlar sunmaktadır:
• Kâra geçiş noktasına ulaşmak için ne kadar hizmet satılmalıdır ve satış tutarı ne olmalıdır?
• Hangi hizmetlerin sunulmasına önem verilmelidir?
• Hedeflenen kâr tutarına ulaşmak için hizmetlerin satış fiyat(lar)ı ne olmalıdır?
• Zarar ortaya çıkmaması için gereken satış tutarı ne kadardır?
• Sabit maliyetler yeni yatırımlarla artırılmalı mı, yoksa artırılmamalı mıdır?
• Zorunlu olmayan harcamalar için ne kadar bütçe ayrılmalıdır?

Katkı payı; birim satış fiyatı ile birim değişken maliyet arasındaki farktır.

Yüksek fiyat stratejileri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Pazarın kaymağını alma
• Ödüllü fiyatlandırma
• İmaj yaratan fiyatlandırma
• Koruyucu fiyatlandırma

Önceden tahmin edilen bir satış hacminde yani beklenen satış hacminde oluşacak toplam maliyetlere göre elde edilmek istenen toplam kârlılığı gerçekleştirecek fiyatın belirlenmeye çalışılması; hedef kazanç fiyatlandırması olarak açıklanmaktadır.  Maliyet esasına dayalı hedef kazanç fiyatlandırması, daha çok imalat işletmeleri tarafından uygulanmaktadır. Hedef kazanç fiyatlandırmasında önceden tahmin edilen bir satış hacminde yani beklenen satış hacminde oluşacak toplam maliyetlere göre elde edilmek istenen toplam kârlılığı gerçekleştirecek fiyat belirlenmeye çalışılır.

Programlanmış (Rutin) Kararlar: Rutin olarak sık sık tekrarlanan nitelikteki kararlardır. Bu tür kararlar bir kez verildiğinde nasıl uygulanıyorsa ikinci kez yine aynı şekilde uygulanır. İşletmelerdeki günlük kararların çoğu bu tip kararlardır.  Yöneticilerin bu tip kararlar için zaman ayırmalarına gerek yoktur. Alt kademe yöneticileri ve orta yöneticilerin verdikleri birçok karar programlanmış kararlardır.  Örneğin, hastane personelinin özlük işleri ile ilgili kararlar, her zaman kullanılan 1ilaç ve tıbbı malzemelerin alımı ile ilgili kararlar bu tür kararlardır.

Belirsizlik Ortamında Verilen Kararlar: Ortamların ve seçeneklerin nasıl bir sonuç vereceğinin, karar verecek kişi tarafından bilinmemesi durumlarında verilen kararlardır. Bu tür kararlarda, meydana gelebilecek sonuçlara herhangi bir gerçekleşebilme oranı verilememektedir. Bu tür kararların, risk ortamında verilen kararlardan farklılığı bu noktada ortaya çıkmaktadır. Risk ortamlarında olayların gerçekleşme olasılığı bilinirken belirsizlik ortamında bilinememektedir.

Batık Maliyet
Batık maliyet, alınacak kararlardan etkilenmeyen, bu nedenle karar verme sırasında göz önünde bulundurulması gerekmeyen maliyettir. Diğer bir ifadeyle, geçerli maliyet olma özelliğini taşımayan tüm maliyetler, batık maliyetlerdir. Batık maliyetlerin temel özellikleri, geleceğe ilişkin olmamaları ve farklı seçenekler arasında değişme göstermemeleridir.

Bir işletmenin sağlayacağı kârı belirleyen pek çok iç ve dış etmen
vardır. Bununla birlikte, kârın oluşumunda esas olarak rol oynayan etmenleri;
• Hizmetin (ürünün) birim satış fiyatı,
• Hizmetin (ürünün) satış miktarı,
• Hizmetin (ürünün) birim değişken maliyeti,
• Hizmetin (ürünün) toplam sabit maliyeti şeklinde sıralayabiliriz.

