SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET MUHASEBESİ

Standart Giderler: Belli bir zaman aralığında ve kapasitede ortaya çıkması beklenen giderlerdir. Faaliyet yapılmadan önce bilimsel yöntemlerden yararlanarak belirlenen giderler standart giderlerdir. Hastane işletmelerinde kullanılması zordur.

Fiilî Giderler: Bu tür giderler katlanılmış, yani gerçekleşmiş giderlerdir. Doktor, hemşire ve diğer personele ödenmiş ücretler, yatan hastalar için harcanmış yemek ve temizlik malzemelerine ilişkin giderler, ameliyatlarda kullanılan malzemelere ilişkin giderler bu tür giderlere örnek verilebilir

Faaliyet hacminde meydana gelen değişme karşısında toplam tutarı aynı yönde değişim gösteren giderlere değişken giderler denir.

Giderler faaliyet hacmi ile ilişkilerine göre;
• Sabit giderler,
• Değişken giderler,
• Karma giderler şeklinde üç gruba ayrılır.

Genel Üretim Giderleri: Direkt ilk madde ve malzeme giderleri ve direkt işçilik giderleri dışında kalan ürün ve hizmetin üretimiyle ilgili tüm giderler “genel üretim giderleri”  olarak adlandırılır. Şunu unutmamak gerekir ki, bir giderin genel üretim gideri olabilmesi için mutlaka üretimle ilgisi olması gerekir. Genel üretim giderleri arasında; endirekt malzeme giderleri, endirekt işçilik giderleri, memur ücret ve giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, amortisman ve tükenme payları ile vergi, resim ve harçlar yer alır.

Esas Üretim Gider Yerleri Giderleri (poliklinik, klinik, ameliyathane, doğumhane, yoğun bakım, klinik laboratuvarları, tedavi üniteleri ve eğitim hizmeti üretimi birimleri vb. hizmet yerlerine ilişkin giderler)

Yardımcı Üretim Gider Yerleri Giderleri (görüntüleme merkezleri, sağlıkla ilgili mal üreten; protez, ortez, ilaç, serum üretim laboratuvarları vb. hizmet yerlerine ilişkin giderler)

Yardımcı Hizmet Gider Yerleri Giderleri (hasta kabul, merkezi sterilizasyon, teknik bakım ve onarım merkezi, yemekhane, temizlik vb. hizmet yerlerine ilişkin giderler)

Amortisman ve Tükenme Payları: Hastane işletmesinin aktifine kayıtlı makine, teçhizat, taşıt, demirbaş, bina ve tesisleri ile diğer tüm maddi, maddi olmayan ve özel tükenmeye tabi varlıkları için hesaplanan amortisman giderleri bu grupta yer alır.

Birim Maliyet = BVC + (TFC / H)
Birim Maliyet = 100 TL + (30.000 TL / 500 adet)
Birim Maliyet = 160 TL

Sağlık kurumlarında yapılan harcamalara bağlı olarak giderler ortaya çıkmaktadır. Sağlık kurumlarının verdiği hizmeti yerine getirebilmesi için farklı giderlerde bulunması gerektiğinden giderlerin sınıflandırılması önem kazanmaktadır. Giderler;
• Gider türleri,
• İşletme fonksiyonları,
• Gider yerleri,
• Gider yüklenicileri,
• Giderlerin faaliyet hacmi ile ilişkisi,
• Sorumluluk açısı,
• Saptanma zamanı
gibi faktörlere göre sınıflandırılabilir.

Giderlerin sınıflandırması yapılırken maliyet muhasebesinden beklenen amaçlara hizmet etmesi gerekir. Maliyet hesaplamaları, ilgili yöntemler ve maliyet sistemlerinin anlaşılabilmesinde giderlerin çeşitli şekillerde sınıflandırılması ve açıklanması temel oluşturur. Bir başka ifadeyle, giderlerin sınıflandırılmasında;
• Üretim (hizmet) maliyetlerinin hızlı, kolay ve sağlıklı bir biçimde hesaplanabilmesi,
• Etkin bir gider kontrolüne olanak vermesi,
• Planlama ve karar verme açısından hastane yöneticisinin gereksinimlerinin karşılanması
göz önünde bulundurulmalıdır.

Sağlık kurumlarında giderler pek çok bilim insanı tarafından değişik biçimlerde sınıflandırılarak gruplandırılmıştır. Ancak, bu sınıflandırmaların her birinde yer alan giderler birbirinden farklı değildir ve sınıflandırmaya bağlı olarak tutarı değişmemektedir. Sadece ilgi durumları nedeniyle, değişik başlıklar altında toplanmıştır. Sonuç olarak, hastanelerde oluşan giderlerin birçok ölçüt temel alınarak sınıflandırılması mümkün olmaktadır.
Bu bağlamda giderler aşağıdaki ölçütlere göre sınıflandırılmaktadır;
• Türlerine göre,
• İşletme fonksiyonlarına göre,
• Gider yerlerine göre,
• Gider yüklenicilerine göre,
• Faaliyet hacmi ile ilişkisine göre,
• Sorumluluk alanlarına göre,
• Saptanma zamanlarına göre.

