Sağlık İşletmelerinde Ekip Çalışması

Grup ve Ekip arasında­ki farklar:

•        Gruplar bağımsız çalışır, ekipler ise birlikte çalışır ve birbirlerine destek olurlar.

•        Gruplarda ortak bir hedef çoğunlukla bu­lunmaz iken, ekiplerde ortak bir hedef ge­nellikle bulunmaktadır.

•        Gruplarda genellikle bir lider bulunmaz iken, ekiplerde lider bulunmaktadır.

•        Gruplarda birbirini tamamlayan yeteneklere sahip kişilerin bulunması genellikle beklen­mezken, ekip üyeleri birbirlerinden farklı yeteneklere ve sahip kişilerden oluşmaktadır.

•        Gruplarda her birey kendi üzerine düşen görevin sorumluluğunu üstlenmektedir, ekiplerde ise; üyeler ortak sorumluluk yük­lenmektedir.

•        Grup üyelerinde herhangi bir uzmanlık aranmazken, ekip üyelerinin belli konular­da uzman olması gerekmektedir.

•        Grup üyeleri arasında bağlılık beklen­mezken, ekip üyeleri arasında bağlılık çok önemli bir etkendir.

•        Grup üyeleri her zaman uyum içinde çalış­mak zorunda değildir, ancak; ekip üyeleri çalışmaları sırasında uyum içinde olmalıdır.

 Gruplarda bireysellik ön planda iken, ekip­lerde hem bireysellik hem de  karşılıklı so­rumluluk söz konusudur.

Sağlık işletmelerinden özellikle hastanelerde kurulan horizontal yani disiplinler arası ekip tiple­rine şu şekilde örnekler verebiliriz (Sağlık Bakanlı­ğı, Sağlıkta Kalite Standartları, 2020):

• Çalışan Görüş Öneri Değerlendirme Ekibi

• Hasta ve Yakını Görüş Öneri Değerlendir­me Ekibi

• Pembe Kod Ekibi

• Mavi Kod Ekibi

• Kırmızı Kod Ekibi

• Beyaz Kod Yönetim Ekibi

• Akılcı İlaç Yönetim Ekibi

• Nütrisyon Ekibi

• Tıbbi Cihaz Kalibrasyon ve Yönetim Ekibi

• Atık Yönetim Ekibi

• Bilgi Güvenliği Sorumlu Ekibi

• Palyatif Yönetim Ekibi

• Acil Durum ve Afet Yönetim Ekibi

Mavi kod, temel yaşam desteği sürecinin güven­ce altına alınmasını ifade eder.

Beyaz kod, kurum personeline, hasta ve hasta yakınlarına karşı fiziksel saldırı, cinsel taciz ve şiddet durumla­rında kullanılacak olan güvenlik prosedürlerini belirler.

Kırmızı kod; hastanede çıkabilecek herhangi bir yangın tehlikesi hâlinde, yangına en hızlı şekilde müdahale edilerek oluşabilecek tehlikeleri ve zararları en aza indirmek ve/veya önlemek amaçlı oluşturulan acil uyarı kodudur.

Disiplinler içi ekip, her biri belli alanlarda uzmanlaş­mış ya da yeterlilik kazanmış aynı meslekten üyelerden oluşur.

Ayrıca, bir ekip içinde belli alanlarda uzmanlaşmış ekipler de bulunabilir.

Ekip çalışmasının başarılı ile devam ettirilmesi için dikkat edilmesi gereken birtakım hususlar var­dır. Bunları maddeler hâlinde sıralamaya çalışırsak:

• Hasta ve ailesinin sağlık ekibinin merkezin­de olduğunun önemini anlamak,

• Ekip üyelerine eğitimlerine uygun görev vermek ve görev tanımlarını yazılı olarak belirlemek,

• Görev yetki ve sorumluluklarının sınırlarını belirlemek,

• Ekip üyelerinin eğitimlerine öğrenci iken başlamak, hizmet içi eğitimlerle sürdürmek ve konferanslar, çalıştay gibi iletişime ola­nak veren aktivitelerle ekip dinamiğini canlı tutmak (Uyer, 1993).

