Sağlık Kurumlarında Sermaye Bütçelemesi

Sağlık sistemi ve sağlık sektörünün yeniden yapılandırılması ve geliştirilmesi noktasında sağlık yatırımları ve sağlık projeleri her zaman önemli yer teşkil etmektedir. Sağlık yatırımı veya projesi denildiği
zaman başta hastaneler olmak üzere sağlık kurum ve kuruluşlarında satın alınan büyük veya küçük
ölçekli teknoloji alımından, bina bakım onarım yatırımlarına sağlık tesislerinin bina yatırımlarından, şehir hastane kompleksleri gibi büyük çaplı sağlık projelerine kadar uzanan geniş bir yelpaze akla getirilmelidir.

Sermaye harcamaları bir işletmenin faaliyetlerinde kullanmak üzere satın aldığı, satılma amacı
olmayan, bir yıldan daha uzun ömürlü, arsa arazi dışındaki varlıklar hariç yıpranmaya tabi arsa, arazi, bina, ekipman satın alımlarını ifade eder.

Yenileme sermaye harcamaları mevcut binaların, makine ve teçhizatın yenilenmesini içerir ve bu harcamanın altında yatan nedenler şöyle sıralanabilir;
• Duran varlığın ekonomik ömrünü tamamlaması nedeniyle yenilenmesi gereksinimi,
• Verimliliğin artırılması,
• Kalitenin iyileştirilmesi,
• Yasal zorunluluklar.

Yeni sermaye harcamalarının yapılması kararının altında yatan nedenler şöyle sıralanabilir;
• Hizmetlerin genişletilmesi,
• İş güvenliğinin geliştirilmesi,

• Faaliyet giderlerinin azaltılması,
• Hasta bakım ve tedavisinde iyileştirmeler.

Maliyet düşürme amaçlı yenileme yatırımlarında amaç,  maliyeti düşürürken sağlık hizmetlerinin
kalitesini düşürmeden yapılacak yatırımlardır. Bu yatırım türü zorunlu bir yatırım olmadığı için daha
detaylı analiz gerektirmektedir. 

Sermaye bütçelemesi, yeni, kârlı, verimli yatırım projelerinin araştırılmasını; bir yatırım önerisinin
kabul edilmesinin etkilerini tahmin edebilmek için teknik, pazarlama ve yönetime ilişkin tüm
faktörlerin incelenmesini, her yatırım projesinin kâr sağlama potansiyelini belirlemek için ekonomik analiz yapılmasını içeren çok yönlü bir faaliyettir.

Sermaye bütçelemesine konu yatırımlar değerlendirilirken kullanılan değerleme yöntemleri
menkul kıymet değerlemede kullanılan yöntemlerle neredeyse aynıdır ancak aralarında farklılıklar söz
konusudur. Bu farklılıklardan birincisi menkul kıymetlere yatırım yapmak isteyen bir yatırımcı piyasada çok çeşitli alternatifler arasından seçim yapabilir ancak firmalar sermaye bütçeleme projelerini kendileri oluştururlar. İkinci fark ise, yatırımcıların yatırım yaptıkları menkul kıymetin nakit akışlarını etkileme
durumları yoktur ancak firmalar kendi yatırım projelerinin çıktıları üzerinde çok büyük etkileme gücüne sahiptirler.

Sermaye bütçelemesi sürecinde değerlendirilen yatırım projeleri kurumun geleceğini etkilemektedir. Yapılacak yatırımın aşırı veya noksan olması kurum açısından ciddi sonuçlar doğuracaktır.
Duran varlıklara aşırı yatırım yapılması atıl kapasiteye yol açacak aynı zamanda kurumun ağır bir
finansman ve sabit gider yükü altına girmesine sebep olacaktır. 

Sermaye bütçelemesi sürecinde değerlendirilen yatırım projeleri kurumun geleceğini etkilemektedir. Yapılacak yatırımın aşırı veya noksan olması kurum açısından ciddi sonuçlar doğuracaktır.
Duran varlıklara gerektiğinden az yatırım yapılması ise kurumun rekabet şansını azaltacaktır. Rekabet
gücü azalan kurum, pazar payını da kaybedecektir. Yitirilen pazar payının tekrar kazanılması olanağı
da azalmış olacaktır

Yatırım ihtiyaçlarının belirlenmesi: Sermaye bütçelemesinin ilk aşaması sağlık kurumunun sermaye harcama gereksinimlerinin, yani departmanlar tarafından arsa, arazi, teçhizat, ekipman, yazılım gibi kalemlere olan ihtiyacın toplandığı aşamadır. Bu aşamada tüm departmanlardan yatırım ihtiyaçlarının neler olduğunu raporlamaları istenirken raporda bu ihtiyaçların neden    gerekli olduğu, bu yatırımın yapılmasının
finansal ve finansal olmayan faydalarının da yer alması önemlidir.

