SAĞLIK KURUMLARINDA MALİYET MUHASEBESİ

Hastaneler, temel işlevi olan yataklı tedavi hizmetlerinin sunumunun yanında; koruyucu sağlık hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri ve sağlığın geliştirilmesi hizmetlerini de sağlamaktadır.

Hizmet sektöründe faaliyet gösteren sağlık kurumlarının ve sundukları hizmetlerin yapıları ve içerikleri gereği kendilerine özgü özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler şöyle sıralanabilir: Sağlık hizmetlerinin tüketimi rastlantısaldır, ikamesi yoktur, ertelenemez, Sağlık hizmetlerinin boyutunu ve kapsamını hizmetten yararlananlar değil, hekimler belirler. Sağlık hizmetleri kullanıcılarının davranışları irrasyoneldir. Hizmetten sağlanan tatmini ve kaliteyi önceden belirlemek zordur. Sağlık hizmetlerinin bir bölümü toplumsal nitelik taşıdığından yarı kamusal mal 
özelliği taşımaktadır. Sağlık hizmetlerinin çıktısı para ile ölçülemez.
Bunların yanı sıra; garanti verilememesi, önceden test edilememesi, hata kaldırmaması, dışsal fayda veya zarar açığa çıkma ihtimali bulunması, hizmetlerin yetersizliğinin toplumsal sorunlara yol açabilmesi gibi özelliklere de sahiptir.

Hemşirelik bakım merkezi ve terminal dönem bakım merkezi yataklı tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetlerine girmektedir. Ana çoçuk sağlığı merkezi ise kişiye yönelik ve sağlığın gelirşitirilmesi hizmetlerine girmektedir. Hastane acil servisi ayakta günübirlik sağlık hizmetine girmektedir. Çevre sağlık birimi, halk sağlığı laboratuvarı, toplum sağlığı merkezi, okul sağlığı, gezici sağlık birimleri ve hastane koruyucu sağlık hizmetlerinden çevreye yönelik olan gruba girmektedir.

Hastanelerin emek ve sermayenin yoğun bulunduğu yüksek maliyetli işletmeler oluşu, maliyet hesaplamada ürün tanımının zorluğu, hizmet üretiminin stoklanamayışı, aşırı iş bölümü ve uzmanlaşmanın söz konusu olması onları diğer işletmelerden ayıran temel özelliklerdir. Bu farklılıklar, hastanelerde maliyetlerin ele alınış biçimini de farklılaştırmaktadır. Hizmet işletmelerinde hammadde kullanımı sözkonusu değildir.

Hizmet işletmelerinde, hizmet stoklanmadığından yarımamul stokundan
da söz edilemez. Hizmet işletmelerinin bilançosunda mamul ya da yarımamul stoku görülmez. Sadece hizmet üretimi esnasında kullanılmamış malzemelerin stokları görünür.

Gider işletme faaliyetlerini yürütebilmek veya gelir elde edebilmek için belli bir dönemde tüketilen varlık ve hizmetlerin parasal ifadesidir. Maliyet, en genel anlamıyla hedeflenen bir sonuca ulaşmak için katlanılması gereken fedakârlıkların parasal toplamıdır. Muhasebe, işletmelerin para ile ilgili olan faaliyetlerini geçerli belgeleri referans alarak kayıt altına alan, sınıflandıran ve bu işlemleri raporlayarak özetleyen sonrasında ise bu raporları analiz edip yorumlayan sosyal bir bilimdir. Harcama, bir şeyin bedelini ödemek veya ödeme taahhütünde bulunmaktır. Hasılat, işletmenin parasal varlıkları üzerinde artışa sebebiyet veren ticari nitelikli işlemler olarak tanımlanmaktadır.

Marjinal Maliyet: Üretim miktarındaki bir birimlik artışın işletmenin toplam gider- lerinde sebep olduğu artıştır. Bu kavram iktisadi analizlerde yaygın olarak kullanılır. Tam Maliyet: Gerek sabit gerekse değişken tüm üretim giderlerinin, üretim maliyetine dâhil edilmesiyle hesaplanan mamul maliyetidir. Tam maliyet, fiyatlandırma kararlarında ve işletmenin kârlılığını belirlemede kullanılır. Değişken Maliyet: Sadece değişken üretim giderleri (direkt ilk madde, direkt işçi- lik, değişken genel üretim giderleri) dikkate alınarak hesaplanan mamul maliyetidir. Maliyetlerin sabit ve değişken olarak ayrılması başabaş noktası ya da kâra geçiş analizine yardımcı olur. Bu ayrım fiyatlama kararlarında minimum satış fiyatının belirlenmesinde de kullanılabilir. Normal Maliyet: Değişken üretim giderleri (direkt ilk madde, direkt işçilik, değişken genel üretim giderleri) ve kullanılan kapasite oranındaki sabit giderler dikkate alınarak hesaplanan mamul maliyetidir. Normal maliyetin bilinmesi, düşük kapasitede işletmenin tam maliyetinin, sabit maliyetler nedeniyle yüksek çıkmasını önleyerek fiyatlama kararlarına yardımcı olur.

