İletişim, Sağlık İletişimi ve Sağlık İletişimi Anlayışının Gelişimi

İletişimin temel hedefi, iletişim kurulan kesimleri etkilemek ve bu kesimlerde birtakım istendik davranış değişiklikleri gerçekleştirmektir.

İletişim, kişiden kişiye, kişiden gruba; gruptan kişiye, gruptan gruba bilgi, tutum ve davranışların uygun ortam ve kanalların kullanılarak aktarılmasıdır.

İletişim süreci, insanları bağlayan kanalları, aktarmak için kullanılan simgesel şifreleri (kodları) ve dilleri, iletilerin alındığı ve yayıldığı araçları, iletişim olay ve ilişkilerini düzenleyen ve tanımlayan yasaları, adet ve kuralları kapsar. 

İletişim sürecinin değişmez kabul edilen beş temel ögesi bulunmaktadır. Bunlar, kaynak, alıcı, ileti/mesaj, kanal ve geri bildirimdir.

İletişim sürecinde geri bildirim son aşama olarak görülmektedir. Kaynak, alıcıya zihnindeki düşünceleri kodlayarak yüz yüze iletişim yoluyla veya belli bir kanal aracılığıyla iletmiş, alıcı ise bu kodları çözümleyerek anlamlandırmıştır. Geri bildirim aşamasında ise alıcı, gönderilen bu mesaj hakkındaki düşüncelerini yine ortak dil ve semboller aracılığıyla kodlayarak kaynağa geri gönderir. Geri bildirim esasında bu süreçte bir tür denetim mekanizması gibidir. Kaynak tarafından gönderilen mesajların alıcı tarafından alınıp alınmadığı veya alıcı üzerinde herhangi bir etki yaratıp yaratmadığı ancak geri bildirim sayesinde anlaşılabilir. Geri bildirim olumlu, olumsuz, anlık veya gecikmeli de olabilmektedir.

İletişimin temel özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür; “a) iletişim devingendir, b) iletişim süreklidir, c) iletişim daireseldir, d) iletişim tekrarlanamaz, e) tersine çevrilemez ve f) karmaşık bir yapıdadır” (Yüksel, 2007: 25).

İletişim sürecini olumsuz etkileyen unsurları; a) çevresel faktörler b) kişiler arası ilişkiler c) özel iletişim biçimleri d) kullanılan ortam ve kanallar başlıkları altında kısaca toplayabilmek mümkündür.

İletişimin temel işlevlerini, a) insanlar arasında ilişki kurma, b) toplumsallaştırma, c) haber verme, d) çevreye uyum sağlama ve e) boş zamanları değerlendirme şeklinde sıralamak mümkündür.

Bağlamına göre iletişim türlerini ise içsel iletişim, kişilerarası iletişim, grup iletişimi, halk iletişimi, kitlesel iletişim, örgütsel iletişim ve kültürlerarası iletişim olmak üzere 7 (yedi) başlık altında incelemek mümkündür.

Sağlık iletişimi, bireyi ve toplumu bilgilendirmek ve etkilemek, sağlığı geliştiren kararlar alabilmek amacıyla iletişim stratejilerinin incelenmesi ve kullanılması olarak tanımlanmaktadır.

Sağlık iletişimi bireysel, sosyal ağlar, örgütler, topluluk ve toplum olmak üzere beş farklı düzeyde gerçekleşir.

Etkili bir sağlık iletişimi kampanya süreci dört aşamadan oluşur. Bu aşamalar, 1) Planlama ve strateji Geliştirme; 2) Kavram, Mesaj ve Materyal Geliştirme ve Ön Test Gerçekleştirme; 3) Programın Uygulanması; 4) Etkinliği Değerlendirme ve Detayları Kaydetme'dir. 

Etkili bir sağlık iletişiminin temel özellikleri doğruluk, ulaşılabilirlik, mesajın yeri, denge, tutarlılık, kültürel yetkinlik, kanıt temeli, güvenirlik, zamansızlık, anlaşılabilirlik şeklinde sıralanmaktadır.

Sağlık iletişimini konu edinen ilk bilimsel çalışma, 1972 yılında Korsch ve Negrete'nin Scientific American dergisinde yayınlanan Doktor-Hasta İletişimi isimli çalışmasıdır.

Sağlık iletişiminin gelişmesinde yeni tıbbi modellerin ortaya çıkması, tüketimin giderek yükselmesi, sağlık hizmetinde ayrımların yapılması, önleyici tedavinin ortaya çıkışı ve sağlık hizmetlerinde pazarlamanın kabul edilmesi gibi faktörler etkili olmuştur.

Sağlık iletişiminde benimsenen temel modeller yedi başlık altında ele alınmaktadır. Bu modeller şunlardır: 1) Retorik model, 2) Göstergebilimsel (Semiyotik) model, 3) Fenomenolojik model, 4) Sibernetik model, 5) Sosyo-psikoloik model, 6) Sosyo-kültürel model, ve 7) Eleştirel yaklaşım.

Retorik modelde, söylemin ve metinlerin sağlık iletişiminde etkili olduğu ve ikna edici söz söyleme sanatının kullanılması yoluyla hedef kitlede sağlık sorunlarına yönelik davranış değişikliği oluşturmanın mümkün olduğu vurgulanmaktadır.

Sibernetik model, sağlık iletişimini ve onun var olduğu çevreyi incelemeye yarayan bir yaklaşım önerir. Sibernetik iletişim yaklaşımı, insanların aile üyeleri ve çevreleri ile kurdukları iletişim biçimlerini, yaşadıkları deneyimleri, her bireyin diğer sistemlerle olan ilişkilerini, örneğin tüm aileyi rahatsız eden hastalığın kendine özgü deneyimlerini ve anlamlarını inceler.

sosyopsikolojik model, yaygın olan duyguların yanında görünmeyen yönleri de sağlık iletişimi uygulamaları bağlamında irdelemekte ve yaygın olarak kabul edilmiş fikirler bağlamında, ortaya çıkan görüşlere de dikkati çekmektedir. Bu
modele göre iletişim, bireysel inançların, duyguların ve yargıların etkilediği bir süreçtir. Modelde toplum içindeki her bir bireyin birbirini etkilediği de varsayılır.

 Sosyokültürel model bakış açısı iletişimi, “paylaşılan sosyokültürel kalıpları üreten ve yeniden üreten sembolik bir süreç” olarak tanımlamaktadır. Sağlık iletişimi açısından değerlendirildiğinde “birey, seçme olanağı bulunmaksızın doğumuyla birlikte kendisini içerisinde bulduğu toplumsal katmanların, sağlık ve hastalık tanımlarının veya yorumlarının içinde bulmaktadır. Özellikle gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerin eğitim seviyeleriyle paralel olarak kültürel unsurların sağlık üzerindeki etkisinde, inanışların ve değerlerin de katkısıyla bir artış (olumlu veya olumsuz yönde) görülebilmektedir. Sağlık iletişimi bu yapılar göz önünde bulundurularak yapılandırılmalıdır. Sağlık iletişiminde istendik davranış değişiklikleri oluşturabilmek adına kültürel değerlerin dikkate alınması ve insanların kültürel değerleriyle ters düşülmeden sağlıkla ilgili bilgilerin aktarılması önem taşımaktadır.