Başabaş Noktasının Hesaplanması
Maliyet-hacim-kâr ilişkilerinde “kâra geçiş noktası” veya “ölü nokta” olarak da adlandırılan “başabaş noktası”; işletmenin hangi seviyede kâra geçeceğinin analizidir. Başabaş  noktası kâra geçiş noktası olup, işletmenin faaliyetlerinin sonucunda kâr veya zarar etmediği hizmet miktarını (üretim miktarını) ifade etmektedir. Ancak bu noktanın üzerinde satış yapılması durumunda işletme kâr elde etmeye başlarken, başabaş noktasının altında  satış yapılması durumunda zarar ortaya çıkmaya başlayacaktır. Başabaş noktası hem hizmet (üretim) miktarı hem de satış tutarı olarak hesaplanabilir.  Kâra geçiş noktasının hesaplanmasında eşitlik veya formülden faydalanılmaktadır.

Fiyatlandırma Amaçları
Fiyatlandırma kararlarında aşağıdaki hedeflerden biri ya da birkaçı dikkate alınmaktadır:
• Kârları maksimize etmek: İşletme kârlılığının maksimize edilmesi herhangi bir fiyatlama politikasının önde gelen amacıdır.
• Pazar payını korumak veya artırmak: İşletmenin bulunduğu sektördeki pazar payını koruması veya artırması fiyatlama  kararları ile yakından ilişkilidir.
• Sosyal sorumluluk temelli fiyatlar belirlemek: Günümüzde işletmelerin çoğu, fiyatlama politikalarını belirlerken çevresel faktörler, yasal kısıtlar, ahlaki unsurlar  gibi çeşitli sosyal amaçları da dikkate almaktadır.
• Minimum yatırım geri dönüş oranının sürdürülmesi: İşletmeler her bir ürün veya hizmeti bir yatırım olarak görmektedirler. Minimum bir getiri sağlamadığı sürece, üretim veya hizmet üzerine yatırım yapmazlar. İşletmeler yaptıkları yatırımlardan minimum bir getiri elde etmeyi sağlayacak bir fiyat belirlemeye çalışırlar.
• Müşteri odaklı olmak: Fiyatlar belirlenirken müşteri ihtiyaçlarının ve duyarlılıklarının fiyata yansıtıldığının müşteriye hissettirilmesi amaçlanır.
• Satış gelirlerinin maksimizasyonu: İşletmeler nakite ihtiyaç duyduklarında veya pazarda belirsizlik olduğunda, kâr yerine satış gelirlerini artıracak bir fiyat saptayabilirler.

Yüksek fiyat stratejileri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Pazarın kaymağını alma
• Ödüllü fiyatlandırma
• İmaj yaratan fiyatlandırma
• Koruyucu fiyatlandırma

Birim Satış Fiyatı (P) = (Toplam Maliyet + Kâr) / Hizmet Miktarı
Kâr = Toplam Maliyet x Kâr Oranı
Kâr = 800.000 TL x % 10 = 80.000 TL
Birim Satış Fiyatı (P) = (800.000 TL + 80.000 TL) / 2.000 adet
Birim Satış Fiyatı (P) = 440 TL olacaktır.

Maliyet bilgilerinin kullanıldığı çeşitli yönetim kararları:

Yatırım Kararlarında Kullanımı

Hizmet Üretimine Son Verme veya Ara Verme Kararlarında Kullanımı

Yeni Bir Hizmetin Piyasaya Sunum Kararında Kullanımı

Özel Bir Satış Fiyatının Kabul Edilmesi Kararlarında Kullanımı

En Uygun Hizmet Karmasını Belirlerken Kullanımı

Dış Kaynak Kullanım Kararlarında Kullanımı

İşletmenin fonksiyonlarını yerine getirmesinde yönetimin aldığı kararların çok önemli olması, iyi bir kararın niteliklerinin de bilinmesini gerektirmektedir. En kısa biçimiyle, iyi karar, istenilen sonuça ulaştıran karardır. Bu doğrultuda, iyi bir karar aşağıdaki özellikleri taşımalıdır: • Karar etkili olmalıdır. • Karar verimli olmalıdır. • Karar uygulanabilir olmalıdır. • Karar zamanında alınmış olmalıdır.