Olağan Dışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri Planlaması

afet plan ve yönetiminde
üzerinde en çok durulan sektör sağlık sektörüdür.
Oysa, bütün afet yönetimi düşünüldüğünde, afetlerde
sağlık sektörünün sorumluluğu ve payı kadar
diğer sektörlerin sorumluluk ve payları da oldukça
önemlidir. Özellikle, konut, haberleşme, ulaştırma,
sanayi gibi alt yapı ile doğrudan ilgili sektörler ile
ordu, polis, sivil savunma ve Kızılay gibi hizmet
kuruluşlarının öncelikli ve önemli bir yeri vardır.

Eğer eldeki kaynaklar sınırlı ise şunu ortaya
koymak gerekir: Bu eldeki sınırlı kaynak en uygun
ve verimli şekilde nasıl kullanılabilir? İşte bu soru
triyaj kelimesinin doğuşuna neden olmuştur.

İngiliz-Amerikan modeli olay yerinde mümkün
olduğu kadar az zaman kaybedilmesi kuralına göre
kurgulanmıştır. Bu modelde sahada, hekim dışındaki sağlık personeli tarafından acil tedavi ve bakım başlatılır. Alanda başlanan hayat kurtarıcı tıbbi tedavi ve bakım nakil sırasında devam ettirilerek
hasta ileri acil bakım için hastane acil servislerine
ulaştırılır. Hastane acil servisleri acil tıp uzmanlarının kontrolü altında çalışır.

C Tipi Ihtiyaca göre günün belirlenen saatlerinde sadece
ambulans hizmeti verilen, idari ve özlük hakları bakımından ambulans servisi başhekimliğine bağlı acil
yardım istasyonlarıdır

İkinci dönem

Sağlık çalışanları tarafından olay yerinde ve merkezde durum değerlendirmesi yapılır. Olay yerinde ilk
vakaların alınması ile başlayıp vakaların yönlendirilen hastanelere nakledilmesine kadar geçen dönemdir.
Gelen ilk profesyonellerin davranışları belirleyici olmaktadır. Toplumun ve profesyonellerin bu döneme
yönelik özel olarak eğitilmesi gerekmektedir. Bu dönem yaklaşık olarak 30 dakikada tamamlanır.

Merkez Teşkilatı: Bakanlık merkez teşkilatı, ana hizmet birimleri ile danışma ve denetim birimleri ve
yardımcı birimlerden meydana gelir.
Taşra Teşkilatı: Sağlık Bakanlığı, bakanlıkların kuruluş ve görev esasları, bölge valiliği genel kadro
ve usulü hakkında kanun hükmünde kararnameler ve il idaresi kanunu hükümlerine uygun olarak
taşra teşkilatı kurmaya yetkilidir. Sağlık Bakanlığının taşra teşkilatı; il sağlık müdürlükleri, sağlık grup
başkanlıkları, sağlık ocakları, sağlık evleri ile diğer taşra teşkilatlarından meydana gelir.
İl Sağlık Müdürlükleri: İllerde sağlık kuruluşlarının başı valilerdir, sağlık müdürü valinin sağlık
danışmanıdır. İl sağlık müdürlüğü, Sağlık Bakanlığının ildeki en üst kuruluşudur. Sağlık müdürü,
Bakanlığın ildeki temsilcisidir.

Olay sırasında hastanede olan ve yoğun bakım
gören olgulardan (kardiovasküler üniteye bağlı
olanlar, ameliyat masasında ya da yoğun bakımda
olanlar, renal diyalize bağlı olanlar, diyabet komasındakiler,
zor doğum yapmakta olanlar vb.) bazısı,
elektriklerin kesilmesi, oksijen borularının patlaması
ve personelin paniklemesi gibi nedenlerle kaybedilir.

• Afet ö ncesi sağlık kayıtları,
  • Hastane ö ncesi sağlık kayıtları,
  • Hastane sağlık kayıtları,
  • Afet bölgesi sağlık kayıtları,
  • Ulusal ya da uluslararası sağlık kayıtları,
  • Afet ve kriz sırasında ve sonrasındaki kayıtlarıdır.

