SAĞLIK İŞLETMELERİNDE MALİYET YÖNETİMİ

Tam Maliyet Yöntemi: Hastanelerde tedavi amaçlı tüm maliyetlerin değişken ve
sabit ayrımı yapılmaksızın hizmet maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntem,
tam maliyet yöntemidir.

Normal Maliyet Yöntemi, Hastanelerde tedavi amaçlı değişken maliyetlerin tamamının ve sabit maliyetlerin ise, kullanılan kapasiteye isabet eden kısmının hizmet
maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntemdir.

Kapasite kullanım oranı, hasta kapasite sayısı esas alınarak aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır:
Kapasite Kullanım Oranı = Fiili Hasta Sayısı÷ Hasta/Yatak Kapasitesi

Kullanılan kapasite ile fiili hasta sayısı ifade edilmektedir. Fiili hasta sayısı, poliklinik veya klinik yatak sayısı kapasitelerinin altında veya çok da nadiren olsa üzerinden gerçekleşebilir. Fiili hasta sayısının, kapasite düzeyinin altında kalması halinde, kullanılmayan kapasite ortaya çıkacaktır. Tersi durumda, kullanılmayan kapasite söz konusu olmayacaktır.

sabit maliyet 10.000 TL, kapasite kullanım oranının da %80 olduğu bir durumda, 8.000 TL’lik sabit maliyet hizmet maliyetinin hesaplanmasında
kullanılacak; 2.000 TL de kullanılmayan kapasite maliyeti olarak satılan hizmet maliyetine ilave
edilecektir.

Değişken maliyet sisteminde sabit maliyetler, verilen tedavi maliyetinin hesaplanmasına katılmadan dönem gideri olarak gelir
tablosuna aktarılmaktadır. Kapasite kullanım oranı gibi bir hesaplama yapılmamaktadır.

Temel olarak toplam katkı payının toplam sabit maliyetleri karşıladığı satış miktarına kara geçiş noktası adı verilir.

Toplam satışlar ve toplam değişken maliyetler arasındaki fark, toplam katkı payıdır. Toplam katkı payının pozitif bir değer olması gerekir. Bir işletmenin toplam katkı payı negatif bir değer olur ise, o işletmenin kâr etme imkânı yoktur. Toplam katkı payından, toplam sabit maliyetlerin de çıkarılması ile de toplam kâr veya zarar hesaplanır.

Ne kar ya da ne zarar noktası aynı zamanda başabaş noktasıdır. Burada toplam katkı payı toplam sabit maliyetlere eşittir.

Bir hastanenin fiili (bütçelenmiş) satışları ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki farka, güven payı
denir. Güven payı ile işletmenin fiili (bütçelenmiş) satışları ile başabaş noktasındaki satışları arasındaki
aralık gösterilmektedir. Bu aralık, işletmenin faaliyetlerini kârlı bir şekilde sürdürebildiği aralıktır.

İşletmelerin temel amacı kâr elde etmek ve bunu daima artırmaktır. Kârı etkileyen temel unsur, genel anlamda satış ve maliyettir. Satış hacminin satış hasılatı ve maliyet üzerinde elbette etkisi vardır. Satış hacmine bağlı olarak işletmenin satış hâsılatı artarken bazı maliyetlerinde (sabit maliyet) değişme olmayacak bazı maliyetlerinde de (değişken maliyet) artış olacaktır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “satış ve maliyet” seçeneğidir.

Tam Maliyet Yöntemi: Hastanelerde tedavi amaçlı tüm maliyetlerin değişken ve sabit ayrımı yapılmaksızın hizmet maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntem, tam maliyet yöntemidir. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “tam maliyet yöntemi” seçeneğidir.

Kapasite kullanım oranı, hasta kapasite sayısı esas alınarak aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır: Kapasite Kullanım Oranı = Fiili Hasta Sayısı÷ Hasta/Yatak Kapasitesi.  Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “D” seçeneğidir.

Hastanenin herhangi bir bölümü veya tümü için kâra geçiş noktasının hesaplanmasında ve kâra geçişin planlanmasında kullanılan araç, maliyethacim-kâr analizi veya başabaş analizi olarak ifade edilmektedir. Cümleden de anlaşılacağı üzere sorunun doğru cevabı “başabaş” seçeneğidir.

Sabit maliyetlerdeki değişimler, belirlenen kâra ulaşmak için kâra geçiş noktasındaki satış miktarı ve satış hâsılatında değişikliğe yol açacaktır. Kapasite artırmaya yönelik maliyetler sabit maliyetler olarak tanımlanmaktadır. İşletmenin dönemsel olarak sabit olan maliyetlerinin, farklı dönemler için değişken olma özelliği de unutulmamalıdır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “satış miktarı ve satış hâsılatında değişiklik” seçeneğidir.

