Sağlık İletişiminde Sosyal Medya Kullanımı

Sosyal medyanın adından da anlaşıldığı gibi temelde iki boyutu vardır. Bunlar sosyal ve medya boyutlarıdır. Medya boyutu, sosyal medyanın iletişime kattığı kolaylıklar ve etkileşime getirdiği zenginliğe işaret etmektedir. Bireyler sosyal medyada gün boyu iletişimde bulunabilmekte, görüntü ve ses aktarımı da bu sürece katılarak yüz yüze iletişime yakın bir iletişim süreci gerçekleşmektedir. Ancak yüz yüze iletişimin samimiyeti ve bireylerin etraflarına yaydıkları enerji konusundaki güçlü yönleri karşısında sosyal medyanın pozisyonu ise tartışmaya açıktır. Bunların dışındaki yönler açısından genel olarak sosyal medyanın üstün olduğu söylenebilir. Sosyal boyutu ise sosyalleşme, etkileşimler ve bireylerin bu platformlarda diğerlerini etkilemek adına yaptıklarını ve kendilik sunumlarını (self-presentation) sergiledikleri bir alandır. Sosyal medyada öz-izleme (self-monitoring) düzeyleri yüksek bireyler başkalarını düzenli olarak izlemekte ve onları etkileyebilecek bir davranış düzenlemesi yaparak diğerlerinin gözünde gerçek yaşamlarından daha farklı bir konuma ulaşabilmektedirler.

Sosyal medyanın sosyal amaçlı olarak kullanımı konusundaki yaklaşım tamamen kullanıcının ya da hesap sahibinin niyetine göre şekillenmektedir. Bu mecraların özellikle bilinçli bir toplum oluşturmada oldukça önemli bir yeri vardır. Örneğin, meme kanseri ile uzun zamandır mücadele eden ve takipçilerinin sevgisini kazanan Neslican Tay, Youtube platformu üzerinden meme kanseri ile yaşadığı deneyimleri ve tedavi süreçlerini toplumla paylaşmıştır. Neslican Tay, yaklaşık 410 bin abonesi bulunan Youtube kanalı sayesinde, kendi yaşadıklarıyla ilgili deneyimleri ve mücadele ruhunu kamuya iletmiştir (Youtube, 2020). Adı geçen sosyal medya aygıtının sağladığı fırsatlar aracılığıyla toplumun farkındalığı düşük kesimlerinin konu ile ilgili bilinçlendirilmesi hedeflenmiştir. Kanser ya da uzun süre tedavi gerektiren benzer hastalıklardan mağdur olan hasta ve yakınlarının da bu süreci daha metanetli bir şekilde geçirmelerine yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bu gibi başarılı sağlık iletişimi faaliyetleri sayesinde bireylerin bu videoların linklerini diğer sosyal medya platformlarında paylaşmaları da kişiler arasındaki farkındalığı ve dayanıklılık düzeyini daha da yüksek düzeye çıkarabilmektedir. 

Webloglar (bloglar), İçerik Sendikasyonu/ RSS yayınları, E-oyunlar, Mesaj panoları, Mikro bloglar, Kısa mesaj servisi (SMS)/mesajlaşma, Sosyal ağ siteleri (genel), Sosyal ağ siteleri (sağlığa özel), Video dosya paylaşımı, Fotoğraf veya slayt paylaşımı, Bileşenler/Küçük araçlar (widgets), Vikiler (wikis) sağlığın geliştirilmesinde ve sağlık eğitiminde kullanılan sosyal medya araçlarıdır.

Hasta-doktor iletişimini esas alan kişilerarası iletişim, sağlık hizmeti sunan kurumların sağlık iletişimi kapsamında yaptıkları kampanya faaliyetleri veya daha üst sistemde yer alan, toplumu ilgilendiren sağlık problemleri konusunda gerçekleştirilen bilgilendirme kampanyaları ve sağlık okuryazarlığı faaliyetleri bu disiplinde yer alan faaliyetlerden bazılarıdır.