• Bütünsel Yaklaşım: Afet döngüsünün tüm aşamalarını (önleme, zarar azaltma, hazırlıklı olma,
müdahale ve rehabilitasyon) kapsamalıdır. Yani planlar bütün bu aşamalarda yapılacak hazırlıkları
ve yerine getirilecek eylemleri içermelidir.
• Tüm Olayları İçeren Yaklaşım: Tek bir olaya yönelik hazırlanacak planlar yerine karşı karşıya
olunan farklı riskleri içeren planlar daha etkin olacaktır. Buradaki temel yaklaşım yapılan planın,
planın hazırlandığı kurum veya ilin yaşayabileceği farklı olaylara uygulanabilecek ortak noktalar
üzerine oturmasıdır. Ancak kurumun, ilin yakın zamanda beklediği veya sık sık yaşadığı bir olay
varsa bu olay referans afet olarak işlenebilir. Yine de diğer riskler göz ardı edilmemelidir.
• Çok Sektörlü ve Kesişen Sektörleri Göz Önüne Alan Yaklaşım: Afet yönetimi multidisipliner
bir yapıya sahiptir. Her bir sektörün çalışmaları ve dolayısıyla başarısı sadece kendi kapasitesine ve
hazırlığına değil, kendisi ile birlikte çalışması gereken sektörlerin sahip olduğu kapasiteye ve onlarla
kurduğu iş birliğine de bağlıdır. Afet yönetiminin başarılı olabilmesi için bu iş birliği sadece
müdahale aşamasında veya afet sonrasında değil, afet öncesinde ve planlama aşamasından itibaren
mevcut olmalıdır. Planlar hazırlanırken afet yönetiminin tüm aşamalarında destek alınması gereken
konular ilgili sektörler, kurumlar ile birlikte hazırlanmalıdır.
• Sistemin ve Yerelin Tüm Basamaklarını/Katmanlarını İçeren Yaklaşım: Afetler ile baş edebilme
tek bir basamakta çözülebilecek bir durum değildir. Etkin bir müdahale için sağlık sisteminde
yer alan tüm basamaklar planlamaya dahil edilmelidir. Örneğin il düzeyinde, birinci, ikinci ve
üçüncü basamak sağlık hizmetleri, sağlık müdürlüğü, halk sağlığı müdürlüğü, kamu hastaneleri
genel sekreterlikleri ve bunların bünyesindeki şubeler/birimler planlama kapsamında olmalıdır.
Bununla birlikte planlarda merkez teşkilat olarak Sağlık Bakanlığının yeri ve rolü de belli olmalıdır.
Hazırlanacak planlar çok sektörlü planların (örneğin ilde valilikler bünyesinde hazırlanan İl Afet
Planlarının) bir parçası olmalıdır (

• hayati servislerin devamlılığının sağlanması,
• hastanenin her düzeyinde iyi koordine edilmiş operasyonlar planlanması,
• net ve yeterli iç ve dış iletişim,
• artan talebe adaptasyon becerisine sahip olma,
• kıt kaynakların efektif kullanımı,
• sağlık çalışanları için güvenli bir ortam sağlanması

• dağda kurtarma timi,
• suda kurtarma timi,
• KBRN (kimyasal biyolojik, radyolojik nükleer
tehditler) timi,
• hava kurtarma ve/veya nakil timi olarak
yapılandırılır ve bu yönde eğitim almaları
sağlanır 

• Hayat kurtarmak,
• Kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en
kısa sürede normale döndürmek,
• Müdahale ç alışmalarını hızlı ve planlı bir
şekilde gerçekleştirmek,
• Halk sağlığını korumak ve sürdürmek,
• Mülkiyet, ç evre ve kültürel mirası korumak,
• Ekonomik ve sosyal kayıpları azaltmak,
• İkincil afetleri ö nlemek ya da etkilerini
azaltmak,
• Kaynakların etkin kullanımını sağlamaktır.

- Hızlı, uygun ve etkili müdahale gerçekleştirmek,
- Rutin hizmetlerin aksamamasını, kritik
hizmetlerin kesintisiz sürdürülmesini
sağlamak,
- Kaynakları en iyi ve etkin şekilde kullanmak,
- Gerektiğinde kapasitenin artırılmasını
sağlamak,
- Genel sağlık müdahalesine ve halk sağlığını
korumaya yönelik temel çalışmalara,
katkıda bulunmaktır

- Afetlerde kullanılacak açık ve anlaşılır
komuta ve kontrol mekanizmalarını,
standart işleyiş ve uygulama kurallarını
oluşturmak,
- Tüm paydaş kişi ve kurumların afet ve
acil durum görev ve sorumluluklarını
tanımlamak
- Afet durumlarında hastanelerin ilk 72
saat kendilerine yetebilmeleri için gerekli
düzenlemeleri gerçekleştirmek,
- Eğitim ve tatbikatlar ile afete hazırlık
düzeyini sürekli artırmak