Ekip oluşum aşamalarını şu şekilde sıralayabiliriz:

•        Şekillendirme

•        Tartışma/Çatışma

•        Biçimlenme

•        Başarma/Uygulama

Ekip çalışmasının temelini, ortak ka­rarların alınması, kaynakların ortak kullanılması, koordinasyon ve iyi bir iletişim ağının sağlanması oluşturmaktadır.

Ekip çalışmasının başarısı, ekibi oluşturan üye­lerin tek tek başarısına bağlıdır. Başarılı bir ekip oluşturup, iyi bir ekip çalışması ortaya konulabil­mesi için; ekip üyelerinin birtakım özelliklere sahip olması gerekmektedir.

Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Ekip üyesi iyimser olmalıdır, zorlukları nasıl yeneceğine ve nasıl yararlı olacağına odaklanmalıdır,

• Yüksek ve sürekli bir iç motivasyona sahip olmalıdır,

• Yaptığı işi seven, işine bağlı bir birey olma­lıdır,

• Ekip üyeleri birbirine güven duymalıdır,

• Ekip üyeleri birbirine destek olmalıdır,

• Ekip üyeleri birbirine saygılı ve hoşgörülü olmalıdır,

• Ekip üyeleri bilgilerini paylaşmalıdır,

• Ekip üyeleri ön yargısız ve açık fikirli ol­malıdır.

• Kendini sürekli olarak yenilemelidir.

• Değişime ve gelişime açık olmalıdır.

• Olumlu, yapıcı ve ekip çalışmasına yatkın olması gerekmektedir.

Bir ekibin etkililiği, o ekibin üstlendiği görevleri belirlenen kalite ve nicelik standartlarında gerçek­leştirme derecesi olarak tanımlanabilir.

Etkili bir ekipte, kendi kendine oluşan bağlılık, anlaşmaya dayalı çalışma, sağlıklı bir çatışma derecesi ve yara­tıcılık, güçlü iletişim ve yetki verme ve sorumluluk alma gibi ekibin etkisini arttıran birtakım faktörler bulunmaktadır (Mickan ve Rodger, 2005).

Bunla­rın yanında etkili ekibin özelliklerine aşağıdaki un­surlarda katkıda bulunmaktadır:

• Doğal ve rahatlatıcı bir atmosfer olmalıdır.

• Her üyenin tartışmalara katılımı sağlanma­lıdır.

• Görev ve sorumlulukların üyeler tarafından benimsenmesi verimi artırır.

• Üyelerin birbirlerini dinlemesi, saygı duy­ması gerekir.

• Grup fikrine karşı çıkma özgürlüğünün de bulunması gerekir.

• Kararların uzlaşma yoluyla alınması faydalı olur.

• Eleştirilerin yapıcı ve sorun gidermeye yö­nelik olması gerekir.

• Ekipteki üyeler arasında rekabetçilikten çok iş birliği ve yüksek derecede içsel bağımlılık olmalıdır.

• Lider egemenliğinin olmaması gerekir (Hamlin, 2008).

Temel olarak ekip kaynak yönetimi eğitimi şu konuların başarısına katkı sağlamaktadır:

1. Hedeflerin başarılması

2. Kaynakların korunması

3. Eğitimde etkinlik

4. Etkin yönetim

5. Hataların fark edilmesi

6. Organizasyon kontrolü

Eğitimin konu başlıkları insan faktörünün anah­tar kelimelerine odaklanır ve şöyle sıralanabilir:

• Ekip yapısı ve ikliminin sürdürülmesi

• Problem çözme becerilerinin geliştirilmesi

• Ekip iletişimi

• Planların uygulanması ve iş yükü yönetimi

• Ekip becerilerinin geliştirilmesi (Pinsky vd, 2010; Morey vd, 2003)

Bir ekip liderinin aşağıdaki fonksiyonları yerine getirmesi beklenir (Baltaş, 2016).

• Bir davranış modeli belirlemek,

• Ekip faaliyetlerini düzenlemek,

• Ekip ideolojilerini belirlemek,

• Ekip üyelerini dinlemek ve onlara saygı gös­termek,

• Ekibi iyi bir şekilde temsil etmek,

• Ekip üyeleri arasındaki tartışmaları yönlen­dirmek

• Belirli periyotlarla ekip toplantıları düzen­leyerek, sürekli bir geri bildirim almalıdır (Cohen ve Bailey, 1997).

