Olağan Dışı Durumlarda Halk Sağlığı Hizmetleri

Deprem, heyelan, sel gibi doğal kaynaklı ve endüstriyel kazalar gibi insan kaynaklı olağan dışı durumların sık yaşanması, COVID-19 gibi küresel salgınların yüksek morbidite ve mortalite oranlarına neden olması, ülkemizde halk sağlığı hizmetlerinin olağan dışı durumlar öncesinde, sırasında ve sonrasında önemini arttırmıştır.

Vektör (Taşıyıcı): Kendisinde bir hastalığa neden olmayan bir patojeni bir konaktan başka bir konağa aktarabilen bütün canlılara verilen genel isimdir.

Triyaj: Yaralı ya da hasta sayısının yerel sağlık kapasitesini aştığı durumlarda olay yeri, hastane ve hastane birimleri arasında yaralanmanın ağırlığı ve prognoz kriterleri üzerinden hastaların bakım önceliklerine ve sevk edilecekleri sağlık kuruluşlarına karar vermektir.

Halk Sağlığı Acil Durum Yönetimi (Public Health Emergency Management, PHEM)

Zararı azaltma, hazırlıklı olma, iyileştirme, müdahale

Hastalık ve sağlık problemlerinin nedenlerinin tespit edilmesinde, hastalıkların doğal gelişiminin ortaya çıkarılmasında,toplumların sağlık düzeylerinin belirlenmesi, zaman süreci içindeki değişimin incelenmesi ve diğer toplumlar ile kıyaslanmasında, klinik araştırma sonuçlarının değerlendirilmesinde, sağlık hizmetlerinin etkinliğinin değerlendirilmesinde, kişilerin belirli sağlık problemleri ile karşılaşma risklerinin saptanmasında kullanılmaktadır.

Enfeksiyon ajanının bölgede bulunması, ekolojik değişiklikler, nüfus hareketleri, kalabalık yaşam, altyapı sorunları, birincil sağlık hizmetlerinde duraklama.

Zoonoz: Dünyada Sağlık Örgütüne göre, omurgalı hayvanlardan insanlara doğal olarak bulaşabilen herhangi bir hastalık veya enfeksiyondur.

Güvenli su, sanitasyon, saha planlama, birinci basamak sağlık hizmetleri, sürveyans / erken uyarı sistemi, aşılama, sıtma ve dang hummasının önlenmesi

Bu çabalar vektör kontrolüne yönelik olmalıdır. Toplumun sosyal seferberliği ve sağlık eğitimi, özellikle depolanan tüm su konteynerlerinin sürekli kaplanması, suyun toplanabileceği katı atıkların (şişeler, lastikler, teneke kutular vb.) giderilmesi veya imha edilmesi ile vektör üreme alanlarının elimine edilmesini mümkün olduğunca vurgulamalıdır.

Saha İncelemesi/Filyasyon: Vakanın bildirimi sonrasında kaynağın ve etkenin belirlenmesine yönelik çalışma yapılması ve/veya temaslılar dahil koruma ve kontrol önlemlerinin alınmasıdır.

Afet yönetimi sistemi birbirini tamamlayan iki yönetim sisteminden oluşur. Bunlar; zarar azaltma (risk) yönetimi ve acil durum (kriz) yönetimi sistemidir.

 Afet öncesi zarar azaltma ve hazırlık kapsamında yapılacaklar kısaca şöyledir: İnsanların en az zararla ve fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi için gereken teknik, idari ve yasal tüm önlemleri almak,  afet zararlarının azaltılması çalışmalarını kalkınmanın her aşamasına dâhil etmek; böylelikle mevcut riskin artmasını önlemek ve sürdürülebilir bir kalkınma sağlamak, toplumun her kesiminin en az zararla kurtulabilmesi için gerekli bilgi birikimine sahip olmaları adına eğitilmeleri ve böylece toplumda bir zarar azaltma politikası oluşturmak.