• Afet veya olağan dışı durumlarda aldıkları ö zel eğitim ve donanımla, kazazedelere olay yerinde,
en kısa sürede imkân ve kabiliyetlerini kullanarak uygun yöntemlerle medikal müdahale etmek ve
kurtarmak
• Kurtarılan kazazedeleri, en kısa sürede ileri acil tedavi ü nitelerine naklini sağlamak ü zere ambulanslara,
uygun nakil araçlarına ve görevlilerine teslim etmek
• Afetler ve olağan dışı durumlarda diğer sağlık ekiplerinin sunduğu tıbbi yardımların yeterli olmadığı
durumlarda ve alanlarda, ekibin kendi donanım, personel ve eğitim imkânları dâhilinde ihtiyaç
duyulan sağlık hizmetlerine destek vermek
• Olay yerinde sağlık hizmetlerinin yönetimini yapmak, triyaj, tıbbi müdahale, nakil hazırlıkları,
haberleşme ve kayıt yapmak
• Afet birimi ve diğer yerler ile gerekli iletişimi ve bilgi akışını sağlamak
• Faaliyetleri kapsamında ilgili kurum, kuruluş ve kişilerle işbirliği yapmak
• Gerekli hâllerde, yurt dışında meydana gelen afet ve olağan dışı durumlarda sağlık hizmetlerinde
görev almak.

Kategori 1 (kırmızı): Bu kategorideki hastalar
resüsitasyon odasına alınır ve hemen
müdahale edilir.
• Kategori 2 (sarı): Bu kategorideki hastalar
acil servis muayene odasına alınır ve en geç
bir saat içerisinde müdahale edilir.
• Kategori 3 (yeşil): Bu kategoride hastalar
acil servis muayene odasına alınır ve en geç
iki saat içerisinde müdahale edilir.
• Kategori 4 (siyah): Bu kategorideki hastalar
ölmüştür. Bu durumdaki hastalar ölüm
kartı doldurularak hastanın ayak başparmağına
bağlanır ve görevli personel tarafından
morga indirilir.

• Merkeze ulaşan acil sağlık çağrılarını
değerlendirmek, çağrılara göre verilmesi
gereken hizmeti belirleyerek yeterli sayıda
ekibi olay yerine yönlendirmek, hizmet ile
ilgili her türlü veriyi kayıt altına almak, saklamak
ve değerlendirmek,
• İl düzeyindeki kendisine bağlı istasyonların
acil yardım, hasta nakil, özel donanımlı ambulanslar,
hava ve deniz ambulansları, acil
sağlık araçları ile hizmet araçlarının sevk ve
idaresini yapmak,
• Hastaneler arasındaki koordinasyonu
sağlayarak hasta sevk sisteminin düzenli
olarak işlemesini sağlamak, başta yoğun
bakım yatakları olmak üzere kritik yatak ve
birimler ile personelin takibini yapmak,
• Hizmetin verilmesi sırasında, hizmete katılan
kurum ve kuruluşlar arasında iş birliği
ve koordinasyonu sağlamak,
• Olağan dışı durumlar ve afetlerde diğer
kurumlarla işbirliği içerisinde olay yerine
yeterince ambulans ve acil sağlık aracını
görevlendirmek, hastane koordinasyonunu
sağlamak, gerektiğinde ildeki tüm ambulansları
ve özel ambulans servislerini sevk ve
idare etmek,
• Başhekimlikçe verilen diğer görevleri
yapmaktır.

• Ulusal acil müdahale planı tüm tehlikeler
ile yaklaşımı ile ve risk değerlendirmesine
dayanarak mı hazırlanmış?
• Plan acil eylem önlemlerini de içeriyor mu?
• Plan diğer sektör planları ve sağlık sisteminin
alt basamaklarının planları ile uyumlu mu?
• Aktivasyon, koordinasyon ve olay komuta
mekanizmalarını açıklıyor mu?
• Mevcut kaynaklara dayanarak mı
hazırlanmış.
• Her revizyondan sonra ilgili partnerlere
dağıtımı yapılmış mı?
• Düzenli olarak tatbikatlar ve simulasyonlar
ile test ediliyor mu?
• Topluma dağıtımı yapılmış mı?

• Vaka sayısı
• Olay türü
• Olayın ş iddeti
• Risk analizi

• Birinci basamak sağlık kuruluşları (sağlık ocakları, sağlık evleri vb.)
• Yataklı tedavi kurumları (devlet hastaneleri, eğitim ve araştırma hastaneleri vb.)
• Sağlık hizmeti veren kamu kurumları,
• Özel ambulans servisi birimlerinden oluşur.