Olağan Dışı Koşullarda Psikolojik Yardım

Hiperventilasyon; vücudun metabolik ihtiyacından fazla nefes alma, normalde oluşan karbondioksitten daha fazlasının
oluşumu ve sonuçta kan pH’ının artışıdır(Folgering, 1999).

Konfüzyon; unutkanlık, yer ve zaman oryantasyon bozuklukları ve kişinin modunda ve davranışlarında oluşan değişiklikler ile karakterize olan durumudur (Barraclough, 1997).

Problem davranışların en önemli belirtileri, aşırı endişe, uyuşukluk, fiziksel reaksiyonlar (hiperventilasyon, hipertansiyon, kusma), bilişsel yetersizlikler (konfüzyon,
kararsızlık, depresyon, intihar düşünceleri), korku veya hayal kırıklığı gibi duygusal belirtilerdir.

Düşünmek, rüya görmek, hatırlamak ve diğer ruhsal olayları da içeren ve kişisel olan iç aktivitelerdir.

Apati; kişilerde, çevreye ve daha önce zevk veren aktivitelere olan ilgide azalmadır ve kişiler arası ilişkilerde duygusal dışavurumda azalma ve sosyal geri çekilme ile karakterizedir (Erbay ve Yıldırım, 2019).

Olağan dışı durumlar her türlü doğal afetler olabileceği gibi insan kaynaklı durumlar da olabilmektedir. Yangın, zehirlenme gibi.

Sempatik sinir sistemi kalp hızı artışı, hızlı nefes alıp verme, dudakların kuruması gibi stres cevaplarını oluşturur.

* Kişinin kendisine ve diğerlerine tehlikeleri

* Zaman/yer/kişi karmaşası

* Felakette aile üyelerinin ölümü

* Felaket nedeniyle yaşamın direkt tehdidi

* Felaket nedeniyle kişinin kendisine ve aile üyelerine belirgin fiziksel zararı

* Gecikmiş kurtarma

* Aile üyelerini özleme

* Ruhsal hastalıkların ve madde kullanımının geçmişi

Psikolojik sağlamlık, yer değişim sonrası hayati dengenin kurulma hızıdır. Psikolojik sağlamlık kavramı bireylerin veya toplumun felaket gibi sıkıntılı durumlara uyum kapasitelerini ifade etmek için kullanılır.

Olağan dışı durumlar sonrasında da olay esnasında yaşanan psikolojik sıkıntılar devam edebilmektedir. Olayın “yeniden
yaşanması” olgusu, olayı anımsatan durumlardan sürekli kaçınma ve genel tepki verme düzeyinde azalma, “aşırı uyarılmışlık” belirtilerini içeren posttravmatik stres bozukluğu (PTSD) meydana gelebilmektedir. PTSD’den etkilenmiş insanları iyileştirmek için psikiyatristler ve diğer ruhsal sağlık profesyonelleri çeşitli kanıtlanmış etkili teknikleri kullanmaktadırlar. Hem konuşma terapisi (psikoterapi) hem de ilaç tedavisi PTSD için kanıtlanmış tedavilerdir.

PTSD 6 yıldan fazla sürerse azalma olasılığı da düşük görülmektedir.

Yetişkinlerde PTSD belirtileri genelde 3 ay içinde başlasa bile, bazı insanlarda belirtiler görülmeden önce aylar hatta yıllar süren bir gecikme olabilir. Bazı insanlar travmadan sonra az belirti gösterip sonrasında hayatında kriz yaşayabilir.

ASD, strese karşı verilen normal bir cevaptır. Belirtiler travmanın ilk 4 haftası içinde gelişmektedir ve sıkıntının belirgin seviyelerine neden olmaktadır. Akut stres reaksiyonlarını gösteren bireylerin çoğu PTSD’nin ileri bozukluklarını geliştirmezler.  Birincil fark belirtilerin görülmesi için geçen zamandır. ASD olaydan sonra 2 günden 4 haftaya kadar geçen sürede görülürken, PTSD 4 haftalık dönemden
sonra devam eder. Olaydan sonra eğer durum ilk 4 hafta içinde fark edilirse ama belirtiler 4 haftanın ötesinde devam ederse ASD’nin teşhisi PTSD’nin teşhisine dönüşebilir. Bunlardan başka, PTSD ve ASD’nin ortak özellikleri de vardır ve
tedavi edilmemiş ASD, PTSD için zemin hazırlayan faktördür.

Kurtarılanları kabul etmek ve desteklemek olarak adlandırılan “bilgilendirme” bir grup kurtarılanın felaketten hemen sonra erken aşamada bir araya gelip düşünceleri ve hissettikleri hakkında konuşmasıdır.

İtfaiye çalışanları, polis ekipleri, kurtarma personeli, acil durum sağlık görevlileri ve temel bakım doktorları başlangıç eyleminde bulunacak personeldir.

Başlangıç eylemlerinde bulunacak personelin PTSD’yi de içeren felaket psikiyatrisi konusunda bilgi sahibi olmaları ve ruh sağlığı uzmanları ile yakın dayanışmada uygun yönetimi sağlamaya hazır olmaları son derece önemlidir.

Toplum sağlığı müdahaleleri hem sıkıntıyı azaltır hem de sağlık risk davranışlarını (artmış sigara ve alkol tüketimi gibi)
değiştirir. Bu aşamada böyle bir bilgi ve eğitim toplumları, aileler, ve çalışma yerlerini yeniden canlandırır ve felaket sonrası ruhsal sağlık yükünü azaltır.

Lokal kaynaklar ve dış destek olarak başlıklandırılan bu grupta; psikolojik ve medikal personel, aile ve arkadaşlar, paraprofesyoneller, profesyoneller yer almaktadır.

Olaydan 48-72 saat içinde oluşan grup tartışmaları genelde “psikolojik bilgilendirme” olarak tanımlanmaktadır. Genellikle bu oturumlar katılımcıları felaket tecrübeleriyle ilgili olarak hem olaylarla ilgili hem de duygusal yönlerden cesaretlendirmektedir. Bu çözümlemenin arkasında yatan ilke, hemen yapılan işlemin bireye yaşanan felaketin bilişsel olarak yeniden yapılandırma yeteneği vermesi böylece bu sürecin daha az travmatik yoldan hatırlanmasıdır.

Spesifik olmayan toplum temelli uygulamalar iyileşme sürecini geliştirmek için temel rol üstlenmektedir. Bu uygulamalar günlük aktivitelerin yapılmasını, aileye bakmayı, kültürel ve dinsel törenlerin gerçekleştirilmesini, grup tartışmalarını, olayla ilgili bilgi sağlamayı, ailenin ve öğretmenlerin eğitilmesini, uygun insan kaynaklarını kullanarak çocukları yenilikçi düşünceleri içeren yaygın eğitim yöntemleriyle meşgul etmeyi, yetişkin kurtarılanları yemek pişirme, temizlik yapma ve yardım işlerine katılma gibi aktivitelerle meşgul etmeyi, felaketin etkilediği bölgede çocuklarda görülen günlük aktivitelerin normal hâle gelmesi ve yapılandırılması için okulları en kısa zamanda
başlatmayı, en azından yaygın eğitimi başlatmayı, basit temizlik bilgilerini öğretmeyi, madde bağımlılığının zararları konusunda kurtarılanları eğitmeyi, sanat terapisi (boyama/çizme) gibi toplum temelli grup uygulamaların planlanmasını, hikaye anlatmayı, dua etmeyi, yoga, rahatlama ve sporlar/ oyunlarını içermektedir.