SAĞLIK KURUMLARINDA İLK MADDE VE MALZEME MALİYETLERİ

• Kullanılan hammadde ve malzeme ürün yapısı içine girip mamulün/hizmetin temel öğesini oluşturmalıdır. 
• Üretimde ne kadar hammaddenin kullanıldığı teknik açıdan saptanabilmelidir.
• Üretiminde ne kadar hammadde harcanacağının belirlenmesi ekonomik bakımdan anlamlı sayılmalıdır.

Yardımcı malzemeler, üretimin/hizmetin bünyesinde yer almakla birlikte bir ürüne ne kadar isabet ettikleri doğrudan doğruya hesaplanamayan ve ürünün esas unsurunu oluşturmayan malzemelerdir. Yardımcı malzemelere, ilk maddeye şekil verilmesi ya da dönüşümün sağlanması için ihtiyaç duyulur.

• İlk madde ve malzemenin satın alınması,
• İlk madde ve malzemenin teslim alınıp ambarlanması,
• İlk madde ve malzemenin üretime gönderilmesi.

• Alış Bedeli: İlk madde ve malzemenin fatura tutarıdır.
• Taşıma (Nakliye) Giderleri: Satın alınan ilk madde ve malzemenin işletmeye getirilmesine kadar yapılan taşıma faaliyetleri için ödenen giderlerdir.
• Sigorta Giderleri: İlk madde ve malzemenin taşınma sırasında sigorta ettirilmesi durumunda ortaya çıkan sigorta giderleri de bir maliyet ögesi olup, satın alınan ilk madde ve malzemelerin maliyetine eklenmesi gerekir.
• Alışa Özel Finansman Giderleri: İlk madde ve malzeme alımında kullanılmak üzere sağlanan kredilere ilişkin olarak ortaya çıkan faiz giderlerini içermektedir.
• Depolama Giderleri: Satın alınan ilk madde ve malzemenin işletmeye getirilmesine kadar yapılan depolama giderleri ile ilk madde ve malzemenin ambarda istiflenmesi için yapılan giderleri içerir.
• Alışla İlgili Yapılan Komisyon Ödemeleri: İlk madde ve malzemenin satın alınmasına aracılık eden kişi ya da kuruluşlara ödenen komisyonlar, ilk madde ve malzemenin maliyetinde gösterilir.

• Mal Alış Bedeli (Akreditif Kuvertür Bedeli)
• Akreditif Giderleri
• Taşıma (Nakliye) Giderleri
• Gümrük Vergileri 
• Damga Vergisi ve Harçlar
• Alışa Özel Finansman Giderleri
• Komisyon Giderleri

Akreditif Giderleri: Kürşad komisyonu, sigorta primleri gibi giderlerdir.

• Gerçek parti maliyeti (has maliyet) yöntemi,
• Ortalama maliyet yöntemi,
• İlk giren ilk çıkar (FIFO) yöntemi,
• Son giren ilk çıkar (LIFO) yöntemi,
• İlk gelecek olan ilk çıkar (NIFO) yöntemi,
• En yüksek fiyatlı ilk çıkar (HIFO) yöntemi,
• Yenileme maliyeti (cari piyasa fiyatı) yöntemi, 
• Standart maliyet yöntemi.

• Yöntemin uygulanması kolaydır.
• Yöntem, çok düşük ve çok yüksek fiyatlarını etkisini azaltmak suretiyle değerleme denge ve istikrar sağlar. Böylece maliyet tahminleri ve analizleri de kolaylaşır.

1. Tartılı ortalama maliyet yönetimi
2. Hareketli ortalama maliyet yönetimi

Bu yöntemde, ortalama maliyetin hesaplanmasında, belirli bir dönemde, çoğu kez bir ay içinde, satın alınan ya da ambara giren ilk madde ve malzemenin miktarları ve tutarları göz önünde bulundurulur. Ortalama maliyet; o ay içinde üretime gönderilen ilk madde ve malzemenin stokta bulunan ve o ay içinde satın alınan ilk madde ve malzemelerin toplam değerinin (maliyetinin), toplam miktara bölünmesi suretiyle bulunan ortalama maliyetle değerlendirilir. Dönem sonlarında ise sadece bir kez hesaplanan bu fiyat ile üretime gönderilen ve stokta kalan birimlerin değerlendirme işlemleri yapılır.

Enfasyon dönemlerinde, paranın satın alma gücündeki düşüş nedeniyle, işletmenin gerçekte elde ettiğinden daha yüksek görünen kârıdır.

Bu yöntemin yararları şunlardır:

• Hammadde fiyatlarının yükselmesi durumunda üretim/hizmet maliyetleri de yükseleceğinden fiktif kârlar ve bunların doğuracağı aşırı vergiler ve de kâr dağıtımları önlenmiş olur.
• Hammadde fiyatlarının düşmesi durumunda üretim maliyetleri de düşeceğinden kârlar artar.
• Hammadde fiyatlarının çok değişmesi durumunda, gerçekleşmemiş kâr ve zararları önlemek suretiyle işletmelerin faaliyet sonuçlarında istikrar sağlar

