Olağan Dışı Koşullarda Tehlike ve Risklerin Değerlendirilmesi

Tehlike, belirli bir zaman ve yerde can ve mal kaybına sebebiyet vererek o bölgede hayatı olumsuz etkileyebilecek, potansiyel bir olaydır. Diğer bir tanımla tehlike, doğal ya da insan yapısı çevrede meydana gelen ve insanın hayatını, malını ve faaliyetlerini bir afete dönüştürecek derecede olumsuz etkileyen ekstrem bir olaydır. Tehlikeler genel bir kural olarak enerji içerirler.

1. Doğal:

• Sismik (Deprem; Yanardağ Patlaması; Tsunami; Meteor Taşı; Gezegen Çarpışmaları),
• İklimsel ve Meteorolojik (Kuvvetli Rüzgârlarhortum, kasırga, fırtına, tayfun, tropikal tufan, bora; Yağış-yağmur, kar, buz fırtınası, dolu; Aydınlatma-Yangın; Aşırı İklim Değişiklikleri-aşırı sıcak ve soğuk; Erozyon; Kuraklık; Çölleşme; Sel; Çığ; Heyelan).

2. Doğal ve İnsan Sebepli Kuraklık/Susuzluk;

• Çölleşme; Sel; Erozyon; Heyelan; Yangın; Sağlıkla İlgili (Salgın Hastalıklar, Genetik Hastalıklar, Diğer).

3. İnsan Sebepli

• Teknolojik (Madde Salınımı-kimyasal, biyolojik, nükleer; Ulaşım; İmar Hataları; Patlamalar; Yangın; Çevre Kirliliği; Diğer).
• Çatışmalar (Silahlı Çatışmalar-konvansiyonel savaş, etnik çatışmalar, komplike insan acilleri, terörizm, diğer; Silahsız Çatışmalar-ayaklanmalar, ambargo).

• İş yeri bina ve eklentileri.
• İş yerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler.
• Üretim süreç ve teknikleri.
• İş ekipmanları.
• Kullanılan maddeler.
• Artık ve atıklarla ilgili işlemler.
• Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar.
• Çalışanların tecrübe ve düşünceleri.
• İşe başlamadan önce ilgili mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri.
• Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları.
• Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu.
• İş yerinin teftiş sonuçları.
• Meslek hastalığı kayıtları.
• İş kazası kayıtları.
• İş yerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı hâlde iş yeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar.
• Ramak kala olay kayıtları.
• Malzeme güvenlik bilgi formları.
• Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları.
• Varsa daha önce yapılmış risk değerlendirmesi çalışmaları.
• Acil durum planları.
• Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli iş yerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.

Ramak kala olay: İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinde; iş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olay olarak tanımlanmıştır.

Meydana getirdiğimiz çalışmalar esnasında gelecekte meydana gelebilecek olan ve amaçlarımızın gerçekleştirilmesini engelleyebilecek tehditler veya olumsuzluklar veya amaçlara ulaşmayı kolaylaştırabilecek fırsatlar olarak tanımlanır.

Tehlikelerin belirlenmesini, risklerin değerlendirilmesini, kontrol önlemlerinin tespit edilmesini ve uygulanmasını, izleme ve gözden geçirmeyi, iletişimi ve danışma işlemlerini içine alan bütüncül bir yaklaşımdır.

Proaktif: Olayların ortaya çıkmasından önce varsayımlara, öngörülere, değerlendirme ve analizlere dayalı olarak önlem almak demektir.

Genel olarak iki sınıf risk değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. Bunlar kalitatif ve kantitatif risk analizi yöntemleri olarak bilinir.  Bunlardan birincisi kalitatif (nitel) risk değerlendirme tekniğidir. Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinde ise tehlikenin olma ihtimali, tehlikenin etkisi gibi faktörlere çeşitli tanımlayıcı değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve/veya mantıksal metotlar ile analiz edilerek risk değeri hesaplanmaktadır. İkincisi kantitatif (nicel) risk değerlendirme tekniğidir. Kantitatif risk değerlendirme tekniklerinde risk elde edilen verilerle hesaplanırken sayısal yöntemler kullanılmaktadır. Ayrıca, kalitatif ve kantitatif risk değerlendirme kriterlerini bünyesinde toplayan karma risk değerlendirme tekniği de kullanılmaktadır.

Risk = Olasılık x Şiddet (Bu formül kantitatif risk analizinin temel formülüdür.)

Aşağıdaki metotlar kalitatif metotlardır;

• Tehlike ve işletilebilme çalışması analizi (HAZOP)
• Olursa ne olur analizi (What if…?)
• Ön tehlike analizi metodu (Preliminary Hazard Analysis- PHA)
• Kontrol listesi (Check List) kullanılarak birincil risk analizi (Preliminary Risk Analysis- PRA)
• Güvenlik denetimi (Safety audit)
• İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis-JSA)
• Neden Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis)
• Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (Hazard and Operability Studies-HAZOP)

Aşağıdaki metodlar kantitatif metotlardır;

• Risk Değerlendirme Karar Matrisi (RADM)
• 3x3 Tipi Matris Metodu
• L-Tipi Matris Metodu
• X-Tipi Matris Metodu
• Olası Hata Türleri ve Etkileri Analizi (Failure Modes and Effects Analysis-FMEA)

• Fine-Kinney Analiz Metodu
• John-Ridley Analiz Metodu

Tehlikelerin önceliklendirilmesinde kullanılabilecek yöntemlerden biri FMEA (Federal Emergency Management Agency) yöntemidir. Bu yöntemin kullanımı teknoloji ağırlıklı sektörler ile hizmet sektöründe çok yaygındır. Bu metodun popüler olmasındaki başlıca sebep kullanımının kolay olması ve geniş teorik bilgi gerektirmemesidir. Orta düzeyde deneyimi olan bir risk değerlendirme ekibi tarafından rahatlıkla uygulanabilir. FMEA metodu genellikle süreç veya sistemin elemanlarının analizine odaklanır.

