Sağlık İşletmelerinde Stratejik Yönetim
Dinamik ve belirsiz ortamlarda karmaşıklığın üstesinden gelebilmek ve değişime uyum sağlayabilmek gittikçe güçleşmektedir. Böyle ortamlarda işletmelerin varlıklarını koruyabilmesi ve başarılı olması için geleceğe daha “sistematik ve rasyonel analizlerle” bakma gereği ortaya çıkmıştır. Uzun dönemde bunu sağlayan temel yaklaşım-araç nedir?
Stratejik yönetim.
Bir işletmenin çevresel analizinin yapılması, uzun dönemli amaç ve amaçlara ulaştıracak yolların belirlenmesine yönelik bir geleceği şekillendirmesi olarak tarif edilen süreç nedir?
Stratejik Planlama
Bir işletmede hiyerarşik olarak birden çok strateji düzeyi bulunmaktadır. Özellikle de işletmenin ölçeğinden etkilenen bu düzeyler itibariyle stratejiler nelerdir?
1. Kurumsal stratejiler
2. İşletme stratejileri
3. Fonksiyonel stratejiler
4. Küresel stratejiler
Stratejik yönetimi fonksiyonel yönetimden ayırt eden özellikler nelerdir?
1. Stratejik yönetim tepe yönetiminin faaliyet alanıdır. Stratejik yönetim işletmenin bütününü ve geleceğini ilgilendiren bir konu olması nedeniyle, üst düzey yönetimin görev alanı olarak kabul edilmektedir.
2. Stratejik yönetim uzun vadelidir ve nihai sonuçlara odaklanmıştır.
3. Stratejik yönetim kaynak tahsisi faaliyetidir. İşletmenin ürün ve pazar konusundaki tercihlerini yönetir.
4. Belirsizlik ve risk içeren bir yönetim alanıdır. Stratejik yönetim kurumun doğrudan yatırım tercihleriyle ilgili olması ve uzun vadeyi içermesi nedeniyle risk düzeyi yüksektir.
5. Stratejik yönetim için kullanılan bilgi kaynakları çok çeşitlidir.
6. Bütüncül bir anlayışa sahiptir. Sadece planlama değil, uygulama ve kontrolün birlikte değerlendirilmesi söz konusudur. Hem rasyonel hem de davranışsal öğeler birlikte dikkate alınır.
Bir sağlık kurumunda stratejik yönetim süreci hangi safhalardan oluşmaktadır?
- Stratejik bilinç sahibi olmak ve stratejistlerin belirlenmesi
- Stratejik analiz (Dış ve İç çevre Analizleri)
- Stratejik yönlendirme
- Stratejik Oluşturma ve seçim
- Stratejilerin uygulanması
- Stratejik kontrol
Bir işletmede strateji oluşturup uygulayacak olan stratejistler iki gruba ayrılmaktadır. Bu gruplar hangileridir?
1. Yönetici stratejistler
Stratejinin tasarlanması ve seçiminden sorumlu olan yöneticilerdir. işletmede üst, orta ve alt yönetim düzeyinde çalışan, strateji geliştirme ve uygulamadan sorumlu olan kişilerdir.
2. Profesyonel uzman stratejistler
Stratejik yönetim sürecinde karar vericilere temel oluşturacak alt yapıyı hazırlayan, araştırmaları yapan uzman gruptur. Stratejik yönetim doğası gereği riskli ve belirsizlik içeren bir alandır.
Bir işletmenin dış ve iç çevre koşullarının incelenmesi ve değerlendirilmesi aşamasına ne ad verilmektedir?
Stratejik analiz evresi
Sağlık kurumları için dış çevre analizi genel çevre ve sağlık hizmetleri çevresinin incelenmesi ile başlamaktadır. Söz konusu genel çevre hangi faktörlerden oluşmaktadır?
Genel çevre, bir sağlık kurumunu etkileyen ekonomik, politik, yasal, teknolojik, sosyokültürel, demografik ve ekolojik çevre faktörlerinden oluşur.
İşletmenin iş çevresinin rekabet açısından değerlendirilmesinde, yaygın olarak kullanılan Micheal Porter’ın “Rekabeti Etkileyen 5 Güç” modeli sağlık kurumlarında da rekabet analizi yapmak için kullanılmaktadır. Bu analizdeki 5 temel güç hangileridir?
• Olası rakiplerin tehdidi
• Alıcıların pazarlık gücü
• Tedarikçilerin pazarlık gücü
• İkame ürün ve hizmetler
• Rakipler arasındaki rekabetin şiddeti
Bir misyon bildirgesinde bulunması gereken bileşenler ile ilgili farklı görüşler söz konusudur. Son yıllarda David ve David’in 9 bileşenli sınıflaması yaygın kabul görmüştür, bu misyonda bulunması gereken bileşenler hangileridir?
