SAĞLIK KURUMLARINDA KALİTE YÖNETİMİ

Yetersiz Kullanım (Underuse); hastada istenen sonucu elde etmek için, sunulması gereken sağlık hizmetini sağlamada başarısızlık veya yetersizliktir. Örneğin;

Kasıtlı İhmaller: Yüksek iş yükü ve zaman baskısıyla kısa yoldan işi halletme gibi günlük rutin uygulamalar veya kurallara, düzenlemelere kasten uymama şeklinde olabilmektedir. Hemşirenin şiftin sonunda acele etmesi ve hastaya uyguladığı insülin dozunu “iki kere kontrol et” kuralına uymadan enjekte etmesi, kurallara uymama sonucu oluşan bir hatadır.

Doğru bir tanı, etkili bir hasta bakımı için temel unsurdur. Tanı koyma aşamasında ortaya çıkan hatalara örnek olarak;

Hatalı Kullanım (Misuse): Uygunsuz ilaç seçimi, uygunsuz yöntemle uygulanması ve uygunsuz doz, uygunsuz uygulama gibi nedenlerle hastada önlenebilir yan etki oluşması veya hastanın ilacın kullanımından beklenen potansiyel faydasını elde edememesi olarak tanımlanmaktadır.

Uygunsuz ilaç seçimi: Hastaya heparin yerine lidokain damla kullanılması.

Ekipmanın fiziksel tasarımı, iş ortamının düzenlenmesi, aydınlatma, ses gibi iş ortamına ilişkin faktörler birinci katmanı oluşturmaktadır. Karar verme, eğitim seviyesi, motor beceriler, kabuller, dikkat, düşünce ve hafıza gibi bireysel faktörler ikinci katmanı oluşturmaktadır. İletişim, eşgüdüm, olayın farkında olma, liderlik, karar verme, uyum gibi ekip davranışları, çalışılan şift, olay bildirimi, güvenlik kültürü, yetki hiyerarşisi ve hedefler gibi örgütsel faktörler üçüncü katmanı oluşturmaktadır. Son aşamada sosyo- ekonomik politikalar, ekonomik baskı ve yasal düzenlemeler gibi çevresel faktörler yer almaktadır (Şekil 8.1).

Şekil 8.2 (s.228)’de belirtildiği gibi, tıbbi hata kaynaklarının 1. kademesinde bireysel özellikler bulunmaktadır. Bireysel özellikler; sağlık çalışanlarının bilgi ve becerileri, deneyimleri, yetenekleri, zindelikleri, isteklendirme eksiklikleri, tutumları, yorgunlukları, uzun süre çalışma, stres, dikkat gibi insan organizmasıyla ilgili ve hata yapmayı doğrudan etkileyen etmenler olarak aktif hataların oluşmasına neden olmaktadır. Sağlık hizmetleri gibi yüksek riskli alanlarda, bireysel özellikler hata yapmada önemli bir faktör olarak görülmektedir. Bireysel özelliklerde en fazla görülen hata nedeni bilgi eksikliği, beceri eksikliği, psikomotor becerilerde yetersizlik ve kendine fazla güvenen kişilik yapısı gibi özelliklerdir.

Güvenlik Kültürü:

Suçlayıcı Kültür:

Amerikan Tıp Enstitüsü (IOM) tarafından 2000 yılında yayımlanan “To Err is Human: Building a Safer Health System” raporu ve 2001 yılında yayımlanan “Crossing the Quality Chasm: A New Health System for the 21st Century” raporu, bu konuda yapılan çalışmalara öncülük etmiştir. Birinci çalışmada hatalar üzerinde durulmuş, ikinci çalışmada ise sağlık sisteminin iyileştirilmesi için önerilere yer verilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Sağlık Asamblesi’nin 2002 yılında önerdiği Hasta Güvenliği için Dünya İttifakı (World Alliance for Patient Safety) programını 2004 yılında uygulamaya geçirmiştir.

