Kâr Planlaması

Hizmet maliyetini oluşturan giderlerin kısmen veya tamamen hastaya verilen hizmet maliyetine dâhil edilme anlayışına göre farklı yöntemler kullanılmaktadır ve bunlar, hizmet maliyeti kapsamında ne tür giderler olup olmayacağının belirlendiği yöntemlerdir. Bu yöntemler, hizmet maliyetinin tespit edilmesi yanı sıra işletme kararlarında kullanımı sağlamaya yönelik amaçları karşılamaktadır. Bu yöntemler aşağıda belirtilmektedir.

Tam Maliyet Yöntemi: Hastanelerde tedavi amaçlı tüm maliyetlerin değişken ve sabit ayrımı yapılmaksızın hizmet maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntem, tam maliyet yöntemidir. 

Normal Maliyet Yöntemi: Hastanelerde tedavi amaçlı değişken maliyetlerin tamamının ve sabit maliyetlerin ise, kullanılan kapasiteye isabet eden kısmının hizmet maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntem, normal maliyet yöntemidir.

Değişken Maliyet Yöntemi: Hastanelerde tedavi amaçlı değişken maliyetlerin tamamının hizmet maliyetinin hesaplanmasında kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde sabit maliyetler tedavi ve hizmet maliyetlerinin hesaplanmasında kullanılmamaktadır

Değişken maliyet yöntemine göre hizmet maliyetinin hesaplanmasında dikkat edilecek özellikler aşağıda maddeler halinde açıklanmaktadır:

• Hizmet maliyetlerinin hesaplanmasında, verilen tedavi sayısına ve türüne göre değişken maliyetler kullanılmaktadır.
• Sabit maliyetler, verilen tedavi maliyetinin hesaplanmasına katılmadan dönem gideri olarak gelir tablosuna aktarılmaktadır. Kapasite kullanım oranı gibi bir hesaplama yapılmamaktadır.
• Değişken maliyet yöntemini kullanan işletmeler sabit maliyetleri giderleri dağıtım kapsamından çıkarmalıdırlar.
• Bu yöntem ile işletmelerde başabaş analizleri yapmak mümkündür.
• Özellikle, geçerli maliyet analizlerinde kullanılan bu yöntem, karar verme konusunda yönetim için önemli bir araçtır.

Tüm yöntemlerde değişken maliyetler, tedavi hizmetinin maliyetinin hesaplanmasında kullanılmaktadır. Yöntemler arasındaki fark, sabit maliyetlerin kısmen veya tamamen hizmet maliyetinin hesaplanmasına dahil edilip edilmemesinden kaynaklanmaktadır.

Kâr planlaması ile maliyet-hacim-kâr analizi, kâra geçiş analizi veya başabaş noktası analizi olarak ifade edilen araç ve yöntemler kullanılarak işletmenin kâr potansiyelinin tespiti ve geleceğe ilişkin planlama amaçları anlaşılmaktadır. Maliyet-hacim-kâr analizleri ile çeşitli faaliyet hacmi ve maliyet düzeylerinde işletme kârının ne olacağı hesaplanmaktadır. Bu kâr, bir tahmindir ve işletmeye bu konuda ön bilgi sağlamaktadır. Maliyet-hacim-kâr analizleri ile hastanenin kâra geçiş noktasındaki miktar (poliklinik sayısı, hasta sayısı vb.) ve satış tutarı hesaplanabilir. Kâra geçiş noktası, başabaş noktası olarak da ifade edilmektedir. Maliyet-hacim-kâr analizi, kâra geçiş analizi veya başabaş noktası analizinin ortak paydasında işletmenin kâr potansiyelinin tespiti ve geleceğe ilişkin planlama amaçları yatmaktadır.

Başabaş Analizi: Hastanenin herhangi bir bölümü veya tümü için kâra geçiş noktasının hesaplanmasında ve kâra geçişin planlanmasında kullanılan araç, maliyethacim-kâr analizi veya başabaş analizi olarak ifade edilmektedir.

Kâr planlamasının en iyi şekilde yapılabilmesi için yöneticilerin kârı etkileyen faktörler hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Bu faktörlerden en önemlileri aşağıda sıralanmaktadır:

• İşletme faaliyetlerinin ekonomik nitelikleri,
• İşletmenin verdiği hizmetlerin niteliği,
• Hizmetlerin fiyatı ve maliyeti arasındaki ilişki
• Sosyal Güvenlik Kurumu ile yapılan anlaşmanın etkisi

İşletmelerde, gelecekteki kâr potansiyelinin belirlenmesi amacı ile bir yönetim muhasebesi aracı olan maliyet-hacim-kâr analizi yöntemini kullanılmaktadır. Maliyet-hacim-kâr analizi, yönetim tarafından kâr planlaması amacı ile kullanılan bir yöntemdir. Maliyet-hacim-kâr analizi (başabaş noktası analizi veya kâra geçiş analizi) ile satış miktarı, satış fiyatı, sabit ve değişken maliyetlerin kâr üzerindeki etkileri analiz edilmektedir. Belirli varsayımlar ile sınırlandırılmasına rağmen aşağıda belirtilen konularda yöneticilere yardımcı olarak kullanılan bir yönetim muhasebesi aracıdır:

• Kâra geçiş noktasına ulaşmak için kaç hastaya hizmet verilmelidir ve satış tutarı ne olmalıdır?
• İşletme başabaş noktasına hangi kapasite oranında ulaşır? • Hastanenin vergiden önce veya vergiden sonra ulaşılmak istenen kâr hedefi için yapması gereken satış tutarı kaç TL olmalıdır?
• Belirli bir poliklinik sayısında hedeflenen kâra ulaşabilmek için poliklinik fiyatı ne olmalıdır?
• Hastalara hizmetin hastane tarafından verilmesi veya bu hizmetin dışarıdan temin edilmesi alternatifleri arasında en uygun seçim nasıl yapılabilir? Mevcutta devam eden hizmetlerin işletme kârlılığı üzerindeki etkisi ne olabilir? Söz konusu hizmet kaldırılır ise, işletme kârlılığı nasıl değişir? Hizmet verilmeye devam edilmeli midir?
• Yeni bir reklâm veya tanıtım kampanyası ile ortaya çıkan ek sabit maliyetleri karşılamak için gerekli satış ne kadardır?
• Sınırlı kapasitede oluşturulacak hizmet karmasında hangi hizmetlere öncelik verilmelidir?
• Anlaşmalı fiyat ve hastadan alınan fiyat farkının kâra geçiş noktası üzerindeki etkileri nasıl tespit edilir?

Kâra geçiş noktasının hesaplanmasında birtakım varsayımlar kullanılmaktadır. Aşağıda sıralanan bu varsayımlar, maliyet-hacim-kâr analizinin işleyişine de yön vermektedir:

• Maliyetler, sabit ve değişken olarak sınıflandırılmalıdır.

• Toplam sabit maliyetlerin faaliyet hacmindeki artıştan etkilenmediği ve değişken giderlerin faaliyet hacmindeki artışa göre değişme göstereceği varsayılmaktadır. Diğer bir ifade ile maliyet fonksiyonun doğrusal olduğu varsayılır.

• Fiyatının ve farklı türde hizmet satılması durumunda hizmet karmasının değişmeyeceği varsayılmaktadır.

Katkı tipi gelir tablosunda toplam katkı payının pozitif olduğu halde sonucun zarar olması, işletmenin başabaş noktasının altında olduğu bilgisini vermektedir. Eğer, katkı payının pozitif olduğu halde sonucun ne kâr ne de zarar olması, işletmenin başabaş noktasında olduğu bilgisini vermektedir. Eğer, katkı payının pozitif olduğu halde sonucun kâr olması, işletmenin başabaş noktasında üstünde olduğu bilgisini vermektedir.

Maliyet-hacim-kâr analizinde yapılacak ilk işlem, toplam maliyeti, sabit ve değişken maliyetler olarak ayrıma tabi tutmaktır. Bu işlemden sonra da maliyet ve satış hâsılatları karşılaştırılarak hesaplanır. 

Katkı payı, birim fiyat ile birim değişken maliyet arasındaki farktır ve TL olarak ifade edilir. Katkı oranı ise, katkı payının birim fiyata bölünmesi ile hesaplanır ve yüzde olarak ifade edilir.

Başabaş noktasında kâr veya zarar sıfırdır. Sıfır noktasında toplam sabit maliyet ile toplam katkı payı birbirine eşittir. Sabit maliyeti aylık 500.000 TL olduğu bir işletmede, kara geçiş noktasında toplam katkı payının da 500.000 TL olması gerekir.

Maliyet-hacim-kâr analizleri sadece başabaş noktasının hesaplanmasında kullanılmaz. Güçlü bir yönetim aracıdır. Özellikle değişken maliyet yöntemi ile birçok yönetsel kararın verilip verilmemesinde kullanılan bir araçtır. Hedef kârın sağlanması için yapılması gereken satış tutarının tespitinde, en uygun satış fiyatının tespitinde ve satış fiyatlarındaki değişimin kâr üzerindeki etkisinin belirlenmesinde, ilaç fiyatlarındaki değişimin veya yapılacak yatırımın işletmenin performansı üzerindeki etkisinin belirlenmesinde maliyet-hacim-kâr analizi kullanılmaktadır.

Birim düzeyde toplam düzeyde başabaş analizini yapmak için şu adımların izlenmesi gerekir:

1. Birim düzeyde katkı oranları hesaplanır.
2. Birimlerin toplam satışlar içindeki payı hesaplanır.
3. Birim düzeyde “katkı oranları “ve “satışlar içindeki pay” çarpılarak ağırlıklı katkı oranları hesaplanır.
4. Ağırlıklı katkı oranları toplanır.
5. Toplam sabit maliyetler, toplam ağırlıklı katkı oranına bölünerek başabaş noktası hesaplanır. 

İşletmenin elde edeceği kâr üzerinden ilk pay vergi olarak devlet tarafından alınmaktadır. Vergi, kâr eden işletmenin karşılaması gereken bir yükümlülüktür ve işletmenin elde ettiği kârın azalmasına neden olmaktadır. Maliyet-hacim-kâr analizinde vergi, işletmenin karşılaması gereken bir yüktür ve bu nedenle sabit maliyetmiş gibi işlem görmektedir. 

Bir hastanenin fiili (bütçelenmiş) satışları ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki farka, güven payı denir. Güven payı ile işletmenin fiili (bütçelenmiş) satışları ile başabaş noktasındaki satışları arasındaki aralık gösterilmektedir. Bu aralık, işletmenin faaliyetlerini kârlı bir şekilde sürdürebildiği aralıktır. Güven payı, aşağıdaki formül yardımı ile hesaplanır.

Güven Payı =Fiili (Bütçelenmiş) Satışlar – BBN Satışlar

Güven Payı ve Güven Oranı: Fiili veya bütçelenmiş satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark, güven payı olarak tanımlanır. Güven payının fiili veya bütçelenmiş satışlara bölünmesi ile hesaplanan oran ise, güven oranı olarak hesaplanır. Güven payı ve güven oranı, işletmelerin operasyonel riskini ölçmek için kullanılmaktadır.