- Müşteriler: Sağlık kurumunun müşterileri
- Mal ve hizmetler: Kurumun topluma sağlayacağı, araştırma, eğitim, tedavi gibi hizmetler
- Pazar: Hastanenin hizmet verdiği alan
- Teknoloji: Kurumun kullandığı tıbbi teknolojinin gelişmişlik düzeyi
- Varlığını sürdürme: Büyüme ve karlılık, kurumun stratejik amaçlarının varlığı
- Felsefe: Sağlık kurumunun temel inançları, değerleri, etik öncelikleri ve farklılıkları
- Kendine özgülük: Kurumun en büyük rekabet avantajı
- Toplumsal imaj: Kurumun toplumsal duyarlılığı
- Çalışanlar: Kurum için çalışanların değeri
Misyon ifadesinin bir organizasyon için yararları nelerdir?
• Çalışanlara yön gösterir
• Paydaşların kurumu anlamalarını kolaylaştırır
• Kurumda amaç birliği ve tutarlılık sağlar
• Kurum kaynaklarının etkili bir şekilde tahsisini sağlar
• Bireysel ve örgütsel davranışları motive eder
• Kurumu diğerlerinden ayırt eder, özgünlük ve kimlik kazandırır.
Vizyon, nasıl tanımlanmaktadır?
Vizyon, bir organizasyonun gelecekte ulaşmak istediği yerin resmi olarak tanımlanmaktadır.
Bir vizyonda 3 temel bileşen-öge söz konusudur. Bu bileşenler nelerdir?
Yönetim felsefesi: Bir kurumun misyonunu da içeren temel değerleri ve ideolojisi yönetim felsefesini oluşturur. Kurum bu felsefe çerçevesinde ideal, inanç ve ilkelerini belirler, bunlar davranışlara yol gösterir.
Etkili bir imaj: Amaçlara ulaşıldığında nerede olunduğu ile ilgilidir. İşletmeler paydaşlarının gözünde bu yerin iyi olmasını isterler.
Geleceğin tahmini: Belirsizlik ortamında geleceğin tahmini önemlidir. Vizyonun bu manada bilgi vermesi gerekir.
Etkili bir vizyonun özellikleri nelerdir?
• Gelecekteki başarıyı tanımlayıcıdır.
• Kuruma özgüdür.
• Paydaşlara yol gösteren bir araçtır.
• Teşvik edicidir.
• Açık, anlaşılır, kısa ve iletişimi kolaydır.
• İddialı ve ilham vericidir.
• Esnek ve değişime açıktır.
Bir sağlık kurumunda amaçlarda bulunması gereken özellikler nelerdir?
• Stratejik amaçlar misyona ulaşmak için önemli olan faaliyetler ile ilgili olmalıdır.
• Amaçlar kritik başarı faktörleri ile ilişkili olmalıdır. Sağlık sektöründe önemli olan hizmet kapasitesi, güçlü sistemler ve düşük maliyet yapısı gibi faktörlerle ilgili oluşturulan amaçlar, sonuca ulaşmayı kolaylaştıracaktır.
• Stratejik amaçların sayısı sınırlı olmalıdır. • İddialı ama gerçekçi, ulaşılabilir, ölçülebilir olmalıdır.
• Liderler tarafından açık ve anlaşılır bir biçimde oluşturulmalıdır.
• Orta vadeli bir zaman dilimini kapsamalıdır
Bir işletmenin stratejilerinin belirlenmesi ve seçiminde en yaygın kullanılan teknik nedir?
Portföy analizi
Sağlık sektöründe kullanılan örgüt yapı türleri nelerdir?
Basit yapı: Girişimci tarafından yönetilen küçük işyerleri tarafından kullanılan bir örgüt yapısı türüdür.
Fonksiyonel yapı: Bir işletmede benzer işlerin gruplandırılmasına dayalı yapıdır.
Ürün/bölüm temelli örgüt yapıları: Üretilen hizmet ve ürünlerin sayısı arttığında ya da işletme farklı coğrafik alanlarda hizmet vermeye başladığında bu tür yapıya ihtiyaç duyulmaktadır.
Matriks yapı: Bir işletmede hem fonksiyonel hem de ürün/hizmet temelli yapının aynı anda kullanılmasıdır.
Şebeke örgüt yapısı: Mekân sınırını ortadan kaldıran şebeke yapıları ile işletmeler faaliyetlerini farklı kurumlardan satın alabilir.
