SAĞLIK KURUMLARINDA BİLGİ SİSTEMLERİ

Gelecekteki sağlık bakım politikasını belirleyen bir araçtır. 

Türkiye’de e-sağlık çalışmaları Sağlık Bakanlığı’nca 2003 yılında başlatılmıştır.

Sağlık hizmet kalitesinin geliştirilmesini sağlar.

Bu sistem kurum yerine hastanın merkezde olmasını sağlayacaktır.

Tele-tıp projesi 2008'de devreye girdi. 2007'de Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi (USBS) sözleşmesi imzalandı. Aile Hekimliğinde elektronik sağlık kayıtları 2006'da oluşturuldu. MHRS Pilot projesi 2008'de devreye alındı. 2009 yılından itibaren Sağlık-NET yaygınlaştırıldı. Sağlık Göstergeleri Sözlüğü hazırlandı. Tele-tıp projesi yaygınlaştırıldı. MHRS yaygınlaştırıldı. e-Sağlık yasası çıkarıldı. e-Reçete, e-Sevk, e-Kimlik (Akıllı Kart), Mobil İmza çalışmalarına devam edildi. Ocak 2009 tarihinden itibaren sağlık verileri toplanmaya başladı.

2009 yılından sonra, 2010-2014 yılları arasında karar ve hizmet sunumu sürecinde etkili bilgiye erişim sağlayacak Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi/e-Sağlık’ı tamamlamak, işletmek ve geliştirmek stratejisi kapsamında birtakım öngörülen hedefler olmuştur. Bu hedefleri şu şekilde sıralayabiliriz:
• Bilgi güvenliği ve kişisel mahremiyetin korunması kapsamında, kişisel ve kurumsal sağlık kayıtlarının gizlilik, güvenlik ve mahremiyet esaslarının belirlenmesi ve uygulanması.
• Sağlık planlayıcı ve karar vericileri için; Karar Destek Sistemi kapsamında veri ambarını kurmak ve veri madenciliği uygulamalarını başlatmak.
• Sağlık verilerinin tek bir ana çatı üzerinden yönetilmesi ve planlanması için, Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi’nin en önemli bileşenlerinden biri olan Sağlık-NET’i 2014 yılı sonuna kadar geliştirmek ve yaygınlaştırmak.
• 2014 yılı sonuna kadar sağlık sunucularının ve sağlık hizmeti kullananların e-sağlık uygulamalarına erişiminin artırılması ve yaygınlaştırılması için, sağlık bilişim standartlarını yürütmek, geliştirmek ve yaygınlaştırmak.
• Görüntüleme (radyoloji, patoloji, EKG, vb.) alanında uzaktan sağlık hizmet sunumunun verilebilmesi ve kronik hastaların da takibi amacıyla, Tele-tıp ve Tele-sağlık sistemlerini 2014 yılı sonuna kadar devlet hastanelerinin en az %15’ine yaygınlaştırmak.

Tele-tıp, tıp teknolojileri ile iletişim ve video konferans sistemlerinin birleşimini öngören bir anlayışı ifade eden bir terim olarak tıp dünyasındaki popülerliğini gün geçtikçe artırmaktadır. Tele-tıp, başka yerlerdeki meslektaşlara, birbirleri ile görüş alış verişinde bulunabilme, veri paylaşabilme, uzaktaki hastaların muayenesini yolculuk için para harcamadan gerçekleştirebilme olanağını sunduğu için, sağlık muayene masraflarını aşağıya çekmektedir. Uzak bölgelerdeki hastalara tıbbi bakım ulaştırmak için yeni yollar göstermek, pahalı ve sınırlı bir durum iken; tele-tıp daha hızlı modern sağlık hizmetlerinin sağlanmasında önemli bir tamamlayıcı rolü üstlenmiştir.  Tele-sağlık terimi daha geniş bir kapsamla; hasta eğitimi, halk sağlığı, doktorların meslekleri ile ilgili idame eğitimi, idari toplantılar ve psikiyatrik amaçlarla ilgili birçok faaliyeti kapsar.

Tele-radyoloji; X ışınları veya MRI gibi tıbbi görüntülerin radyolog tarafından yorumlanması için bir merkezden başka bir merkeze iletilmesidir. Bu işlemin uygulanması için, üç temel bileşen gereklidir. Bunlar; bir görüntü, bir iletim şebekesi istasyonu ve bir alıcı / görüntü izleme istasyonudur. En tipik uygulama, iki bilgisayarın internet üzerinden bağlanmasıdır. Alıcı tarafında olan bilgisayarın klinik amaçlar için test edilmiş ve açık olması ayrıca yüksek kaliteli bir ekrana sahip olması gerekmektedir.