Maliyet muhasebesinin işletmelerde kullanılmasındaki temel amaçlar aşağıdaki biçimde özetlenebilir: Üretilen mamullerin/hizmetlerin birim maliyetlerini saptayarak bilançoda stokların, gelir tablosunda satılan mamuller/hizmet maliyetinin belirlenmesini sağlamak, Yönetimin kısa vadeli planlama ve mal/hizmet fiyatlandırma çalışmalarına kaynak teşkil edecek tarihsel (fiilî) ve tahminî gider ve maliyetleri belirlemek, Yapılan giderleri, sorumluluk merkezleri, yani gider yerleri itibariyle ayrıntılı biçimde izleyerek ve bunları gider standartları ile karşılaştırıp ortaya çıkmış sapmaları nedenlerine göre çözümleyerek yöneticilere maliyet kontrolü ve başarı değerlendirmesi için gerekli temel bilgileri sağlamak, Uzun vadeli ya da olağan dışı kararlarla ilgili seçeneklerin maliyetlerini saptayıp; karşılaştırmalı biçimde ortaya koyarak yönetim ile ilgili özel kararların alınmasında yardımcı olmak. E şıkkı sağlık kurumları için özel amaçlar kapsamına girmektedir.

Maliyet muhasebesi, sağlık kurumlarında aşağıdaki amaçların yerine getirilmesine katkı sağlamaktadır: Sorumluluk merkezi temelinde toplam maliyet ve birim hizmet maliyetlerini belirlemek, Bütçeleme kontrolü, standart maliyet kontrolü ve stok kontrolü gibi tekniklerle işletmenin maliyet kontrolünü sağlamak, Her bir sağlık hizmetine ilişkin standartları belirleyerek maliyet planlamasını gerçekleştirmek, Sağlık sektöründeki mevcut rakipleri ile maliyet karşılaştırmaları yapabilmek, Pazar koşulları, işletme döngüsü, hükûmet politikaları, rekabet, hizmet alanların tercihlerindeki değişmeler ve onların gelir düzeyleri ile sosyal güvenlik kurumu 
politikaları gibi değişkenlere bağlı olarak satış fiyatını belirlemek, Hükûmet ve sosyal güvenlik kurumu politikalarına bağlı olarak sabitlenen hizmet 
fiyatlarına yönelik maliyet düşürme yaklaşımları geliştirmek, Sunulan hizmet, süreç, iş bölümüne dayalı kârlılığı belirlemek ve kârlılık analizine 
imkân sağlamak, Maliyet yerleri ile yöneticilerin karar almalarına yardımcı olmaktır.

Ödeme, para ve para yerine geçen diğer mali araçların, satın alınan mal veya hizmetlerin ya da borç veya zararların karşılığı olarak işletmeden çıkışını ifade etmektedir. Ödeme işlemine; işletmenin peşin demirbaş (her türlü büro malzemesi) alması, işletmede çalışan personele ücretinin ödenmesi, işletmenin bir borcunun bir kısmının ya da tamamının ödenmesi örnek olarak verilebilir.

Sağlık, yalnızca hastalık veya sakatlık durumunun olmaması değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir.

Sağlığın geliştirilmesine yönelik sağlık hizmeti birimleri:  Sağlık eğitim merkezi, toplum sağlığı merkezleri, ana çocuk sağlığı merkezleri, spor tesisleri, fitness kulüpleridir.

Yoğun rekabetin yaşandığı bir sektörde faaliyet gösteren ve kar amacı güden bir işletme karını artırmak istediğinde mailyetlerini azaltmanın yollarını aramalıdır. Rekabet nedeniyle rakiplerinin fiyatından daha yüksek bir fiyat belirleyemez.

Tedavi amacıyla kullanılan malzemenin stok kaydının yapılması hizmet maliyetinin bir unsuru olduğundan maliyet muhasebesi kapsamında ele alınır.

İşletmenin bir sabit kıymet satın alması ve karşılığında 90 gün vadeli bir senet imzalayıp vermesi bir harcama işlemidir. Harcama her zaman bir nakit çıkışını gerektirmez.

İşletmenin varlıklarındaki karşılıksız tükenme zarardır. Varlığın tükenmesi ile gelir elde edilmeyecektir. Varlığın çalınması veya kaybolması gibi.

Seçilen bir faaliyet nedeniyle vazgeçilen diğer faaliyetlerden dolayı kaybedilen gelir, fırsat maliyetidir. Devlet tahvili satın alıp faiz geliri elde etmek yerine, malzeme satın alınması durumunda kaybedilen faiz geliri fırsat maliyetidir.

Sağlık hizmetlerinin kullanıcılarının davranışları rasyonel değil, irrasyoneldir.

Soruda maliyet muhasebesinin tanımı yer almaktadır.

Sağlık kurumlarında, sorumluluk merkezi temelinde toplam maliyeti ve birim hizmet maliyetlerini belirlemek maliyet muhasebesinin temel amaçlarından biridir.