Sanal örgüt yapısı, iletişim ve teknoloji yardımıyla tek bir örgüt varmış gibi çalışan örgütlerdir.
Bir işletmede kontrolün neye odaklanacağına göre stratejik kontrol üç grupla incelenebilir. Bu gruplar nelerdir?
Girdi Kontrolü: Bir performansta kullanılan girdilerin kontrol edilmesidir. Örneğin bir hastaneye alınan insan kaynaklarına yapılan oryantasyon eğitimi, hataları engelleyecektir. Bir yenileme projesinde, bütçenin belirlenmesi girdilere yönelik kontrollerdir.
Çıktı Kontrolü: Yapılan faaliyet sonucunda ulaşılacak çıktılarla ilgili standartlar oluşturup, kontrolün yapılmasıdır. Sağlık kurumları için tedavi edilen hasta sayısı, iyileşme oranı, hasta memnuniyeti gibi kriterler kontrol için kullanılabilir. Sağlık sektörünün yapısı gereği, çıktılar hem tıbbi/klinik hizmetlerle hem de maliyet gibi işlevlerle ilgili olabilir.
Davranış Kontrolü: Girdileri çıktılara dönüştürme sürecinin kontrolüdür. Sağlık sektöründe süreçler, klinik süreçler, hasta akış süreçleri ve idari süreçler olmak üzere(Ateş, 2012’den aktaran Aydan ve Yardan, 2019) üçe ayrılmaktadır. Bu süreçlere yönelik geliştirilen standartlarla, performans kontrolü yapılmakta ve amaçlara ulaşma derecesine göre iyileştirmeler gerçekleştirilmektedir.
Stratejik kontrol süreci dört aşamadan oluşan bir süreçtir. Bu süreçler nelerdir?
Başarı standartlarının belirlenmesi, işletmenin amaçlarına uygun kontrole temel oluşturacak nicel ve nitel başarı standartlarının ortaya konulması, örneğin, özel bir sağlık kurumu için karlılık oranı, yatak kullanım devri, yönetim kalitesi gibi standartlar.
Uygulama sonuçlarının ve performansın ölçülmesi. Bu noktada önemli olan performansın tüm süreçte kontrol edilmesidir. Faaliyet tamamlandıktan sonra yapılacak değerlendirmeler, sağlıkta hata maliyetinin çok yüksek olması nedeniyle olumsuz sonuçlar yaratabilir. Geriye, ileriye ve eş anlı kontrole dayalı başarı ölçümü zamanında önlem almayı mümkün kılacaktır.
Performansın başarı standartları ile karşılaştırılması: Gerçekleşen sonuçlarla standartlar karşılaştırılarak plandan sapmaların belirlenmesidir. Bu bir teşhis çalışmasıdır ve stratejik açıklığı gösterir (Dinçer, 2003). Bu noktada açıklığın planlamadan mı, uygulamadan mı kaynaklandığının analiz edilmesi gerekir.
Düzeltici faaliyetler ve uygulama, açıklığın nedenine bağlı olarak işletmenin içinde ya da çevresiyle ilgili yapılması gereken faaliyetlerin hayata geçirmesidir.
Bir işletmede stratejinin kontrol ile ilgili kullanılabilen teknikler nelerdir?
Finansal bütçeler, işletmede hangi faaliyete ne kadar kaynak ayrılacağını gösteren bütçeler, finansal açıdan amaçlara ulaşma hususunda kontrole imkân verirler. Son yıllarda esnek bütçe uygulamaları kontrolü daha da etkili hale getirmeye başlamıştır. Kârlılık gibi…
Stratejik uyumluluk ile ilgili işlevsel analiz: İşletmenin tüm fonksiyonel alanlarındaki uygulamaların stratejilerle uyumunun araştırılmasına yönelik bir tekniktir. İleri teknoloji kullanılarak büyümek isteyen bir hastanede, çalışanların teknoloji ile ilgili yetkinliklerinin ölçümü uyumu gösterecektir.
Performans Karnesi (Balancedscorecard): Kaplan ve Norton tarafından geliştirilmiş olan performans karnesi, örgütün başarısını hem nicel hem de nitel ölçütler bakımından ölçmeyi hedefleyen bir tekniktir. Performans karnesi ile kurum stratejik uygulamalarını değerlendirirken, dört kritere göre kendisini değerlendirmektedir. Bu kriterler; finansal, müşteri ile ilgili, işletme içi süreçlerle ilgili kriterler ile öğrenme, yenilik ve büyüme ile ilgili kriterlerdir.