Sağlık çalışanlarının sağlık iletişimi için sosyal medya kullanım amaçları şunlardır: genel kamuya sağlıkla ilgili konularda bir dizi bilgi sağlamak, tıbbi sorulara yanıt vermek, hastalar ve sağlık çalışanları arasındaki diyaloğu geliştirmek, hasta deneyimleri ve görüşleri hakkında veri toplamak, sağlığın teşvik edilmesi ve sağlık eğitimi için bir sağlık müdahalesi aracı olarak kullanmak, hastalığın yaratacağı utancı (damgalanma hissini) azaltmak, çevrim içi (online) muayene için bir mekanizma oluşturmak.

Sosyal medya sağlıkla ilgili konularda bilgi arama ve iletmede, olumlu sağlık davranışına yönelten enformasyonu sağlamadan bilgilendirerek karar almayı kolaylaştırmaya, değişim için cesareti arttırmaya ve ikna etmeye kadar birçok konuda önemli fırsatlar sağlamaktadır. Yanı sıra geleneksel medyanın sağlayamadığı örtük insan kaygılarını hızlı bir şekilde öğrenme ve daha sonra bunları istenilen yönde değiştirme olanağı vermektedir. Sağlık iletişimi sosyal medya üzerinden etkili bir şekilde kullanıldığında bireylerin ilgili kurum hakkındaki imajları ve kurumsal kimlik hakkındaki görüşleri de olumlu olarak etkilenecektir. 

Arz edenler olarak doktorlar, talep edenler olarak ise hastalarla (ya da müşteriler*) internet teknolojileri ve özellikle de sosyal medya aracılığıyla yoğun bir şekilde iletişime geçmektedirler. Bu teknolojilerin etkili iletişimin gerçekleşmesine olanak sağlaması, doktor-hasta iş birliğine imkân tanıması, doktorun ilgili olduğu izlenimini yaratması, yüz yüze aktarılamayan, endişe duyulan veya çekinilen problemleri ve küçük sorunları özel olarak bir zaman ayırmadan çözüme kavuşturması (zaman yönetimi açısından) gibi yenilikleri vardır. 

İşe alımlarda bir iletişim aracı olarak sosyal medyaya başvurulabilir. Facebook, Twitter ve LinkedIn gibi uygulamalar eğitimli ve yetenekli sağlık personelinin kuruma çekilmesinde önemli araçlardır.

Sağlık iletişiminde sosyal medyanın bir faydası da yeni ürünlerin piyasaya sürülmesine öncülük etmesidir. Sosyal medya aracılığıyla yeni ürünlerin ve hizmetlerin daha fazla sayıda kişi tarafından görülmesi mümkün hâle gelmektedir. Ayrıca sosyal medyada yeni ürünlere yönelik yapılacak kampanyalar gibi uygulamalarla daha fazla kişiye ulaşılarak yeni ürün ve hizmetlerin etkin bir şekilde pazarlaması da yapılabilmektedir.

İnternet ortamında sağlıkla ilgili aramaları (sendromlara ya da hastalığın tedavisine yönelik inançlar gibi) inceleyen ve özellikle de “infodemiology - enfodemiyoloji” alanını ilgilendiren çalışmalar sosyal medya platformlarına uygulanabilmektedir. Sosyal medyanın sağlıkla ilgili konularda sunduğu hız ve geniş kitlelere ulaşabilme yeteneği birçok içeriğin oluşturulmasını sağlamaktadır. Böylece bu mecralarda oluşan bilginin gözetlenmesi yoluyla (özellikle de belirli hastalıkların ya da sendromların) halk sağlığı daha da geliştirilebilmektedir.

