SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET MUHASEBESİ

İşletme malzemesi; mamulün/hizmetin üretilmesi sırasında kullanılan ancak mamulün bünyesine girmeyen çeşitli malzemeleri ifade etmektedir.

Hastanelerde kullanılan ilk madde ve malzemeler; ilaç giderleri, tıbbi malzeme giderleri ve genel sarf malzemeleri olmak üzere üç başlık altında toplanmıştır. İlaç (tablet, kapsül, solüsyon, merhem gibi) ve bazı tıbbi malzeme giderleri, hastalara sunulan hizmetlerin doğrudan içine katılmaktadır. Dolayısıyla bu giderler ilk madde olarak kabul edilir. Yardımcı malzemelere örnek olarak pamuk, gazlı bez, enjektör verilebilir. İşletme malzemeleri ise hizmet üretim faaliyetlerinin gerçekleşmesi için kullanılırlar ve ürünün içine katılmazlar. Bunlara örnek olarak kırtasiye malzemeleri, gıda malzemeleri, temizlik ürünleri verilebilir.

İlk Madde ve Malzemenin Üretime Gönderilmesi
Sağlık kurumlarında, ilk madde ve malzeme deposunda görevlendirilen kişi, ilk madde ve malzemenin stoklanmasından, muhafazasından ve kullanımından sorumludur. İlk madde ve malzemenin hizmet üretimine/üretime verilebilmesi için, yetki verilmiş departman yöneticisi tarafından istenmesi gerekir. Bu amaçla yetkililer tarafından onaylanmış “ilk madde ve malzeme istek fişi” düzenlenir. Bu fişte; istenen malzemenin kodu, hangi sipariş veya departman için istendiği, hangi miktarda istendiği ve maliyet bilgileri gibi gerekli bilgiler yer alır.

Yurt içinden satın alınan ilk madde ve malzemenin maliyet değerini oluşturan unsurlar şunlardır:
• Alış Bedeli: İlk madde ve malzemenin fatura tutarıdır.
• Taşıma (Nakliye) Giderleri: Satın alınan ilk madde ve malzemenin işletmeye getirilmesine kadar yapılan taşıma faaliyetleri için ödenen giderlerdir.
• Sigorta Giderleri: İlk madde ve malzemenin taşınma sırasında sigorta ettirilmesi durumunda ortaya çıkan sigorta giderleri de bir maliyet ögesi olup, satın alınan ilk madde ve malzemelerin maliyetine eklenmesi gerekir.
• Alışa Özel Finansman Giderleri: İlk madde ve malzeme alımında kullanılmak üzere sağlanan kredilere ilişkin olarak ortaya çıkan faiz giderlerini içermektedir.
• Depolama Giderleri: Satın alınan ilk madde ve malzemenin işletmeye getirilmesine kadar yapılan depolama giderleri ile ilk madde ve malzemenin ambarda istiflenmesi için yapılan giderleri içerir.
• Alışla İlgili Yapılan Komisyon Ödemeleri: İlk madde ve malzemenin satın alınmasına aracılık eden kişi ya da kuruluşlara ödenen komisyonlar, ilk madde ve malzemenin maliyetinde gösterilir

Akreditif Giderleri: Kürşad komisyonu, sigorta primleri gibi giderlerdir.

Gerçek Parti Maliyeti Yönteminde; tüketime verilen ilk madde ya da malzemenin her parti alışı ayrı ayrı izlenir.

Son Giren İlk Çıkar Yönetiminde (LIFO) ; ilk madde ve malzemelerin üretime/hizmete sevk işlemi en son alınan partiden yapılmaktadır.

İlk madde ve malzeme maliyetlerini hesaplamada kullanılan yöntemler (stok değerleme yöntemleri) aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Gerçek parti maliyeti (has maliyet) yöntemi,
• Ortalama maliyet yöntemi,
• İlk giren ilk çıkar (FIFO) yöntemi,
• Son giren ilk çıkar (LIFO) yöntemi,
• İlk gelecek olan ilk çıkar (NIFO) yöntemi,
• En yüksek fiyatlı ilk çıkar (HIFO) yöntemi,
• Yenileme maliyeti (cari piyasa fiyatı) yöntemi,
• Standart maliyet yöntemi.

