Sağlık Kurumlarında Finansal Analiz

Finansal analiz; bir işletmenin finansal durumunun ve faaliyet sonuçlarının değerlendirilmesi amacıyla yapılan, finansal tablolardaki çeşitli kalemler arasında ilişki kurulmasını, ölçülmesini ve yorumlanmasını kapsayan faaliyetler bütünüdür. Başka bir tanımda ise finansal analiz; “işletmenin iç ve dış kaynaklarından sağladığı veya sağlamayı düşündüğü fonların kullanım alanlarına göre değer­lendirmek; gelecekteki finansal hedefler için durum saptaması yapmak” biçiminde ifade edilmektedir.

 İşletmelerin finansal tablolarını kullanan kişi ve kurumlar aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

• Ortaklar; finansal tablo analizini, işletmenin o dönemdeki performansını bilmek, geleceği planlamak için kullanırlar.
• Yatırımcılar; ellerindeki işletme pay senetlerini satmaya, elde tutmaya veya yenisini almaya karar vermede yardımcı olması için kullanırlar.
• Kreditörler; işletmenin tahvillerini alıp almamaya karar verirken veya işletmeye kısa ve uzun vadeli kredi açarken ya da şirketin menkul değerine yatırım yapıp-yapmama kararını alırken işletmenin finansal tablolar analizini kullanırlar.
• Diğer meslek sahipleri; vergi kurumları, denetçiler, devletin diğer kurumları, şirketle ilgilenen diğer kişi ve kurumlar vb. işletmenin finansal tablolarını kendi açılarından incelerler, analiz ederler ve istedikleri bilgiye ulaşmaya çalışırlar.

Finansal analizin faydalarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

• Sağlık işletmesinin belirlenen işletme amaçlarına ulaşıp ulaşmadığının ölçülmesini sağlar.
• Sağlık işletmesinin faaliyetlerindeki başarı etkinliğinin ölçülebilmesini sağlar.
• Sağlık işletmesinin hizmet politikasının belirlenmesinde yardımcı olur.
• Sağlık işletmesinin faaliyetlerini kontrol etmede faydalı olur.
• Sağlık işletmesinin planlama yapmasında fayda sağlar.

Analizin biçimine göre finansal analiz statik ve dinamik analiz olmak üzere iki çeşittir. Statik analiz; işletmenin mali durumunu tek bir dönem için ortaya koyan analizdir. Yüzde analizi tekniği statik analize verilebilecek en iyi örnektir. Dinamik analiz; finansal tablolara ait kalemlerin birden fazla dönem içerisindeki değişimlerinin incelendiği analizdir. Dinamik analizde dönemler itibarıyla işletmenin finansal durumunu karşılaştırmak mümkündür.

Analizi yapanın niteliğine göre finansal analiz iç analiz ve dış analiz olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İç analiz; işletmenin muhasebe, yönetim, denetim vb. birimlerince yapılan analizdir. Dış analiz ise işletme dışı kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan analiz türüdür.

Finansal analizin tanımında da görüleceği üzere analizde finansal tablolardaki kalemler arasında birtakım ilişkiler kurulmakta ve sonuçlar yorumlanmaktadır. Bu ilişkiler kurulurken finansal analist bazı tekniklerden yararlanmaktadır. Finansal analizde kullanılan teknikler şunlardır:

• Oran (Rasyo) Analizi
• Yüzde Yöntemiyle Analiz (Dikey Analiz)
• Karşılaştırmalı Analiz (Yatay Analiz)
• Trend Analizi

Dört ana grupta sınıflandırılan bu analiz teknikleri birbirlerinin alternatifi değil tamamlayıcısı niteliğindedir. Bu nedenle finansal analistin her tekniği etkili kullanması beklenmektedir.