Moorhead vd.ne göre sosyal medyanın sağlık iletişimi bağlamında altı temel faydası vardır. Bunlar; (1) diğerleriyle etkileşimi artırması, (2) daha fazla erişilebilir, paylaşılan ve isteğe uyarlanmış bilgi içermesi, (3) erişilebilirlik artışı ve sağlık bilgilerine erişimi kolaylaştırma, (4) meslektaş desteği, sosyal/duygusal destek sağlaması, (5) halk sağlığını izleme imkânı vermesi ve (6) sağlık politikalarını etkileme potansiyeline sahip olmasıdır.

Sağlık platformları üzerinde yapılan bir araştırmada toplamda beş tema belirlenerek bireylerin bu mecraları neden kullandıkları incelenmiştir. Bunlar; (1) sosyal destek almak, (2) hastalıklara yönelik bireyleri cesaretlendirme, (3) hastalıklara yönelik eğitimler alma, (4) sağlık alanındaki bilgi ve eğitim programlarının bildirimi ve (5) hastalık deneyimlerinin paylaşılmasıdır.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre hasta mahremiyeti açısından yapılması gerekenler: Belirli hastalar hakkında yazmaktan kaçının. Devletinizin gizlilik yasalarına uyduğunuzdan emin olun. Gerektiğinde hasta onayı alın. “Kimliğini gizleme” yoluyla hasta bilgilerini koruyun. Hastalarınızla tartışırken saygılı bir ton kullanın.

Sağlık iletişiminde sosyal medyanın birçok riski vardır. Bunlardan birincisi hatalı sağlık bilgisi sunmasıdır. Referans gösterilmeyen bilgilerin ve eksik bilgilerin paylaşılması bireyleri yanlış olarak yönlendirecek ve insanların yaşamlarını riske atan bir alan oluşturacaktır. İkincisi gizliliktir. Sosyal medya aracılığıyla hastalara ait bilgilerin ya da ameliyat sonuçlarının paylaşılması hasta mahremiyetine aykırıdır. Üçüncüsü ve sonuncusu ise güvenilir kaynakların yetersiz olmasıdır. Tedavilerin hastanelere göre bile farklılaşabilmesinden ve hastanın yaşına göre değişen tedavi sonuçlarından dolayı tek ve en iyi tedavi yöntemi diye bir yöntemin sosyal medya platformlarında paylaşılması, kaynakların güvenilirliğini tehlikeye atmaktadır.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre "kişisel gizlilik" bağlamında yapılması gerekenler şunlardır: Mevcut olan en güvenli gizlilik ayarlarını kullanılmalı, kişisel ve profesyonel profiller ayrı tutulmalıdır.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre "profesyonel etik" bağlamında yapılması gerekenler: Alınan ayni ve mali tazminatları açıklanmalıdır. Yanlış ve yanıltıcı iddialarda bulunulmamalıdır.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre "öz kimlik" bağlamında yapılması gerekenler: Profesyonel sitenizde kendinizi tanımlayın. Kimlik bilgilerinizi doğru bir şekilde ifade ettiğinizden emin olun. Bir işvereni temsil edip etmediğinizi belirtin.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre "ağ uygulamaları" bağlamında yapılması gerekenler: Kişisel ağlarınıza katılma talepleri olan hastalarla iletişim kurmayın. Kişisel ağınıza katılmak isteyenleri daha güvenli bir iletişim aracına veya profesyonel sitenize yönlendirin.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre "yasal konular" bağlamında yapılması gerekenler: Yazdığınız içeriğe erişileceğini unutmayın. Gizlilikle ilgili konulara riayet edin. Telif haklarına saygı gösterin.

Sağlık iletişiminde sosyal medya kullanım kılavuzuna göre "hasta bakımı" bağlamında yapılması gerekenler: Hasta olmayanlara özel tıbbi tavsiye vermekten kaçının. Elektronik iletişimin doğruluğu, güncelliği ve gizliliğiyle ilgili uygun açıklama ve taahhütlerde bulunun.