SAĞLIK İŞLETMELERİNDE DAVRANIŞ

B, C, D, E seçenekleri yapılan bir edik dışı davranışı hata olarak algılayıp görmezden gelinmesini, yaptırım uygulanmamasını öngörmektedir. Bu nedenle bunlara inanan yöneticinin kururumunda etik dışı davranışlar artabilir. Bir kere yapılan yanlış hata, birden fazla yapılan kasıtlı kötülüktür diye düşünen yöneticinin kurumunda etik dışı davranma eğilimi azalabilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Ölçülebilirlik ve gözlenebilirlik davranış tanımı açısından önemlidir ancak süreklilik açısından pek önemli değildir. Yaptırım uygulama davranışın dışa bağlı kontrol edildiğini gösterir ve kontrol kalktığında davranış yine baş gösterir. Kültüre bağlılık etiğin garantisi değildir. Ancak davranış içselleşirse süreklilik kazanabilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sağlık işletmelerinde etik davranışlar yönetim ve tedavi süreçlerinde daha belirgin hissedilebilir. Burada meslek / iş etiği önemli bir işlev görmektedir. Şunu da belirtmek gerekmektedir. Meslek etiğini iş dünyasına ait özel bir etik gibi algılamak yanlış bir algı olarak değerlendirilebilir. Tek bir etik vardır, bunun farklı meslek, iş, iş yeri gibi ortamlarda kullanımı söz konusudur. Ayrıca bir meslek veya iş etiğinden söz etmek doğru değildir. Ayrıca etik iş yeri kültürüne uymak zorunda değildir, her şeyin üstündedir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Etik ile ahlak kavramları birbiriyle yakın ilişkilidir. En belirgin ayrım etiğin evrensel değerler olması, ahlakın görece kültürel, yerel boyurunun yüksek olmasıdır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Etik üç biçimde ortaya çıkar: felsefe alanı, meslek etiği ve toplumsal davranış. A ve B felsefe alanı, C ve D meslek etiği ile ilgilidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

'Kötü' ve 'yanlış' etik dışı davranış, 'iyi' ve 'doğru' ise etik davranış için uygun kavramlardır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yasalara, örgüt yönergelerine uyup uymama en alt aşamayla ilgilidir. Bu nedenle A, C ve D elenmektedir. Çalışanların etik kurallara uyması ikinci aşamadır. En üst aşamada etik karar alma vardır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Burada iş yeri çalışan sağlığını her şeyin üstünde tutmuş, yasalar izin verdiği halde iş yerine gelmeyi zorunlu tutmamıştır. Açıkça etik karar alma sürecini işletmiştir. Doğru yanıt C seçenğidir.

Araştırmaya göre %50 ile doğruluk en üst sırada iken, bunu saygı, dürüstlük, sorumluluk, güven... izlemektedir. Performans ise alt sıralardadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tüm etik ilkeler sağlık kuruluşlarında önemlidir. Ancak yeni bir müdahale geliştirilirken ilk soru "Yararlı olacak mı?" değil, "Zarar verir mi?" olmalıdır. Zararı elimine etmeden yarar düşünülemez. İlkenin arkasında "Önce zarar verme!" mottosu vardır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Davranışa ilişkin başka tanımlar da bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, bir kişinin içinde bulunduğu toplumsal, ekonomik ve kültürel koşullar dolayısıyla geliştirdiği ve onu aynı durumdaki kimselere yaklaştıran davranımların tümüdür. İkincisi ise, bir kimse ya da bir olay karşısında takınılan tutumdur.

Örgüt kültürü, bütün çalışanların bildiği, paylaştığı ve uyduğu, ama hiçbir yerde yazılı olmayan birtakım değer, inanç, tutum ve varsayımlardır.

Örgütlerin etik gelişimi için aşağıdaki aşamalar önerilebilir (Kırel, 2018):

Bireysel Etkiler
• Kişilik
• Değerler
• Ahlâki Değerler
• Tarihi Güçlendirmek
• Cinsiyet
• Rol beklentisi

Çalışanların göstermiş oldukları etik davranışları farklı biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Örneğin; Treviño, Den Niewenboer ve Kish- Gephart (2014), tarafından çalışanların ahlakla ilgili davranışları üç gruba ayrılarak incelenmiştir. Buna göre çalışanların davranışları; (i) Ahlaki olmayan davranışlar (hırsızlık, mobbing, sabotaj vb.), (ii) minimum ahlaki standartları karşılayan davranışlar (dürüstlük, insanlara saygı duymak, işini iyi yapmak vb.) ve (iii) minimum standartların üstündeki ahlaki davranışlar (kurumsal hayırseverlik, örgütte ahla­ki olmayan davranışın kamuoyuna ifşası vb.) olarak gruplandırılabilir.

Burada etik ilkeyi tanımlamak gerekirse, etik ilke; “farklı çerçevelere özgü temel yaklaşımları ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt oluşturan, en genel, temel ve soyut kuralları ifade eden ilke kavramı, genel olarak değer ile anlamdaş değildir.

Yarar sağlama ilkesi, hastaya verilecek tedavi sonucunda riskleri dengeleme, risk düzeyinin beklenen faydadan daha az olmasını sağlamaktır. Hastaya hastalığın ilerlemesini durdurma veya yavaşlatma, iyileştirme vb. şekilde fayda sağlamayacak hiçbir uygula­manın gerçekleştirilmemesidir. Bu ilke gereği, uygulanan tedavi ile hastanın sağlık adına kazanımlarının, katlandığı acı ve ıstıraplardan daha fazla olması gerekir.

Aydınlatılmış onam ilkesi, özerkliğe saygı ilkesiyle oldukça yakın olup hekim-hasta arasındaki güvene dayanan bir ilkedir. Bu ilke hastaya uygulanacak her türlü tıbbi müdahalenin ne olduğu, nelere neden olacağı, neyi etkileyeceği gibi bütün bilgileri içeren ve sonunda hastanın onayladığını belirten bir belgenin hazırlanmasını gerekli kılar. Bu ilkeye istinaden “aydınlatılmış onam formu” hazırlanarak hastaya ya da hasta yakınına imzalatılmasını takip eden süreçte tıbbi müdahale yapılması mümkün olabilmektedir.

Adalet ilkesi, sağlık hizmetlerine ihtiyacı olan herkesin aynı hizmetlere ulaşma şan­sının olması, hastalar arasında ayrım yapıl­mamasına dayan bir ilkedir. Bu ilke, acil durumlarda hastaların sigorta durumu, geliri gözetilmeksizin temel sağlık hizmetle­rine ait bütün tedavi imkânlarının her has­taya sunulmasını kapsamaktadır. Bu ilke, herkese eşit hizmet verilmesinden öte herkesin kendi hastalık derecesi ve önceliğine göre hizmet almasını gerektirir.