Sermaye bütçesinin planlanması: Sağlık kurumu bu adımda analiz edilmiş ve yapılmasına karar verilmiş yatırım projelerinin kurumun genel stratejisine göre planlanmasını içerir. Bu aşamada hangi projenin ne zaman, nasıl gerçekleştirileceği detaylandırılır.

Sermaye bütçelemesi genellikle şu dört aşamayı içerir;

Yatırım ihtiyaçlarının belirlenmesi

Yatırım proje tekliflerinin analiz edilmesi

Sermaye bütçesinin planlanması

Yatırım projesi performans takibi:

Batık maliyet proje yapılmaya başlanmadan katlanılmış maliyetlerdir. Örneğin, kurumun daha önce satın aldığı yönetim danışmanlığı hizmeti projelerin doğuşunda rol almış olabilir ancak yönetim danışmanlığı için katlanılan maliyet bu projelere yansıtılmaz.

Fırsat maliyeti: Bir projeye bağlanacak kaynağın bu proje yerine başka bir şekilde değerlendirilmesi sonucu elde edilecek faydayı ifade eder.

Yatırım projeleri değerlendirilirken yatırımın tutarı, yatırımın işletmeye sağlayacağı net nakit girişleri, yatırımın ekonomik ömrü, yatırımın ekonomik ömrü sonundaki hurda değeri ve yatırımcının beklediği verim oranı konularında güvenilir bilgilere ulaşılmalıdır.

Sermaye bütçelemesine konu olan yatırım alternatiflerini değerlemede kullanılan farklı teknikler mevcuttur. Her tekniğin avantaj ve dezavantajları söz konusudur. Temel olarak bazı kalite unsurlarının bu tekniklerde olması istenir. 

1. Proje ile ilgili tüm nakit akımlarını hesaba katmalıdır.
2. İyi proje ve kötü projeyi objektif olarak birbirinden ayırabilmelidir.
3. Projelerin kârlılıklarına göre sıralanmasına imkân vermelidir.
4. Büyük nakit akımlarını küçük nakit akımlarına ve projenin ilk dönemlerindeki nakit akımlarını sonraki dönemdekilere tercih etmelidir.

5. Birbirinden farklı projeler arasından en fazla fayda sağlayanı seçmeye yardım etmelidir.
6. Bağımsız projelerin her birine uygulanabilir olmalıdır.

Geri ödeme süresi yöntemi yatırımdan beklenen net nakit akımlarının yatırım tutarını karşıladığı yıl sayısını ifade eder. 

Geri ödeme süresi yöntemi bazı yönleriyle eleştirilmektedir. Bunlardan biri yöntemin yatırım kuralının
çok kesin bir ölçütünün olmamasıdır. Yöntem daha kısa geri ödeme süresinin daha iyi olduğunu belirtir
ancak ne kadar süre tercih edilebilir bunu belirtmez. Bununla birlikte geri ödeme süresi yöntemi yatırım
projelerinin riskliliği ile ilgili bilgi verebilir. Özellikle ekipman ve cihazların ömürlerini çok hızlı bir şekilde
doldurdukları ya da çabuk demode oldukları endüstrilerde geri ödeme süresinin kısa olması önemlidir.
Bunun bir diğer nedeni de uzak gelecekteki nakit akımlarının yakın gelecektekilere göre daha fazla risk
içermesidir.

İskonto edilmiş geri ödeme süresi yöntemi paranın zaman değerini ve riski göz önüne almaktadır ancak
yine geri ödeme süresi yönteminde olduğu gibi ödeme süresinden sonra gerçekleşmesi beklenen nakit
akımlarını dikkate almaz. Bu eksikliğin iki sonucu vardır. Birincisi, geri ödeme süresinden sonraki nakit
akımlarını dikkate almadığı için proje kârlılığını yansıtamaz. İkincisi, bir projenin geri ödeme süresinden
sonraki dönemlerde gerçekleşecek iskonto edilmiş nakit akımlarının negatif olma ihtimalini yansıtamaz. 

