SAĞLIK KURUMLARI VE MALİYET MUHASEBESİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Sağlık, yalnızca hastalık veya sakatlık durumunun olmaması değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir.

Bu doğrultuda sağlık hizmetleri dört grupta sınıflandırılmıştır.

• Koruyucu Sağlık Hizmetleri
• Tedavi Hizmetleri
• Rehabilitasyon Hizmetleri
• Sağlığın Geliştirilmesi Hizmetleri

Kişiye yönelik sağlık hizmetleri koruyucu sağlık hizmetleri sınıflamasına girer. Şu birimlerden oluşur:

• Aile Sağlığı Merkezi
• Toplum Sağlığı Merkezi
• Ana Çocuk Sağlığı Merkezi
• Gezici Sağlık Birimleri
• Revir
• Hastane

Ayakta günübirlik sağlık hizmetleri, Tedavi Hizmetleri sınıflamasına girer. Şu birimlerden oluşur:

• Özel Muayenehane
• Hastane Polikliniği
• Hastane Acil Servisi
• Ayaktan Cerrahi Hizmetleri
• Evde Bakım

Sağlık Bakanlığı Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinde hastaneler; “Hasta ve yaralıların, hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumlarını kontrol ettirmek isteyenlerin, ayaktan veya yatarak müşahade, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlardır.” şeklinde tanımlanmaktadır.

Mevcut sağlık sistemi içerisinde Türkiye’de; Sağlık Bakanlığı, üniversiteler, özel sektör ve diğer (yabancılar, azınlıklar vb.) olmak üzere mülkiyetine göre dört tür hastane bulunmaktadır.

Yıllar itibariyle artan rekabetle birlikte işletmeler; 60’lı yıllarda üretim, 70’li yıllarda maliyet, 80’li yıllarda kalite ve 90’lardan sonra ise hız üstünlüğü ile kendi sektörlerindeki rakipleriyle mücadele etmeye çalışmışlardır.

Günümüzde işletmeler, rakiplerine göre; kalite-maliyet-hız (zaman) açısından üstünlük sağladıkları takdirde rekabet gücü elde edebilmektedir.

Geleneksel işletme anlayışında geçerli olan “Fiyat = Maliyet + Kâr Marjı” denklemi  yani üretilen mamul ya da hizmetin elde edilme maliyetine belirli oranlarla yansıtılan kâr marjı neticesinde ortaya çıkan satış fiyatıdır.

Sınırların kalkması ve paralelinde artan rekabetin de etkisiyle piyasada bir mamul ya da hizmetin rekabet edebilir satış fiyatını neredeyse sabitlemiş yeni denklem “Kâr = Fiyat - Maliyet” şeklinde kurulmuştur.

Hastane yöneticileri bir taraftan artan maliyetler, diğer taraftan kaliteli hizmet sunumunun getirdiği ilave yükümlülükler ve rekabetten doğan baskılar altında sağlık hizmeti sunabilmek için stratejiler geliştirme çabası içinde olmuşlardır. Bu stratejiler içerisinde en belirleyici olan unsur, etkin maliyet yönetimidir. Etkin maliyet yönetimini sağlamanın en önemli aracı ise maliyet muhasebesidir.

Üretim işletmelerinde, hammadde stoklanması gerekebilir ve stoklanabilir. Hizmet işletmelerinde, bilinen manada hammadde stoku bulunmaz. Ancak hizmetin sunumu için gereken malzeme stoku bulunabilir. Örneğin, hastanelerde; ilaç ve tıbbi sarf malzemeleri stoklanmak zorundadır.

Üretim işletmeleri, çıktıları somut nitelikli olduğundan bunları stoklamaları gerekebilir. Bu bakımdan tıpkı ticaret işletmelerinde olduğu gibi bunlarda da stoklanmış mamuller bulunabilir. Hizmet işletmelerinin çıktıları soyut nitelikli olduğundan stoklanması mümkün değildir.

Direkt personel maliyetlerinin unsurları: sağlık personelinin maaşları ve döner sermayeden aldıkları paylardır.

Endirekt personel maliyetlerinin unsurları: temizlik, güvenlik, hastabakıcı, tıbbi sekreterler, idari işler, şoför ve benzeri diğer personel giderleridir.

Sağlık Uygulama Tebliği (SUT); Devletin sağlık ile ilgili sosyal politikalarının uygulamasına imkân veren, bu politikalara kılavuzluk eden, sağlık hizmetlerini fiyatlandıran, düzenleyen ve diğer tüm uygulama detaylarını içeren mevzuat tebliğidir.