İyi bir ekip lideri, tutarlı, dürüst, kararlı, vizyon sahibi, mesleki anlamda gerekli yeterliliklere sahip olan kişidir.

Etkili bir ekip çalışması uygulayabilmek için birtakım koşulların yerine getirilmesi gerekir. Bu koşullar iki ana başlıkta ele alınır.

Bunlar:

1. Bireysel Koşullar

2. Yönetsel Koşullar

Bireysel Koşullar

Meslek öncesi eğitim, hatta öğrencilik yılla­rında başlayan eğitim süreçleri olmalıdır. Kendini geliştirme için gerekli olan hizmet içi eğitimlerin arttırılması ve periyodik olarak tekrarlanması ge­rekmektedir. Mesleki değer ve normların gelişti­rilmesi ve standartizasyonunun kurum yönetimi tarafından sağlanması gerekmektedir.

Ekip çalışmasına yatkınlık, tartışmaya, eleştiriye açık olma gibi kişisel özellikleri baskın çalışanlar­dan ekipler oluşturulmalıdır.

Yönetsel Koşullar

Ekip Yönetiminde Karşılaşılan sorunlar :

• Meslekler arasındaki iletişim yetersizlikleri

• Sağlık ekibi üyeleri arasındaki ben-merkezcilik

• Ekip üyeleri arasındaki rol karmaşası

• Bazı meslek üyelerinin kendilerini diğerle­rinden üstün görmesi

• Ekip üyeleri arasındaki anlaşmazlıklar

• Meslekler arasındaki çekişmeler

• Ekip anlayışına yönelik eğitim yetersizliği

• Sorumluluk bilincinin eksikliği

• Ekip çalışmasının yararları ve önemi konu­sundaki bilgi yetersizliği

• Meslek üyelerinin birbirlerinin bilgi ve be­cerilerine yeterince güvenmemeleri

• Yeterli personel sayısının olmaması (Jones, 2006).

Ekip çalışmasının yetersiz/başarısız olduğu bi­rimlerde karşılaşılan temel sorunlar ise şöyle özet­lenebilir:

• Tedavi ve tanı işlemlerinde gecikme olabilir bu da dolayısıyla hastanın sağlığına ulaşma zamanını engelleyebilmektedir.

• Hasta hakkında çelişkili bilgilere sahip olu­nabilir bu da hasta güvenliğini ve tıbbi ha­taları beraberinde getirebilmektedir.

• Hizmet kalitesinin düşmesi gibi sorunlar yaşanabilmektedir. Bu sorunda sağlık işlet­mesine olan güveni azaltarak, işletmenin prestij kaybına neden olabilmektedir (Leg­gat, 2007).

Sinerji: İkiden fazla kişinin bir araya gelerek çalışmaları sonucunda, tek tek çalışmaları hâlinde oluşturacakları etkilerin toplamından daha fazla etki elde etme durumudur.

Ekip çalışmasıyla, üyelerin birbirlerinin rol ve pozisyonlarını daha iyi anladıkları, problemleri daha iyi çözdükleri, ekip içindeki sinerjinin, hasta çıktılarına ve çalışanların iş tatmini ve performan­sına olumlu yansıdığı da bilinmektedir.

SBAR, bir sağlık çalışanının diğer sağlık çalışanına hastayla ilgili acilen iletmesi ge­reken bir bilginin hızlıca, tam, net ve açık bir bi­çimde iletilmesini sağlayan iletişim adımlarının İngilizce baş harflerinden oluşan bir iletişim tek­niğidir (Thomas vd, 2009).

Türkçe baş harflerine göre DÖDÖ (Durum, Öykü, Değerlendirme, Öneri) olarak kısaltılarak kullanılması önerilebilir.

Sağlık hizmeti, disiplinlerarası iletişime bağlı olarak yürütülen bir ekip işidir. Etkin bir ekip ça-lışmasının hastaya, sağlık işletmesine ve çalışanlara sağladığı birtakım üstünlükler ve yararlar vardır.