Ortalama Kârlılık Oranı;
Yatırım kârlılığı olarak da bilinen bu oran ortalama net kârın ortalama yatırım tutarına bölünmesi ile
elde edilir. 

Net bugünkü değer, gelecekteki nakit akışlarının işletmenin sermaye maliyeti ile iskonto edilmiş değeri ile başlangıçtaki yatırım tutarının iskonto edilmiş değeri arasındaki farktır.

Net bugünkü değer yöntemi aşağıdaki adımlara göre uygulanır:
1. Proje sermaye maliyetini kullanarak her bir nakit akışını iskonto ederek bugünkü değerleri hesaplanır.
2. Bugünkü değerleri toplayarak net bugünkü değeri elde edilir.
3. Eğer Net Bugünkü Değer pozitif ise proje kârlıdır, 0’a eşitse başabaştır, negatif ise zarardadır. 

NBD= 8000 / (1+0.10)¹+ 8000 / (1+0.10)²+ 8000 / (1+0.10)³+ 8000 / (1+0.10)⁴ – 25.000
NBD=TL358.92

Görüleceği üzere projeden 4 yıl boyunca her yıl sağlanacak T8.000 net nakit akışları sermaye maliyeti
ile iskonto edildiğinde bugünkü değerleri toplamı T25.358,92 yapmaktadır. Bu tutardan en başta yaptığımız yatırım tutarı olan T25.000 düşüldüğünde ise projenin net bugünkü değerini elde ediyoruz. Proje pozitif net bugünkü değere sahip olduğu için kabul edilebilir.

İç kârlılık oranı zaman değerini dikkate alan yöntemlerden bir tanesidir. Bazen yatırım kârlılığı
olarak da ifade edilir. Projeden beklenen gelecek nakit akışlarının iskonto edilmiş değerlerinin, bir başka deyişle net bugünkü değerlerinin toplamını başlangıçta yapılan yatırım tutarına eşitleyen orana İç
Kârlılık Oranı adı verilir

İç kârlılık oranının net bugünkü değer yönteminden temel farkı, net bugünkü değer yönteminde
sermaye maliyeti ya da iskonto oranı tahmini olarak olsa bile bilinirken, iç kârlılık oranı yönteminde bu
oran analist tarafından bulunmak zorundadır.

İç kârlılık oranı yöntemi kullanıldığı durumlarda bir yatırımla ilgili karar verirken aşağıdaki kurallara
bakılır:
1. Eğer iç kârlılık oranı sermaye maliyetinden fazla ise yatırım projesi kabul edilir.
2. Eğer iç kârlılık oranı sermaye maliyetinden düşük ise yatırım kararı reddedilir.
3. Alternatif projeler arasından en yüksek iç kârlılık oranına sahip olan proje tercih edilir

Kârlılık endeksi bir yatırım projesinin net bugünkü değerinin başlangıçtaki yatırım tutarına
bölünmesiyle elde edilir. Kârlılık endeksinin diğer bir adı da fayda-maliyet oranıdır. 

Kârlılık endeksi kullanılarak bir projenin kabul veya ret edilmesine karar vermek için elde edilen
sonucun 1’den büyük olup olmadığına bakılır. Eğer sonuç 1’den büyükse proje kabul edilir, 1’den
küçükse ret edilir, 1’e eşitse diğer faktörler göz önüne alınarak karar verilebilir. Birden fazla projenin kârlılık endeksi ile karşılaştırıldığı durumlarda kârlılık endeksi en büyük olan projeye yapılacak yatırım kabul edilir.

Simülasyon, önceden belirlenmiş olasılık dağılımlarına uygulanan ve rassal sayılarla riskli sonuçları tahmin etmede kullanılan istatistik tabanlı davranışsal bir yaklaşımdır.

Riskli yatırım projelerinin değerlendirilmesinde hem risk hem de olasılık dağılımlarını dikkate alan bir teknik olarak simülasyon yaklaşımı Yöneylem Araştırmaları, Sistem Simülasyonu ve Monte Carlo Simülasyonu olarak üç farklı şekilde uygulanabilir.