Sorumluluk Açısından Giderler;
- Kontrol Edilebilen Giderler
- Kontrol Edilemeyen Giderler.

İşletme Fonksiyonlarına Göre Giderler;
• Satın Alma (Tedarik) Giderleri
• Üretim Giderleri
• Araştırma ve Geliştirme Giderleri
• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
• Genel Yönetim Giderleri
• Finansman Giderleri.

Yüklenme Biçimlerine Göre Giderler;
• Direkt (Dolaysız) Giderler
• Endirekt (Dolaylı) Giderler.

Gider Yerlerine Göre Giderler;
• Esas Üretim Gider Yerleri Giderleri
• Yardımcı Üretim Gider Yerleri Giderleri
• Yardımcı Hizmet Gider Yerleri Giderleri
• Yatırım Gider Yerleri Giderleri
• Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri Giderleri
• Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri Giderleri
• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri Giderleri
• Genel Yönetim Gider Yerleri Giderleri.

Giderlerin, doğal adlarına göre sınıflandırılması sonucunda türleri (çeşitleri) ortaya çıkmaktadır. Giderlerin ortaya çıkması aslında doğal adına, yani çeşidine göre olmaktadır. Örneğin; elektrik gideri, su gideri, işçilik gideri gibi. Ancak, bir hastanede çok fazla sayıda gider olduğundan ortaya çıkan her gideri doğal adına göre sıralamak mümkün olmayacaktır. Bu nedenle, giderlerin çeşitlerine göre sınıflandırılmasında kendi içinde gruplandırma yoluna gidilmiştir. Tek Düzen Muhasebe Sisteminde de esas alınan giderlerin türlerine göre sınıflandırılması aşağıdaki gibidir;
• İlk Madde ve Malzeme Giderleri
• İşçi Ücret ve Giderleri
• Memur Ücret ve Giderleri
• Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
• Çeşitli Giderler
• Vergi, Resim ve Harçlar
• Amortisman ve Tükenme Payları
• Finansman Giderleri.

Sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesi ve işletme faaliyetlerini sürdürmek için işletme dışı kurum ve kuruluşlardan sağlanan her türlü fayda ve hizmetler için yapılan giderleri kapsar. Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler arasında;
• Elektrik, su ve doğal gaz giderleri,
• Haberleşme ve iletişim giderleri,
• Dışarıdan sağlanan bakım onarım hizmetleri,
• Kurum dışından sağlanan temizlik hizmetleri giderleri,
• Güvenlik hizmetleri giderleri,
• Beslenme hizmetleri giderleri,
• Danışmanlık hizmetleri giderleri,
• Pazarlama faaliyetleri için alınan hizmetlerin giderleri
gibi giderler yer alır.

Gider yeri, herhangi bir faaliyetin gerçekleştirildiği ve maliyet merkezi olarak tanımlanan bir alandır. Gider yeri (maliyet merkezi), bir hastane işletmesinde oluşan maliyetlerin biriktiği ve kontrol altına alındığı iş istasyonları veya faaliyet yerleridir. Gider yerleri, giderlerin planlanmasını, denetlenmesini ve dengeli bir biçimde toplanıp dağıtılmasını sağlar. İşletmeler gider yerlerini belirlerken genelde işletmenin organizasyon şemalarını esas alırlar. Ancak gider yerlerinin sınıflandırılmasında ve isimlendirilmesinde bazı yöntemler de uygulanmaktadır. Bu yöntemler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Yerel Bölümleme: Yer bakımından aynı özellikleri taşıyan veya diğerlerinden belirli fiziksel unsurlarla ayrılabilen yerlerden her biri, tek tek veya gruplandırılarak bir gider yeri olarak kabul edilir. Bu ayrımda temel ölçüt fiziksel mekândır. Örneğin, hastanenin her bir katının ayrı bir gider yeri olarak sınıflandırılması gibi.
• Fonksiyonel Bölümleme: Bu esasa göre aynı işi yapan personel, araç ve gereçten oluşan her birim, ayrı bir gider yeri olarak kabul edilir. Burada temel ölçüt mekân değil, mekânda yapılan iştir. Örneğin, bir kattaki dâhiliye kliniğinin bir gider yeri
olarak sınıflandırılması gibi.
• Sorumluluklara Göre Bölümleme: Bu esasa göre ise, başında sorumlu bir yöneticisi bulunan her örgüt birimi ayrı bir gider yeri olarak kabul edilir.