Örneğin, bir poliklinikte hasta bazında birim değişken maliyet 30 TL/hasta ve polikliniğin toplam sabit maliyeti ise, 120.000 TL’dir. Yönetici, 750 hastaya hizmet verilerek kâra geçmeyi planlamıştır. Bunun için uygulanacak en uygun fiyat ne olur sorusuna aşağıdaki şekilde cevap verilecektir: 750 hasta = 120.000 TL f- 30 TL/hasta 750x(f-30) = 120.000 750f-22.500 = 120.000 750f = 142.500 f = 190 TL br.  Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “A” seçeneğidir.

İşletmelerde, gelecekteki kâr potansiyelinin belirlenmesi amacı ile bir yönetim muhasebesi aracı olan maliyet-hacim-kâr analizi yöntemini kullanılmaktadır. Maliyet-hacim-kâr analizi, yönetim tarafından kâr planlaması amacı ile kullanılan bir yöntemdir. Belirli varsayımlar ile sınırlandırılmasına rağmen aşağıda belirtilen konularda yöneticilere yardımcı olarak kullanılan bir yönetim muhasebesi aracıdır: Kâra geçiş noktasına ulaşmak için kaç hastaya hizmet verilmelidir ve satış tutarı ne olmalıdır? • İşletme başabaş noktasına hangi kapasite oranında ulaşır? • Hastanenin vergiden önce veya vergiden sonra ulaşılmak istenen kâr hedefi için yapması gereken satış tutarı kaç TL olmalıdır? • Belirli bir poliklinik sayısında hedeflenen kâra ulaşabilmek için poliklinik fiyatı ne olmalıdır? • Hastalara hizmetin hastane tarafından verilmesi veya bu hizmetin dışarıdan temin edilmesi alternatifleri arasında en uygun seçim nasıl yapılabilir? Mevcutta devam eden hizmetlerin işletme kârlılığı üzerindeki etkisi ne olabilir? Söz konusu hizmet kaldırılır ise, işletme kârlılığı nasıl değişir? Hizmet verilmeye devam edilmeli midir? • Yeni bir reklâm veya tanıtım kampanyası ile ortaya çıkan ek sabit maliyetleri karşılamak için gerekli satış ne kadardır? • Sınırlı kapasitede oluşturulacak hizmet karmasında hangi hizmetlere öncelik verilmelidir? • Anlaşmalı fiyat ve hastadan alınan fiyat farkının kâra geçiş noktası üzerindeki etkileri nasıl tespit edilir? Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Sosyal Güvenlik Kurumu ile yapılan anlaşmanın hastanenin işleyişine olan etkisi nasıl anlaşılabilir?” seçeneğidir.

Kâr planlaması “kısa vadeli” ve “uzun vadeli” olarak yapılmalıdır. Uzun vadede kârı artırmak temel amaçtır. Kısa vadeli planlamada ise, atıl kapasitenin katma değer yaratan faaliyetler ile etkin bir şekilde kullanılması ve teknoloji ve tedavi koşullarındaki değişmelere anında cevap verme gibi amaçların karşılanması önemli rol oynar. Kısa vadeli kâr planlamaları, uzun vadeli amaca hizmet edebildiği oranda işletme açısından bir değer ifade etmektedir. Sabit ve değişken maliyetler, fiyat, miktar ve hizmet karması, kârı etkileyen faktörlerdendir. Bu faktörlerdeki olası değişikliklerin işletme kârının üzerindeki etkisinin bilinmesi işletme yönetimine kâr planlaması konusunda yardımcı olacaktır.  Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Uzun vadeli amaca hizmet edebildiği oranda işletme açısından bir değer ifade etmesi” seçeneğidir.

Güven Payı ve Güven Oranı: Fiili veya bütçelenmiş satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark, güven payı olarak tanımlanır. Güven payının fiili veya bütçelenmiş satışlara bölünmesi ile hesaplanan oran ise, güven oranı olarak hesaplanır. Güven payı ve güven oranı, işletmelerin operasyonel riskini ölçmek için kullanılmaktadır.  Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “fiili veya bütçelenmiş satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark” seçeneğidir.

Güven Payı ve Güven Oranı: Fiili veya bütçelenmiş satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark, güven payı olarak tanımlanır. Güven payının fiili veya bütçelenmiş satışlara bölünmesi ile hesaplanan oran ise, güven oranı olarak hesaplanır. Güven payı ve güven oranı, işletmelerin operasyonel riskini ölçmek için kullanılmaktadır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “işletmelerin operasyonel riskinin ölçülmesi” seçeneğidir.