Sağlık kurumları tarafından en yaygın kullanılan analiz tekniği oran analizidir. Özellikle özel sağlık kurumlarında ve bu kurumların kredibilitesini ölçen bankalarca sıklıkla tercih edilmektedir. Finansal tablo kalemlerinin birbirine oranlanması suretiyle yapılan analize oran analizi denir. Oran, finansal tablo kalemleri arasındaki ilişkinin basit matematiksel ifadesidir. Ancak oran analizinde amaç kalemler arasındaki matematiksel ilişkinin ortaya konulması değil, elde edilen sonuçların sebep sonuç ilişkisi içerisinde ne anlama geldiğinin yorumlanmasıdır. Bu nedenle oranlar yorumlanırken birtakım ölçülerden faydalanılır. Bunlar aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

• Hesaplanan oranlar, denemeler sonucunda yeterli olarak kabul edilmiş oranlarla karşılaştırılmalıdır.
• Elde edilen oranlar işletmenin geçmiş dönem oranlarıyla kıyaslanmalıdır.
• Aynı sektörde faaliyet gösteren benzer işletmelerin oranlarıyla karşılaştırmalar yapılmalıdır.
• Uluslararası genel kabul görmüş oranlar ile karşılaştırma yapılmalıdır.
• Kurum tarafından hedeflenen oranlara ulaşılıp ulaşılmadığı incelenmelidir.

Oran analizleri işletmelerinin likiditelerini, faaliyetlerini, kârlılıklarını ve borçluluk seviyelerini göstermek üzere dört grupta sınıflandırılmaktadır.

Likidite; bir varlığın düşük maliyetle ve hızlı bir şekilde nakde dönüşme yeteneğini ifade eden kavramdır. Likidite oranları ise sağlık işletmelerinin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme gücünü gösteren oranlardır. Bu oranlar vasıtasıyla işletme sermayesinin yeterliliği ölçülmektedir.

Likidite oranları, cari oran, asit-test oranı, nakit orandan oluşan ve işletmelerin kısa vadeli yükümlülüklerini karşılama gücünü gösteren oranlardır.

Faaliyet oranları, işletmenin çalışma durumunun analizinde kullanılan oranlardır. Faaliyet oranları iş­letmelerin varlıklarını ne derece etkin kullandıklarını gösteren oranlardır. Daha geniş tanımlayacak olursak faaliyet oranları; “işletmelerin varlık ya da varlık gruplarına, bu varlıkların sağladığı gelirlere oranla ne kadar fazla yatırım yaptığını, varlıklarını ne derece verimli kullandığını değerlendirmede kullanılan oranlardır”.

Faaliyet oranları; varlıkların devir hızı, etkinlik veya verimlilik oranları olarak da isimlendirilmektedir. Faaliyet oranlarının elde edilmesinde finansal durum tablosu ve gelir tablosu birlikte kullanılmaktadır.

Faaliyet oranları; stok devir hızı, alacak devir hızı, alacakların tahsil süresi, dönen varlıklar devir hızı, duran varlıklar devir hızı, toplam varlıklar devir hızı şeklinde sınıflandırılabilir. Uygulama ve sağlık işletmesinin ihtiyaçlarına göre bu oranlar çoğaltılabilir.

Alacak devir hızı oranı alacakların bir yıl içerisinde kaç kez tahsil edildiğini göstermektedir. Alacak tahsil süresi oranı ise alacakların kaç günde bir tahsil edildiğini göstermektedir.

Finansal yapı oranlarına kaldıraç oranları da denilmektedir. Finansal yapı oranları, finansal durum tablosunun pasif tarafında yer alan kısa vadeli yabancı kaynakların, uzun vadeli yabancı kaynakların, öz kaynakların dağılımını ve hangi kaynaktan ne oranda yararlanıldığını gösteren oranlara verilen isimdir. Bu oranlar sağlık işletmelerinin ne oranda borçla finanse edildiğini ve borçla finansmanın işletme için ne kadar yararlı ve riskli olduğunu ölçmeye çalışmaktadır. Finansal yapı oranları kısaca işletmelerin borç ödeme gücünü gösteren oranlar olarak tanımlanabilir. Finans literatüründe yabancı kaynak kullanımının kâr veya zarar üzerine olan etkisi finansal kaldıraç olarak ifade edilmektedir. Bu nedenle finansal yapı oranlarına kaldıraç oranları da denilmektedir.