Uygulanması düşünülen yöntem veya yöntemlerin hatalı olması, bir başka deyişle amaca ulaşmak için hatalı plan kullanma. Bu aşamada hata, hastada istenen sonuç elde edilemediği gözlemlenene kadar ortaya çıkmaz. Örneğin, antibiyotik alerjisi olduğu bilinen hastaya bu antibiyotiği veya organizmanın duyarlı olmadığı bir antibiyotiği reçete etmek bir planlama hatasıdır.

Hastaya uygulanan tedavide yanlış kullanıma bağlı olumsuzluklar da olabilmektedir.
Yanlış Kullanım (Misuse); hastada uygun tedavi süreçlerinin uygulanmasına karşın önlenebilir komplikasyonların oluşması, hastanın verilen hizmetin tüm potansiyel faydalarını ve sonuçlarını elde edememesi olarak tanımlanmaktadır.

Yüksek iş yükü ve zaman baskısıyla kısa yoldan işi halletme gibi günlük rutin uygulamalar veya kurallara, düzenlemelere kasten uymama şeklinde olabilmektedir. Düşük moral, yöneticinin olumsuz yaklaşımları, destekleyici olmayan kültür gibi nedenlerle kasıtlı olarak rutin kısa yolları kullanma, kişisel kazanç sağlama, güncellenmiş politikaları uygulamama gibi eylemlerle ortaya çıkmaktadır. Hemşirenin şiftin sonunda acele etmesi ve hastaya uyguladığı insülin dozunu “iki kere kontrol et” kuralına uymadan enjekte etmesi, kurallara uymama sonucu oluşan bir hatadır.

Verinin kaydedilmesi ve verilerin işlenmesi sürecinde hastaya ciddi zarar verebilecek hatalar olabilmektedir. En iyi bilinen örnekler şunlardır;
• Kan transfüzyon hataları,
• Laboratuvar örneklerinin karışması,
• Sonuçların karışması.

Tedavi aşamasında ortaya çıkan hatalara örnek olarak;
• Müdahale sürecinde hata,
• Müdahale ve testlerin uygulanmasında hata,
• Tedavi sürecini yönetmede hata,
• İlaç uygulamada doz veya yöntem hatası yapma,
• Uygun olmayan tedavi yöntemini seçme,
• Anormal bir test sonucuna müdahalede veya tedavide gecikme

Son aşamada sosyoekonomik politikalar, ekonomik baskı ve yasal düzenlemeler gibi çevresel faktörler yer almaktadır.

Aktif hatalara sağlık çalışanlarının bilgi ve becerileri, deneyimleri, yetenekleri, zindelikleri, isteklendirme eksiklikleri, tutumları, yorgunlukları gibi bireysel özellikler yanında; verilen tedavinin karmaşıklığı, iş akışı, ekip çalışması gibi işin doğasından kaynaklanan özellikler de neden olabilmektedir.

Sağlık hizmetlerinde kullanılan bilgi teknolojileri, tıbbi cihazlar ve ekipman, hataları
önlemede fırsatlar sunarken hatalara da neden olabilmektedir. En sık rastlanan ve hatalara yol açan ekipman kaynaklı problemlere şunlar örnek verilebilir: Çalışanların eğitiminin yavaş ve zor olması, cihazı yalnızca bir kişinin kullanabiliyor olması, çalışanın cihazın kullanımını değiştirmesi ve kısa yollar geliştirmesi, çalışanın cihazın kurulumunun, erişiminin zor olmasıdır.

Hasta bakımı ve hasta güvenliği konusunda örgütün felsefesinin oluşmasında ve
bu felsefenin paylaşımında lider ve çalışanlar arasında iletişim kanallarının açık olması önemlidir. Sözler tek başına etkili olmayan bir liderlik uygulaması aracıdır.

E şıkkı, Avrupa Birliği çalışmalarındandır.