Türkiye’deki sağlık sorunları klasik devlet anlayışı çerçevesinde çözülememektedir. Gerek hasta sayılarının fazlalığı gerekse altyapı eksikliklerinin fazla olması nedeniyle vatandaşlara istenilen seviyede sağlık hizmeti verilememektedir. İstenilen seviyede sağlık hizmeti
verebilmek için yeni bir dönüşüme ve yeni bir vizyona ihtiyaç duyulmaktadır. İhtiyaçların ve beklentilerin fazla, eldeki kaynakların kısıtlı olması eldeki mali kaynakların verimli ve etkin kullanılmasını gerektirmektedir. Sağlık-NET Portalı, Sağlık Bakanlığı'nın e-sağlık kapsamında uygulamaya aldığı hizmetlerinden biridir.

Sağlık-NET; sağlık kurumlarında üretilen her türlü veriyi, doğrudan üretildikleri yerden, standartlara uygun şekilde toplamayı, toplanan verilerden tüm paydaşlar için uygun bilgiler üreterek sağlık hizmetlerinde verim ve kaliteyi artırmayı hedefleyen, entegre, güvenli, hızlı ve genişleyebilen bir bilgi sistemidir.

Aile Hekimliği Bilgi Sistemi (AHBS) bir bilgisayar programıdır. Sistem, her bir bireyin sağlığı ile ilgilenerek birincil sağlık hizmetini sunan bir Aile Hekiminin varlığı prensibi üzerine kurulmuştur. AHBS uygulaması, her bireyi doğumundan önce takibe alır ve sağlığıyla ilgili bilgileri düzenler. Bu sistem ile; aile hekimlerinin hastalarını hastanelere sevk ederken, randevu alabilmesi ve hastanın hastanede muayene olacağı doktorunu seçebilmesi için internet tabanlı bir randevu sistemi geliştirilmiş ve uygulaması gerçekleştirilmiştir.

MHRS’nin faydaları ise şunlardır:
• MHRS projesi kapsamında elde edilen verilerin,sonraki adımlarda uygulanacak sağlık projeleri için kaynak niteliği taşıması ve bu sayede sağlık politikalarının geliştirilmesi,
• Zamandan tasarruf sağlayan uygulama sayesinde hastanelerde vatandaş memnuniyetinin arttırılması; böylelikle hastanelerdeki doktor bekleme sürelerinin azaltılarak daha verimli hizmet sunulması,
• Yaşlı ve engelli vatandaşların hastaneye gitmeden evlerinden kolaylıkla randevu alabilmelerinin sağlanması,
• Vatandaşların hastanelere gelip muayene olamamaları riskini ortadan kaldırarak herkes için kaliteli hizmet anlayışının benimsendiğinin MHRS projesine verilen önemin gösterilmesi ve bununla birlikte zamandan ve enerjiden tasarruf edilmesi,
• Sağlık hizmeti almak isteyen vatandaşın bu talebini profesyonel bir yapılanma içinde iletmesine ve daha sonrasında öneri ve fikirlerini ifade etmesine olanak sağlanması,
• Sistemin sağlık politikaları ile ilgili kamu ve özel sektörde hizmet kalitesini arttırmaya yönelik uygulamalar için örnek teşkil etmesi,
• Vatandaşa hizmet alacağı sağlık kuruluşunun yanı sıra, hizmet almak istediği hekimi de seçme şansı veren sistematik yapılanmanın oluşturulması,
• Hastane hekimlerinin çalışma koşullarının düzenlenmesi,
• Vatandaş ihtiyaçları hızla yerine getirilerek, vatandaş memnuniyetinin artırılması,
• Hastalara tek merkezden, standart kalitede hizmet verilmesi,
• Telefonda verilen hizmetin kalitesinin sürekli ölçümlenebilir hale gelmesi,
• Veri girişlerinin kayıt altına alınması ve kontrollerinin yapılabilmesi,
• Tüm operasyonel işlemlerin tek merkezde toplanabilmesi,
• Vatandaş ihtiyaçlarının analiz edilmesi sonucunda verilen hizmetlerin değerlendirilmesinin yapılabilmesi,
• Optimum personel sayısının kolaylıkla tespit edilebilmesi,
• Performans yönetimi sayesinde, personelin daha etkin ve verimli çalışabilmesi,
• Vatandaş bilgilerinin güncelliğinin düzenli olarak sağlanabilmesi,