RÖS = Ş (Şiddet) x O (Olasılık) x F (Fark Edilebilirlik)

Ş: Riskin ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet

O: Her bir risk modunun oluşma olasılık değeri,

F: Riski oluşturan durumun farkedilebilirlik derecelendirilmesini ifade eder.

HAZOP analizi mühendislik, kimya, iş güvenliği ve bakım gibi farklı alanlarda deneyimi olan kişilerden oluşan bir takım tarafından proses veya sistem için tasarımdan sapmaların incelemesini içermektedir. Kılavuz kelimeler proses tasarımının mantıklı bir çerçevede yapıldığını garanti etmektedir. HAZOP analizi farklı deneyimleri olan birçok uzmanın birlikte çalışırken beyin fırtınası yapıp problemleri çözebileceklerine ve ayrı ayrı çalışırken elde ettikleri sonuçları birleştirebilecekleri ilkesine dayanmaktadır.

Olay Ağacı Analizi, başlangıçta seçilmiş olan olayın meydana gelmesinden sonra ortaya çıkabilecek sonuçların akışını diyagram ile gösteren bir yöntemdir. Hata ağacı analizinden farklı olarak bu metodoloji tümevarımlı mantığı kullanır.

Olay Ağacının geliştirilmesinde izlenecek yol:

Adım 1: Başlatıcı olayın belirlenmesi

Adım 2: Güvenlik bariyerlerinin ve fonksiyonlarının tanımlanması

Adım 3: Olay ağacının inşası (oluşturulması)

Adım 4: Sonuçların sınıflandırılması

Adım 5: Her bir dal için koşullu olasılıkların tahmini

Adım 6: Sonuçların nicelleştirilmesi

Adım 7: Değerlendirme

Türkçe’de “Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizleri” olarak karşılık bulan HACCP, işletmede üretilmekte olan gıda ürününün ham maddesinden başlayıp tüketicisine ulaştığı son aşamaya kadar gerçekleştirilen tüm süreçlerin, tüm tesisin ve alışanlarının, bütün girdilerin ve bunların tedarikçilerinin sürekli izlenerek kontrol altında tutulduğu ve düzgün işletildiğinde olası tüm tehlikeleri daha oluşmadan önlemeyi ve böylece tüketicileri olası sağlık risklerinden korumayı hedefleyen etkin bir “risk yönetimi” sistemidir.

HACCP genel olarak kabul görmüş aşağıdaki 7 temel ilkeden oluşmaktadır:

1. Tehlike analizinin yapılması
2. Kritik kontrol noktalarının belirlenmesi
3. Kritik limitlerin oluşturulması
4. Kritik kontrol noktalarının izlenmesi için sistemin kurulması
5. Kontrol altında olmayan noktaların izlenmesi ve varsa düzeltici faaliyetlerin oluşturulması
6. Sistemin etkili bir şekilde işlemesinin denetlenmesi için kontrol prosedürlerinin oluşturulması
7. Bu ilkelerin uygulanması için prosedür ve kayıtları kapsayan dokümantasyon sisteminin oluşturulması

1. Tehlikenin Tanınması:

2. Tehlikeli Risklerin Değerlendirilmesi

3. Risklere Yönelik Kontrol Tedbirlerini Belirleme

4. Risklerin Kontrol Tedbirlerinin Tamamlanması

5. Riskleri İzleme ve Tekrar Edilmesi

Hastanelerdeki fiziksel tehlikeler:

• gürültü,
• termal konfor,
• havalandırma,
• radyasyon
• aydınlatma 

Güvenli Hastane yaklaşımı da göz önünde bulundurularak, hastanelerin tehlike ve risklerini değerlendirme konuları (kontrol listeleri), birbiriyle bütünlük içerisinde sırasıyla şu başlıklar altında toplanmaktadır;

• Bulunduğu coğrafi, fiziksel, çevresel, sosyal ortamda hastanenin güvenliğini, afet ve acil durum yönetimindeki rolünü etkileyebilecek tehlikeler belirlenmelidir.

• Hastane binası ve çevresini oluşturan yapısal elemanlar güvenlik altında olmalıdır.

• Hastanenin yapısal olmayan elemanlarının güvenliği sağlanmalıdır.

• Hastanenin afet ve acil durum yönetimi bakımından fonksiyonel kapasitesinin ve iş sürekliliği güvence altına alın

Afetlerde il sağlık müdürlükleri bünyesinde kurulacak olan ve il genelindeki tüm acil ve afetlerde sağlık hizmetlerinin koordinasyonunun yapıldığı sağlık afet koordinasyon merkezlerine verilen isimlendirilir.