Sabit Sipariş Miktarı Yönteminde; stok belirli bir düzeye indiğinde, toplam stok maliyetini minimum yapacak şekilde önceden saptanmış sabit bir miktar sipariş edilir.

Hastanelerde hizmet üretimi veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere satın alınan ilaçlar, tıbbi malzemeler, tıbbi olmayan malzemeler ve diğer malzemeler
“150 İlk Madde ve Malzeme Stokları” hesabında izlenir. Dönem içerisinde gerçekleşen hizmet maliyetleri “740 Hizmet Üretim Maliyeti” hesabında toplandıktan sonra, dönem sonunda “741 Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı” yardımıyla “622 Satılan Hizmet Maliyeti” gider hesabına aktarılır.

İlk madde ve malzeme, üretim maliyetlerinin en önemli kısmını oluşturur. İlk madde ve malzemeler, direkt ilk madde ve malzeme ve endirekt ilk madde ve malzeme olarak ikiye ayrılır.

İşletme Malzemesi;  Mamulün/hizmetin üretilmesi sırasında kullanılan ancak mamulün bünyesine girmeyen çeşitli malzemeleri ifade etmektedir.

Endirekt İlk Madde ve Malzeme; Mamulün/hizmetin bünyesine girmekle beraber ürünün belirli bir unsuru olmayan yardımcı madde giderleri ve üretim işlemi sırasında mamulün/hizmetin bünyesine girmemekle beraber onsuz ürün (hizmet) elde edilmesi olanaksız olan her türlü işletme malzemelerini kapsar.

Gerçek Parti Maliyet Yöntemi; Özel maliyet ve has maliyet yöntemi olarak da ifade edilen bu yöntemde, tüketime verilen ilk madde ya da malzemenin her parti alışı ayrı ayrı izlenir. Tüketilen ilk madde ve malzemenin hangi parti ya da partilerden olduğu bilinir. Bu parti ya da partilerin birim maliyetleri dikkate alınarak tüketilen ilk madde ya da malzemenin maliyet değeri belirlenir.

İlk Gelecek Olan İlk Çıkar Yöntemi (NIFO); Bu yöntemde çıkışlar, çıkış tarihinden sonra işletmeye girecek ilk partinin birim maliyeti üzerinden değerlendirilmektedir. NIFO yönteminde, sipariş edilen ilk madde ve malzemeler işletmeye girmemiş olsa dahi, sipariş maliyetleri, çıkışların değerlendirilmesinde dikkate alınmaktadır. Normal koşullarda, NIFO yönteminde esas alınan birim fiyatı, piyasa fiyatına yakın olmaktadır. LIFO ve FIFO yöntemine göre bu yöntem daha az uygulama alanı bulmaktadır.

Çift Kutu/Depo Yöntemi; Bu yöntem ucuz ve az öneme sahip stoklara uygulanır. Bu yöntemde ilgili ilk madde ve malzeme stoku, iki ayrı ambarda (depoda) takip edilir. Depolardan birine, bir siparişin teslim alınması ile bir sonraki siparişin verilmesi arasında kalan süre içinde kullanılacağı tahmin edilen miktarda stok konur.

Gözle Kontrol Yöntemi; İlk madde ve malzeme stoklarının düzenli aralıklarla yeterli deneyimi bulunan bir ambar memuru veya memurlarınca gözden geçilerek belirli bir düzeyin altına düşen stokların saptanması ve sipariş verilmesi esasına dayanır.

Hareketli Ortalamalar Yöntemi; Talep tahmini yapılmaya çalışılan döneme en yakın dönem tercih edilir. En yakın dönemin seçilmesindeki amaç, talebe etki eden tüm değişkenlerin ve etkenlerin tahmini yapılacak döneme göre farklılık göstermesidir.

Ekonomi­k Si­pari­ş Mi­ktarı Yöntem­; genel olarak satın alma, sipariş, stok ve stoksuzluk maliyetlerini dikkate alarak, optimum sipariş miktarını bulmak için kullanılan bir yöntemdir.

Üretim işletmelerinde ilk madde ve malzeme, yarı mamul ve mamul stokları olmak üzere üç çeşit stok hesabı bulunmaktadır.