• Sistemin sağlık politikaları ile ilgili kamu ve özel sektörde hizmet kalitesini arttırmaya yönelik uygulamalar için örnek teşkil etmesi,
• Vatandaşa hizmet alacağı sağlık kuruluşunun yanı sıra, hizmet almak istediği hekimi de seçme şansı veren sistematik yapılanmanın oluşturulmasıdır.

e-Europe’nın ilk aşamada hedeflediği e-sağlık uygulamaları şunlardır:
• AB üyesi ülkelerdeki en iyi uygulamaların toplanması,
• Avrupa birliğinin e-sağlık alanındaki yeni teması olan elektronik hasta kayıtları için, birlikte çalışabilirlik esaslarının belirlenmesi ve birlikte çalışabilirliliğin en önemli bileşenlerini (Acil Veri Seti, Hasta/Sağlık Çalışanı tanımlama, kimlik doğrulama ve e-reçete uygulamalarını) içermesi,
• Birlikte çalışabilirlilik, elektronik hasta kayıtlarının değişimi için standartların geliştirilmesi ve bununla ilgili esasların oluşturulmasına odaklanması,
• Ulusal ve bölgesel yol haritalarının oluşturulması,
• e-Sağlık yatırımlarının teşviki olarak belirlenmiştir.

Bağlı kurumların bütçe hareketlerinin, gelir ve giderlerinin doğru ve zamanında takip edilmesi ise TDMS’ nin hedefleri arasındadır.

Tele-tıp alanında yapılan başlıca uygulamalar şunlardır:

• Tanı (tele-radyoloji, tele-patoloji, tele-ultrason),

• Uzak bölgelerde veya sağlık bakım hizmetinin verilmesinin zor olduğu yerlerde tanı ve tedavi hizmetlerinin verilebilmesi ve ayrıca hastalığın tanı ve tedavi sürecinde bölgesel farklılıkların ortadan kalkması,

• Tedavi (tele-konsültasyon, tele-psikiyatri, tele-cerrahi) alanlarında kullanılması,

• Hastaya ait verilerin uzman kişiler tarafından izlenebilmesi ve istenildiği anda hasta bilgilerine ulaşılabilmesi,

• Evde bakımda kullanıldığında hastanın medikal durumu sürekli olarak gözlemlenerek, ev ziyaret sıklığında azalma olması ve hastanın hastanede yatış ihtiyacını ortadan kaldırması,

• Hekim ve hastane ziyaretlerinin azalması,

• Sağlık bakım hizmetinin kalitesinin artırılması,

• Sağlık giderlerinin azalması (hastaların uzaktan takibi ile hastane masrafları azalacağı gibi zamandan da tasarruf edilmektedir) ve verimlilik,

• Sınırlı hastane kaynaklarının (yatak, doktor, hemşire ve pahalı tıbbi malzeme gibi) en iyi şekilde kullanılmasına izin vermesi,

• Sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde alınabilmesi için yetersiz erişim sorununa yardımcı olması.

Dünyada kabul gören e-sağlık uygulamaları aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
• Tele-Tıp
• Tele-Radyoloji
• Tele-Patoloji
• Tele-Kardiyoloji
• Tele-Dermatoloji
• Tele-Psikiyatri
• Evde Sağlık Bakımı
• Tele-Diş Hekimliği
• Tele-Epilepsi
• Tele-Cerrahi
• Tele-Endokrinoloji

ABD ulusal tıp kütüphanesinin yaptığı tanıma göre tele-tıp; “sağlık hizmetlerinin, uzak iletişim sistemlerinden sağlanmasıdır”. Kavram, konsültasyon ve tanı hizmetlerini içerir.