• ABC Yöntemi
• VED Yöntemi
• Gözle Kontrol Yöntemi
• Çift Kutu / Depo Yöntemi
• Sabit Sipariş Miktarı Yöntemi
• Sabit Sipariş Periyodu Yöntemi
• Maksimum-Minimum Yöntemi
• Ekonomik Sipariş Miktarı Yöntemi
• Basit Ortalamalar Yöntemi
• Hareketli Ortalamalar Yöntemi
• Kanban Stok Kontrol Sistemi
• Tam zamanında Üretim

Bu yöntem, işletmede farklı değerde ve çok sayıda stok kalemi varsa kullanır. ABC Yöntemi, stok kalemlerinin dönem içerisindeki kullanım tutarları itibarıyla büyükten küçüğe doğru sıraya dizilip, belli noktalardan kesilerek, sonuçta A, B ve C şeklinde üç grupta toplanmasını hedef alan yöntemdir. En büyük tutara sahip olan dolayısıyla en fazla önem taşıyan kalemler A grubunu, ikincil önemdeki kalemler B grubunu, en önemsiz tutarlara sahip kalemler ise C grubunu oluşturur.

• A grubunda yer alan stoklar; toplam stok miktarının % 15-%20’sini, toplam stok tutarının % 75-%80’ini oluşturur.
• B grubunda yer alan stoklar; toplam stok miktarının %30-%40’ını, toplam stok tutarının %10-%15’ini oluşturur.
• C grubunda yer alan stoklar ise toplam stok miktarının %40-%50’sini, toplam stok tutarının ise %5-%10’unu oluşturmaktadır

V Grubu: Bu grup, hasta açısından hayati öneme sahip olan ilaç ve malzemelerdir. Sağlık işletmesinde bulunması zorunlu olan ve en çok bulunan tıbbi malzeme ve ilaçlardır. Bunlar; damar yolu açmak için kullanılan tıbbi sarf malzemeleri, serumlar, yoğun bakım malzemeleri gibi malzeme ve ilaçlardır.

E Grubu: Bu grup, hasta açısından orta derecede öneme sahip olan ilaç ve malzemelerdir. Bunlar ağrı kesiciler, radyoloji sarf malzemeleri, ameliyatlarda kullanılan iplikler gibi sarf malzemeleridir. Bu grupta bulunan malzemeler önemli olmasına karşılık, alternatifi olan malzemelerdir.

D Grubu: Hayati önem taşımayan, isteğe bağlı olarak hastane bünyesinde bulundurulan malzemelerdir. Bunlar; çarşaf, sedye gibi stok kalemlerinden oluşmaktadır. Bu tür malzemeler acil hizmetlerde aksamaya sebep olmamakla birlikte sağlık hizmetinin sunumunda aksamaya sebep olabilecek malzemelerdir.

Kanban, Japonca kart anlamına gelen bir sözcüktür. Bu yöntem Toyota firması tarafından uygulanan bir stok kontrol sistemidir. Bu yöntemi uygulayan hastaneler Amerika ve Japonya’da mevcuttur. Bu hastanelerde, örneğin bir safra kesesi ameliyatı için gerekli olan tüm tıbbi malzemeler aynı tip barkod sistemi ile stok olarak bekletilir ve üzerlerinde nüfus kâğıdı büyüklüğünde kanbanlar (kartlar) vardır. Ameliyat için istek yapıldığında, gerekli iplik, gref, endoskopi ucu ve benzerisarf malzemeleri bir araya geldiğindeKanban tamamlanır.

Bir sağlık işletmesininin deposundan geçmiş dönemlerde yapılan istekler dikkate alınarak, gelecek dönemlerde oluşabilecek taleplerin öngörülmesi esasına dayanır.

JIT, sıfır stok ve sıfır hata ile tam zamanında, istenilen tıbbi malzemelerin sağlık işletmelerinde kullanılmasıdır. Özellikle ortopedi ve beyin cerrahi ameliyatları öncesi alınan greftler, çiviler, protezler bu tedarik yöntemine örnektir. Bu yöntem, aynı zamanda kanban gibi bir üretim felsefesidir. Bu şekilde hastanelerde hem bu tip pahalı protezler depolanmaz hem de ürün kullanıldığında hekim imza karşılığı söz konusu pahalı ürünü alır. Böylece stok maliyeti söz konusu olmaz.

Sabit Sipariş Miktarı Yönteminde; stok belirli bir düzeye indiğinde, toplam stok maliyetini minimum yapacak şekilde önceden saptanmış sabit bir miktar sipariş edilir.

Bu yöntem ucuz ve az öneme sahip stoklara uygulanır. Bu yöntemde ilgili ilk madde ve malzeme stoku, iki ayrı ambarda (depoda) takip edilir. Depolardan birine, bir siparişin teslim alınması ile bir sonraki siparişin verilmesi arasında kalan süre içinde kullanılacağı tahmin edilen miktarda stok konur. İkinci depoda ise sipariş verilmesinden mamülün teslim alınmasına kadar geçen süre içinde gereksinim duyulacak miktarda stok ile bir miktar emniyet stoku bulundurulur. Birinci depo boşaldığında sipariş verilir. Bu sipariş teslim alınana kadar ikinci depodaki stoklar kullanılır. Sipariş birinci depoyu dolduracak ve ikinci depodan kullanılan miktarları takviye edecek düzeyde olur. Örneğin, bir sağlık işletmesinde sonda torbası, kan almak için kullanılan vacutainer (eclipse emniyetli kan alma) iğnesi uçları gibi sarf malzemeler bu şekilde stoklanabilir.