Bunlar şu şekilde belirtilebilir:

• Hasta bakımının kalitesi artmaktadır, hasta bütüncül ve profesyonel bir bakım almaktadır.

• Hasta bakımında süreklilik sağlanmaktadır.

• Hastaların sağkalım süreleri artmaktadır, hastalar daha kısa sürede iyileşmektedir.

• Maliyet ve hastaların hastanede kalış sürele¬ri azalmaktadır.

• Sağlık hizmetindeki boşluk ve tekrarlar or¬tadan kalkmaktadır.

• Hasta memnuniyeti artmaktadır.

• Sağlık işletmesinin prestiji ve verimliliği art¬maktadır.

• Sağlık işletmesinin eksiksiz ve tam verimle çalışması sağlanmaktadır.

• Ekip üyelerinin problem çözme, kritik dü¬şünme yetenekleri gelişerek iletişimleri art¬maktadır. Bu sayede çalışanların kişisel ve mesleki gelişimlerine katkı sağlanmaktadır.

• Çalışanların zamanı daha etkin kullanması¬na yararı olur ve hata yapma riskini ortadan kaldırmaktadır.

• Geri bildirimde bulunurken denetleme ve değerlendirme fırsatı doğar,

• Çalışanların motivasyonu, iş birliği ve memnuniyeti artmaktadır (Borrill vd, 2001; Delva vd, 2008)

Ekip ile çalışmanın faydaları fazla olmasına rağ­men bireyden, sağlık işletmesinden, yöneticiden kaynaklanan bazı faktörler nedeniyle ekip olumsuz etkilenmektedir.

Bireylerden kaynaklanan olumsuz etkileri şöyle sıralayabiliriz:

• Meslek üyelerinin farklı eğitim düzeyinde olması,

• Meslek üyelerinin farklı kültürlerden gel­mesi,

• Ekip üyelerinin birbirini rol ve görevlerini bilmemeleri,

• Meslek üyelerindeki otonomi eksikliği,

• Otoriterinin paylaşılmak istenmemesi,

• Çalışanlar arasındaki rekabet,

• Çalışanlar arasındaki iletişim eksikliği,

• Görev ve sorumlulukların yerine getirilme­mesi,

• Meslek üyelerini sosyal konum eşitliğine inanmaması,

• Bencillik ekip oyununa katılma; ekip arka­daşlarına yardım etme anlayışı olmaması.

Ekip ile çalışmanın faydaları fazla olmasına rağ­men bireyden, sağlık işletmesinden, yöneticiden kaynaklanan bazı faktörler nedeniyle ekip olumsuz etkilenmektedir.

Sağlık işletmesinden kaynaklanan olumsuz et­kileri şöyle sıralayabiliriz:

• Sağlık politikalarının sürekli değişmesi

• Kurumsal destek görmeme

• Belli meslek gruplarının ekibin karar verme sürecinde baskın olma çabaları

• Meslek üyelerinin rol ve görev belirsizliği

• Ekip liderinin ekibin amacına uygun belir­lenmemesi

• Meslektaşlar arası rekabet performansa da­yalı sistem

• Konuya değil kişilere odaklanılması

• Kabul görmeyen görüşlerde ısrarcı olunması

• Yasal ya da ahlaki yaptırımların olması

• Sağlık ekibi ve işletme iletişiminin eksik ol­ması

• Hizmet içi eğitimlere yeterince önem veril­memesi

Ekip ile çalışmanın faydaları fazla olmasına rağ­men bireyden, sağlık işletmesinden, yöneticiden kaynaklanan bazı faktörler nedeniyle ekip olumsuz etkilenmektedir.

Yöneticilerden kaynaklanan olumsuz etkileri şöyle sıralayabiliriz:

• Yüksek performanslı bir ekibin, kendi gele­ceğini tehdit edebileceğinden endişe duyul­ması

• Yeni fikirlerle alay etmek

• Karar alma ve iş görme konusunda ekibe yetki vermeyerek de ekip çalışmasına engel­ler çıkarılması

• Ekiplerin başarısızlıkla karşı karşıya geldiği durumlarda, çözüm aramak yerine cezala­rın gündeme getirilmesi