GTele-tıp alanında yapılan başlıca uygulamalar şunlardır:

  Tanı (tele-radyoloji, tele-patoloji, tele-ultrason),
• Uzak bölgelerde veya sağlık bakım hizmetinin verilmesinin zor olduğu yerlerde
tanı ve tedavi hizmetlerinin verilebilmesi ve ayrıca hastalığın tanı ve tedavi sürecinde bölgesel farklılıkların ortadan kalkması,
• Tedavi (tele-konsültasyon, tele-psikiyatri, tele-cerrahi) alanlarında kullanılması,
• Hastaya ait verilerin uzman kişiler tarafından izlenebilmesi ve istenildiği anda hasta bilgilerine ulaşılabilmesi,
• Evde bakımda kullanıldığında hastanın medikal durumu sürekli olarak gözlemlenerek, ev ziyaret sıklığında azalma olması ve hastanın hastanede yatış ihtiyacını ortadan kaldırması,
• Hekim ve hastane ziyaretlerinin azalması,
• Sağlık bakım hizmetinin kalitesinin artırılması,
• Sağlık giderlerinin azalması (hastaların uzaktan takibi ile hastane masrafları azalacağı gibi zamandan da tasarruf edilmektedir) ve verimlilik,
• Sınırlı hastane kaynaklarının (yatak, doktor, hemşire ve pahalı tıbbi malzeme gibi) en iyi şekilde kullanılmasına izin vermesi,
• Sağlık hizmetlerinin en iyi şekilde alınabilmesi için yetersiz erişim sorununa yardımcı olması

Tele-radyoloji; X ışınları veya MRI gibi tıbbi görüntülerin radyolog tarafından yorumlanması için bir merkezden başka bir merkeze iletilmesidir.

Eysenbach, e-sağlık ifadesindeki “e” harfinin sadece “elektronik” anlamı taşımadığını
ifade ederek, “e” ile başlayan 10 önemli özellik daha eklemiştir:
• Efficiency (Verimlilik)
• Enhancing quality (Kalitenin artırılması)
• Evidence based (Kanıta dayalı)
• Empowerment (Güçlendirme)
• Encouragement (Teşvik etme)
• Education (Eğitim)
• Enabling information exchange (Bilgi alış-verişine imkân tanıyan)
• Extending the scope of health care (Sağlık hizmet kapsamını genişleten)
• Ethics (Etik)
• Equity (Özkaynak/değer)

Sağlık Bakanlığı’nın “sağlıkta 2023 vizyonu” kapsamında ileriki yıllarda e-sağlık uygulamaları kapsamında;
• Sağlık Bakanlığı, Üniversite, Sosyal Güvenlik Kurumu ve özel sağlık kuruluşlarının
elektronik ortamda koordinasyonu geliştirilecektir.
• Kurulacak olan elektronik hasta kayıt sistemi ile hastanelerde kâğıtsız hasta takip
dönemi başlatılacaktır.
• Hastaneler arasında bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ile uzaktan tanı, tedavi, takip ve değerlendirme imkânları sunan tele-tıp ile tüm Türkiye’de radyolojik
görüntü paylaşımına geçilecektir.

Güvenlik ve mahremiyete riayet edilir şekilde kişisel sağlık kayıtlarının tutulduğu
e-sağlık kartı sistemine geçilecektir.
• Tüm sağlık kurumları Merkezi Hastane Randevu Sistemi ile sağlık hizmeti verir
hale gelecektir.
• İnternet üzerinden tıbbi danışmanlık (e-aile hekimliği) hizmeti verilecektir.
• Avrupa Birliği ülkeleri ile sağlık verileri ortak paylaşıma açılacaktır

Tele-patolojide kullanılan yöntemler statik ve dinamik olmak üzere iki başlık altında
incelenebilir. Tele-patolojinin ucuz, kolay ve neredeyse bedava olan türüne statik telepatoloji adı verilmektedir. Bu yöntemde, bir videokamera ve “frame grabber” yardımıyla bilgisayar ortamına aktarılan tanısal görüntüler internet aracılığıyla konsültasyonu
yapacağınız kişi veya kuruma gönderilir

Dinamik tele-patoloji yöntemi ise; çok değişik donanım seçenekleri ile yapılabilmekte, her iki tarafın aynı anda aynı örnek üzerinde canlı olarak değerlendirme yapabilmesine
olanak sağlamaktadır

Evde sağlık hizmeti kapsamındaki hastalıklar;
• KOAH vb. solunum sistemi hastalıkları,
• Yatağa bağımlı hastalar,
• Terminal dönem palyatif bakım hastaları,
• İleri derecedeki kas hastaları,
• Yenidoğanlara (0-1 aylık) fototerapi uygulamaları,
• Evde sağlık hizmeti kapsamına alınan hastaların ihtiyaç duyduğu ağız ve diş sağlığı
hizmetleridir.