Genel muhasebe dışa dönük muhasebe sistemidir. Başta devlet olmak üzere, yöneticilere, ortaklara, yatırımcılara, kreditörlere ve daha birçok ilgili kesime bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Genel muhasebeden farklı olarak yönetim muhasebesinde; muhasebe ilke, kural ve standartlarına uygunluktan çok yöneticilerin ihtiyaçlarına uygunluk önemlidir. Bu yönüyle yönetim muhasebesi, içe dönük bir muhasebe sistemidir.

Maliyet muhasebesi, üretim faktörlerinin mal ve hizmet şekline dönüşmesi için yapılan tüm faaliyetlerin takip edilmesi ve bu faaliyetler için katlanılan fedakârlıkların para ile ölçülen değerlerini elde edilen ürünler üzerinde maliyet birikimleri halinde tespit etme ve hesaplama tekniğidir. Genel muhasebeden farklı olarak maliyet muhasebesinde, muhasebe ilke, kural ve standartlarına uygunluktan çok yöneticilerin ihtiyaçlarına uygunluk önemlidir. Bu yönüyle maliyet muhasebesi, içe dönük bir muhasebe sistemidir.

Gider işletme faaliyetlerini yürütebilmek veya gelir elde edebilmek için belli bir dönemde  tüketilen varlık ve hizmetlerin parasal ifadesidir. Ancak bir tüketimin gider olarak değerlendirilebilmesi için iki önemli unsur söz konusudur. İlk olarak giderin oluşması için tüketimin işletme faaliyetleri ile ilgili olması gerekir. Aynı zamanda, giderin oluşması için söz konusu tüketimin maliyet analizi yapılacak döneme ait olması gerekir.

Giderler maliyet muhasebesinde, direkt ve endirekt olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Ortaya çıkan bir üretim gideri, üretilen mal ya da hizmet maliyetine doğrudan yüklenebiliyorsa, bir başka ifadeyle, üretimle ilgili bir giderin herhangi bir kriter ya da ölçüye ihtiyaç duyulmadan, hangi mal ya da hizmet için ne kadar olduğu kolaylıkla belirlenebiliyorsa o gider, direkt (dolaysız) giderdir. Diğer taraftan ortaya çıkan bir üretim gideri, üretilen mal ya da hizmet maliyetine doğrudan yüklenemiyorsa, başka bir ifadeyle, üretimle ilgili bir gideri mal ya da hizmet maliyetine yükleyebilmek için bir dağıtım ölçüsü ya da kriterine ihtiyaç duyuluyorsa o gider endirekt (dolaylı) giderdir.

Maliyet, en genel anlamıyla hedeflenen bir sonuca ulaşmak için katlanılması gereken fedakârlıkların parasal toplamıdır. Herhangi bir sonucun maliyeti, gerçekte o sonucun doğması için yürütülen faaliyetlerin sebep olduğu maliyettir. Başka bir deyişle, ilgili sonucu da maliyeti de doğuran etken, yapılan faaliyettir. Bu nedenle maliyet kavramı öncelikle faaliyetlerle bağlantılı bir kavram olup; sonuçlarla ilgisi daha sonra gelmektedir.

Hasılat, işletmenin parasal varlıkları üzerinde artışa sebebiyet veren ticari nitelikli işlemler olarak tanımlanmaktadır. Bir hasılatın ortaya çıkması için mutlaka tahsilatın yapılmış olma şartı bulunmamaktadır. Dolayısıyla hasılatın gerçekleşmiş olması, yani tahakkuk etmesi yeterli görülmektedir.

Zarar, işletmenin bir faaliyet dönemi içerisinde katlanmış olduğu giderler toplamının o dönem içerisinde elde edilen gelirler toplamından fazla olması sebebiyle işletme özsermayesinde meydana gelen azalışları ifade etmektedir.

Alternatif maliyet olarak da adlandırılan bu maliyet türü, seçilen bir faaliyet nedeniyle vazgeçilen diğer faaliyetlerden dolayı kaybedilen gelir olarak tanımlanabilir. Örneğin, bir tasarruf sahibi parasını devlet tahvili veya borsadan hisse senedi alarak değerlendirmek isteyebilir. Bu iki yatırım aracı tasarruf sahibi açısından alternatiftir ve tasarruf sahibi alternatif maliyetin küçük kalmasını, yani seçtiği yatırım aracının öngördüğü vade sonunda daha yüksek getiriye sahip olmasını ister.