SAĞLIK KURUMLARINDA İŞÇİLİK MALİYETLERİ VE GENEL HİZMET MALİYETLERİ

İşçilik, işletmelerin faaliyetlerini yürütmesinde, bir mal ya da hizmet üretiminde kullanılan ve/veya bu üretime yardımcı olması için ihtiyaç duyulan emek gücüdür.

• İşçilik, stoklanması mümkün olmayan bir maliyet unsurudur. Hastane işletmeleri tedavilerde kullanılacak olan ilaçları, ameliyatlarda kullanılacak olan tıbbi malzemeleri stoklayabilir. Bu maddeler tedavilerde kullanılmadıkça, sunulan hizmet maliyetinin içinde görünmez. Fakat işçilik için yapılan harcamalar hastane işletmeleri tarafından bir hizmetle sonuçlanmasa bile gider olarak kaydedilebilir. İşçinin yetenekli ve/veya çalışkan olması hizmetin kalitesini ve miktarını doğrudan etkiler.
• Hastane işletmelerinde işçilik maliyetleri, iş gücünün yetenek, bilgi ve isteği oranında, verilen hizmetin verimini artırarak, maliyetleri doğrudan etkileyen faktördür.
• Hastane işletmelerinde sunulan hizmetler birbirinden farklı alanlarda uzmanlık  gerektiren faaliyetlerdir. Örneğin, ortopedi uzmanı bir doktordan göz muayenesi yapması beklenemez. Bir hemşireden hastaları muayene etmesi istenilemez. Dolayısıyla bir hastanın tedavisinde işçilik maliyetlerinin hesaplanmasında alınan hizmetlerin dikkatli bir şekilde takip edilmesi gerekir.
• İş verimliliği veya sunulan hizmetin istenildiği gibi yapılabilmesi çalışanların ruh haliyle doğrudan ilgilidir.
• İşçilik maliyetleri, yapılan hizmetle doğru orantılı bir gider türü olmakla birlikte, duruma göre, üzerine ekler yapılan (sosyal güvenlik ödemeleri, fazla mesai zamları, izin ücretleri, performans, aile yardımları, ikramiyeler vb.) bileşik bir gider türü olabilmektedir.
• İşçilik maliyetleri çok değişik türde mevzuata dayalı olarak hesaplanan bir gider  türüdür. Bu yönüyle de hesaplanması oldukça zor ve zaman alan bir maliyettir.
• Hastane işletmelerinde üretilen hizmetlerin büyük bir kısmını poliklinik hizmetleri oluşturmaktadır. Hastane işletmelerinde poliklinik hizmetlerinin yanı sıra hasta bakım ve tedavi hizmetleri de, üretilen önemli bir hizmet kalemidir. Bundan dolayı, işçilere yapılan harcamalar hastane işletmeleri için en büyük gider (%50-%60 arası) kalemidir.

İşçilik maliyetleri, sunulan hizmetlerle olan ilişkisi göz önünde bulundurulduğunda ikiye ayrılır. Bunlar:
• Direkt (Dolaysız) İşçilik Maliyetleri ve
• Endirekt (Dolaylı) İşçilik Maliyetleri’dir.

Direkt işçilik, sağlık kurumlarında hizmeti fiilen gerçekleştiren veya doğrudan katkı sağlayan bir unsurdur. Sunulan hizmetin şekillenmesinde, meydana gelmesinde birebir katkı sağlayan en önemli öğedir. Bu özelliğinden dolayı direkt işçilik için yapılan ödemeler verilen hizmetin maliyetine doğrudan doğruya yüklenir. Diğer bir ifadeyle eğer bir işçiliğin olmaması durumunda istenilen hizmet sunulamıyorsa o işçilik direkt işçiliktir. Örneğin, hastaneye gelen hastaya bakan doktora yapılan ödeme direkt işçilik gideridir.

Endirekt işçilik maliyetleri, hastane işletmeleri açısından genel hizmet maliyetleridir.  Endirekt işçilik maliyetleri, genel hizmet maliyetleri kapsamında olmasından dolayı, sunulan sağlık hizmetlerinin maliyetine, belirlenen dağıtım anahtarları vasıtasıyla yüklenir. Endirekt işçilik maliyetleri, hastane işletmesinde çalışan işçilere normal ücretleri dışında  ödenen yasal veya ihtiyari ücretlerdir. Endirekt işçiliğe; fazla mesai, prim, yıllık izin ücretleri örnek olarak verilebilir. 

Yardımcı işçilik; sağlık kurumlarında verilen hizmetlerin hızlı, istenilen düzeyde ve düzenli bir biçimde olmasını sağlamak için destek veren işgücüdür. Örneğin; temizlik, teknik işler, yemekhane, çamaşırhane, santral gibi birimlerde çalışan işçilere yapılan ödemeler yardımcı işçilik maliyetleridir.

Hastane işletmelerinde işçilik ücretlerinin hesaplanmasında temelde üç yöntem kullanılır. Bu yöntemler aşağıdaki biçimde sıralanabilir:
• Zaman Temeline Dayalı Ücret Yöntemi
• Parça Başına Ücret Yöntemi
• Primli Ücret Yöntemi

Türkiye’de en çok kullanılmakta olan ücret hesaplama yöntemidir. Bu yöntemde; işçinin  ürettiği hizmete bakılmaksızın işletmede geçirdiği süre esas alınarak ücret hesaplanır. İşçinin ücreti, çalışma saatleri içinde verime bakılmadan süreyle doğru orantılı olarak hesaplanır.