Bilindiği üzere işletme yöneticilerinin etkinliğini belirlemede, yaratılan sermaye için şirketin doyurucu bir kâr sağlama yeteneği, kreditörler ve potansiyel yatırımcılar için iyi bir göstergedir. Kârların düşük olduğu durumlarda yatırımcılar işletmelere yatırım yapmadıkları gibi kreditörler de bu işletmelere fon sağlamada istekli değildirler. İşte bu durumun analizinde ise kârlılık oranlarından yararlanılmaktadır. Genel olarak kârlılık oranları; bir işletmenin yatırım ve finanslama kararlarının ne derece uygun olduğunu gösteren oranlar olarak tanımlanmaktadır. Bu gruptaki oranlar, işletmeye gerek ortaklar tarafından getirilen gerekse dış kaynaklardan borçlanma yoluyla elde edilerek yatırımlara tahsis edilen toplam fonların ne derece etkin ve kâr getirici biçimde kullanıldığını belirlemede yararlanılan oranlardır.

Finansal tablolarının analizinde oran analizi dışında başka statik ve dinamik analiz teknikleri de kullanılmaktadır. Bunlar;

• Yüzde (Dikey) Analiz Tekniği
• Karşılaştırmalı (Yatay) Tabloları Analizi
• Trend Analizidir.

Yüzde analiz ya da diğer ismiyle dikey analizi tekniği, bir sağlık işletmesinin bir hesap dönemindeki mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını gösteren analiz türüdür. Dikey analiz tekniğinde finansal tablolarda yer alan her kalem aynı tabloda yer alan belirli kaleme veya toplam kısmına oranlanmakta ve bulunan yüzdelere göre ifade edilmektedir. Başka bir ifadeyle dikey analizde finansal tablolarda yer alan kalemin küme toplamı içindeki oranı hesaplanmaktadır. Dikey analizde tek bir hesap dönemine ait finansal tablolar incelendiği için bu analiz statik analiz türündedir. Ancak sağlık işletmesinin daha önceki dönemlerdeki finansal tablolarına da dikey analiz tekniği uygulanarak ve dönemler itibarıyla bu oranların karşılaştırılması suretiyle analiz dinamik bir yapıya getirilebilir. Yüzde analizi statik bir analiz tekniğidir.

Karşılaştırmalı diğer ismiyle yatay tablo analizi; bir işletmenin iki veya daha fazla dönemlerine ilişkin finansal tablolarının birbirini izleyen dönemler bakımından karşılaştırmalı olarak düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin zaman içerisinde göstermiş olduğu değişikliklerin incelenerek değerlendirilmesidir. Karşılaştırma yapılacak finansal tablo sayısı ikiden daha fazla olduğunda artış veya azalışın hangi dönem esas alınarak tespit edileceğinin belirlenmesi gerekmektedir. Belirlenen bu döneme baz dönem denir. Baz dönemin seçimi sağlıklı bir analiz için son derece önemlidir. Çünkü baz dönem olarak seçilen yılın faaliyetler itibariyle “normal” bir yıl olması gerekmektedir. Karşılaştırmalı tablolar analizi tekniği dinamik bir analiz tekniğidir.

Bir işletmenin uzun bir zaman dönemi içerisindeki değişiminin ne olduğunun incelenmesi için yapılan analiz tekniğine trend analizi denir. Trend analizi finansal tablolarda yer alan kalemlerin zaman içerisindeki değişimini vermektedir. Bir işletmenin uzun bir zaman dönemi içindeki değişimlerinin, endüstrideki diğer işletmelere oranla ya da o işletmenin baz olarak alınan yılına oranla ne yönde olduğunu belirlemek üzere yapılan analize trend analizi denir. Trend analizi dinamik bir analiz tekniğidir.