Triyaj ve taşıma, acil tıbbi ve cerrahi tedavilerin yapılması, bulaşıcı hastalıklara karşı gerekli önlemlerin alınması, temel sanitasyon olanaklarının sağlanması,atıkların uygun koşullarda bertaraf edilmesi,toplumu bilinçlendirmeye yönelik eğitimlerin verilmesi,,aşılama, güvenli gıda temini, sağlıklı içme ve kullanma suyu sağlama gibi koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulması, ihtiyaç hâlinde sahra hastanelerinin kurulması, cesetlerin uygun şekilde ortadan kaldırılması.

Taşralarda, afet ve olağan dışı durumlarda görev yapmak üzere Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri (UMKE) kurulmuştur. UMKE, eğitilmiş ve ihtiyaca uygun donatılmış ekipler aracılığı ile yurt içi ve yurt dışında en kısa sürede medikal kurtarma hizmetlerinin sunulmasını sağlar. Profesyonel müdahalede bulunarak hasta veya yaralı naklinin hızlı ve güvenli bir şekilde yapılmasını sağlayan gönüllü sağlık personelinden oluşur.

Gıda yardımının amacı; toplumun yaşamını sürdürebileceği gıda kaynakları oluşturmak ve yeterli miktarda gıdaya ulaşmasını sağlamak, hangi bölge ve nüfus gruplarının daha kötü etkilendiğini belirleyerek normal beslenme durumlarını göz önüne alarak herhangi bir beslenme sorunu yaşayıp yaşamadıklarını belirlemektir.

Öncelikle geçici yerleşim yerleri sağlanmalıdır, yeterli miktarda, temiz ve güvenilir su ve gıda ihtiyaçları karşılanmalıdır, atıklar uygun koşullarda bertaraf edilmelidir, barınma yerleri kalabalık alanlardan oluştuğu için buradaki süreçte sağlığın korunması için gerekli tedbirler alınmalıdır, vektörler, zehirli böcekler ve diğer hayvanlara karşı kontrol sağlanmalıdır, toksik kimyasalların, petrol ve ürünlerinin, radyasyon ile atık baraj ve depoların kontrolü sağlanmalıdır, enkaz ve molozlar uzaklaştırılmalıdır,salgınlara karşı karantina ve aşı uygulamaları yapılmalıdır.

 Kaos yaşanmadan belli bir düzende tahliyenin yapılabilmesi için; sessiz dönemde planlanmış olması ve bu konuda herkesin bilgilendirilmiş olması gerekir. Hazırlanmış olan bu tahliye planlarında, kimin nerede nasıl toplanacağı ve hangi araçlarla tahliye edileceğine dair ayrıntılı bilgiler bulunmalıdır. Aksi takdirde bu durumda bir kaos yaşanır ve bu kaos çoğu zaman afetin vereceği zarardan daha büyük hasar verebilir.

Triyaj sorumlusu olay yerini inceleyerek olaydan etkilenenlerin hayatını ya da organlarını kurtarabilmek için öncelikli tıbbi yardıma ihtiyacı olanları belirleyerek yaralı sayısını bildirir ve bölge hastanelerin bu konuda bilgilendirilmesini ister. Dolayısıyla istenmeyen ve kurtarılabilecek kayıplar engellenmiş olur. Böylece triyajdan sonra olaydan etkilenenlerin sadece %10-15’i hastanede tedavi edilerek hafif yaralan-maların getirdiği tıbbi bakım yükü azaltılır. Triyaj sorumlusu tedaviye katılmaz, bölgede başka yaralı olup olmadığını kontrol eder ve ikinci tur triyaja başlar. Temel amaç; mevcut olanaklarla en çok sayıda hastaya en iyi bakımı sağlamaktır. Triyaj sorumlusunun bir diğer önemli görevi de hasta kaydının tutulmasını sağlamak ve hastanelere doğru bir şekilde ve uygun koşullarda sevkleri sağlamaktır.

Airway: Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi

Breathing: Solunumun değerlendirilmesi (Bak-Dinle-Hisset)

Circulation: Dolaşımın değerlendirilmesi