Bu yöntemde ücret, bitirilen iş başına hesaplanmaktadır. Bu yöntemde çalışılan süreye bakılmayıp, fiilen hazırlanıp sunulan hizmet miktarına göre işçiye ücret hesaplanıp ödenir. Dolayısıyla, daha çok hizmet üretene daha çok ücret, daha az üretene daha az ücret ödenir. İşçiler yaptıkları her bir hizmetten ne kadar ücret alacaklarını önceden bilmektedirler. Bu yöntemin en önemli özelliklerinden birisi, sunulan hizmetle ücret arasında doğrudan ilişki bulunmasıdır. Her bir hizmetteki işçilik maliyetleri sabit olduğundan, sunulan hizmet sayısındaki artış işçilik maliyetlerini azaltmaz.

Ücret = 50 TL x 500 Hasta
Ücret = 25.000 TL

• Sunulan hizmet ile ödenen ücret arasında doğrudan ilişki vardır.
• Daha çok çalışıp daha çok hizmet sunmayı motive eder ve verimliliği arttırır.
• İşçilerin sürekli biçimde gözetimine ve kontrolüne gereksinim duyulmaz.
• Sunulan hizmet miktarındaki azalış veya artış, birim hizmetteki işçilik maliyetlerini değiştirmez.
• Birim hizmet maliyeti ve işçi ücretlerinin hesaplanması ve izlenmesi daha kolaydır.

• Yöntem daha çok çalışmaya sevk ederek, aşırı yorulmaya, uzun vadede hizmet kalitesinin düşmesine, iş kazalarının artmasına ve çalışanlar arasında kırıcı rekabetlere, kırgınlıklara neden olarak iş ortamındaki huzurun bozulmasına neden olabilir.
• Makine, teçhizat, tıbbi malzemeler, elektrik gibi kaynaklarda meydana gelen aksamalar yüzünden çalışılmadığı durumlarda ücretlerin azalması işçi-işveren arasında birtakım olumuz durumlara neden olabilir. 

Yöntemde, teşvik yoluyla işçilerin daha verimli çalışması amaçlanmaktadır. Sunulan  hizmet miktarı arttığında ya da giderlerde tasarruf sağlandığında bu artışlar işçiler ve hastane işletmesi arasında paylaşılır. Bu sayede, verim artışından hem işletme ve hem de işçiler faydalanmış olur.

Prim, işçinin verimli çalışması sonucunda yapmış olduğu hizmette planlananın üzerindeki artışı ödüllendirmek amacıyla, esas ücrete ek olarak ödenen ücrettir. 

Bu yöntemde işçiye ödenecek ücret:
Ücret = Taban Ücret + Prim şeklinde hesaplanır.

Hizmet işletmelerinde hizmet üretimi ile ilgili direkt-endirekt işçilik giderlerinin tamamı 740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ Hesabında takip edilir.

SGK Primi İşçi Payı = Brüt ücret x %14
İşsizlik Sigortası İşçi Payı = Brüt ücret x %1

Damga Vergisi = Brüt ücret x %07,59
Gelir Vergisinin hesaplanması:
Gelir Vergisi Matrahı = Brüt ücret - (SGK İşçi Payı + İşsizlik Sigorta İşçi Payı)
Gelir Vergisi = Gelir Vergisi Matrahı x %15

Net ücret = Brüt ücret – Kesintiler Toplamı
Kesintiler Toplamı = SGK Primi İşçi Payı + İşsizlik Sigortası İşçi Payı + Gelir Vergisi
+ Damga Vergisi

SGK Primi İşveren Payı = Brüt ücret x %20,5
İşsizlik Sigortası İşveren Payı = Brüt ücret x %2
İşçinin İşyerine Maliyeti = Brüt Ücret + SGK Primi İşveren Payı +
İşsizlik Sigortası İşveren Payı

Genel hizmet maliyetleri, hangi hizmete ait olduğu net olarak bilinemeyen ve dönem içinde düzensiz seyir gösteren maliyetlerden oluşmaktadır. Kış aylarında yüksek yaz aylarında ise çok düşük olan (veya hiç olmayan) ısınma giderleri, yıllık izin ücretleri bu maliyetlere örnek olarak gösterilebilir. Genel hizmet maliyetleri ayrıca, sunulan hizmetle doğrudan ilişki kurulamayan yemekhane, çamaşırhane, arşiv, bilgi işlem, güvenlik, eczane gibi merkezlerde oluşan maliyetleri de içermektedir.

Hastane işletmelerinde hizmet üretim hacmindeki değişmelere göre maliyet davranışları dört başlık altında toplanabilir:
• Değişken Maliyetler,
• Sabit Maliyetler,
• Yarı Değişken Maliyetler,
• Yarı Sabit Maliyetler.

Sunulan sağlık hizmeti arttığında toplamda artan, sunulan sağlık hizmeti azaldığında toplamda azalan maliyetlere değişken maliyetler denilir. Değişken maliyetler, hastane işletmelerinin hizmet üretme hacmine bağlı olarak toplam maliyetlerini artırır. 

Sabit maliyetler, hastane işletmelerinde üretilen hizmet sayısı artsa da azalsa da değişmeyen maliyetlerdir. Bununla birlikte, sunulan hizmetteki artışa paralel olarak birim hizmet başına düşen sabit maliyet tutarı azalır.