Davranış Bilimlerine Giriş ve Temel Kavramlar

Davranış bilimleri, kökeni tarih boyunca insanı ve onun davranışlarını anlamlandırma çabası ile hareket eden düşünsel ve bilimsel birikime dayanmaktadır. Davranış bilimlerine yönelik araştırmalar çalışma hayatından sosyal organizasyonlara içerisinde insanın yer aldığı tüm çevreler açısından etkileri bulunan ve sonuçlarından yararlanılan, modern hayatın temellerini sağlamlaştıran etkilere sahiptir. Farklı birçok disiplin ile etkileşim içerisinde bulunan davranış bilimi çalışmaları; yönetim, tıp, psikoloji, sosyoloji ve politika gibi birçok farklı alanda kendisine uygulama sahası bulmaktadır. Bu nedenle önemli bir bilim dalı olmakla beraber araştırmalarına multidisipliner alanları konu ederek geniş alanlara yayılmıştır.

Davranış, bir organizmanın içten ve dıştan gelen belirli uyarıcılara karşı oluşturduğu ya da gösterdiği tepkidir.

Psikolojide davranışları etkileyen etmenlere uyarıcı adı verilir. Çevreden duyu organlarına gelen uyarıcılar ise uyaran olarak adlandırılır. Organizma, bu uyarıcılara karşı belli bir davranış kalıbı olarak tepki meydana getirir.

Doğuştan gelen, sonradan öğrenilmemiş güdülerdir. Tamamen fizyolojik kökenli, fizyolojik kökenli ancak kökenden bağımsız sürebilen ve fizyolojik kökeni olmayan güdüler olmak üzere üç alt kategoriye ayrılır.

Sosyal güdüler, öğrenme yoluyla sonradan kazanılan ve canlılar dünyasında sadece insan türüne özgü olan güdülerdir. Bağlanma ve başarı gibi güdüler, sosyal güdülere örnek olarak verilebilir.

Otomatize davranışlar biyolojik yanıtlar yani refleksler, davranışsal tekrarlardan kaynaklanan alışkanlıklar veya şartlanma yoluyla öğrenilen yanıtlardan oluşabilir.

Davranış bilimleri, odağına insanı ve insan davranışlarını alan ve insanları belirli davranışlara yönelten nedenleri ve bu davranışların sonuçlarını irdeleyen bilimler topluluğudur. Bu yapısı ile birden fazla disiplini etkileyen ve etkilenen bir bilim dalı olarak gerek gündelik yaşamda insanların karşılaştığı olay ve olguları gerekse iş ve çalışma hayatındaki sosyal ve duygusal olmak üzere çeşitli sorunları ve çözüm yollarını daha iyi tanımlamayı amaçlamaktadır.

Davranış bilimlerinde

• İnsan hangi durumlarda nasıl davranıyor?
• İnsan belirli bir davranışı neden gösteriyor, arkasındaki güdü nedir?
• Davranışın amacı ve hedefi nedir?
• İnsan davranışlarının ortak yönleri nelerdir, kültür ve davranış arasında nasıl bir ilişki vardır?

sorularına yanıt aranmaktadır.

Davranış bilimlerinin ağırlıklı olarak yoğunlaştığı alanlar antropoloji, psikoloji ve sosyolojidir. Bununla birlikte ekonomi, işletme, siyasal bilimler, hukuk ve tarih gibi diğer sosyal bilim disiplinleri de davranış bilimleriyle yakın etkileşim içerisindedir.

Davranış bilimleri

• Uygulamalı bir bilimdir,
• Normatif ve değer merkezlidir,
• İnsancıl ve iyimserdir,
• Ekonomik amaçların gerçekleştirilmesine yöneliktir,
• Kişilerarası ilişkilerin yeterliliğinin gelişme­sine odaklanır,
• Örgütü bir sistem olarak ele alır.

İnsan davranışlarını anlama çabaları toplumun en erken dönemlerine kadar uzanmakta ve sonrasında da tarih boyunca özellikle felsefi açıdan yoğun biçimde tartışılmaktadır. Erken dönem Yunan filozofları, insan davranışlarının nedenlerine ilişkin materyalistik ve doğaüstü açıklamalar getirirken kimi filozoflar insan davranışlarının nedenlerini daha ölçülebilir olarak yorumlamış ve biyolojik açıklamalar getirmiştir. Yirminci yüzyılın başlarında Leipzig’den Wundt ve Harvard’dan James, insan davranışlarını sistematik incelemeye tabi tuttukları laboratuvarlarını açmış ve insan davranışlarının laboratuvar deneyleri ile incelenmesi sürecini başlatarak davranış bilimlerinin psikoloji boyutuna önemli katkılar sağlamışlardır. Yine yirminci yüzyılın başlarında Watson’ın geliştirdiği davranışçılık yaklaşımı da davranış bilimlerinin zenginleşmesine önemli katkı sağlamıştır

Psikoloji biliminin betimleme, açıklama, yordama ve kontrol olmak üzere dört temel amacı bulunmaktadır.

Davranış bilimleri insan davranışlarını anlamaya çalışırken insanların içinde bulunduğu çevreyi ve toplumu da dikkate almayı gerektirir. Bu nedenle sosyoloji alanının bilgi birikiminden faydalanır. Çünkü sosyolojik açıdan önemli olan, insan davranışlarının toplumsal bir bağlamda ortaya çıktığı gerçeğidir. Bireyleri çevreleyen kurumlar ile birlikte kültürün oluşturduğu bağlam, onların düşüncelerinin yanı sıra davranışlarını da biçimlendirmektedir. Bu bağlamda insan davranışı incelenirken sosyolojinin verilerinden yararlanılması bir zorunluluktur. Sosyoloji, toplum hayatı hakkında yeni fikirler üretir, eski fikirleri eleştirir ve güncelliğini sorgulayarak toplum yaşamına yeni bakış açıları kazandırır. Sosyoloji, bize kültürler ve toplumların paylaştığı ortak yönleri anlama imkânı tanımaktadır. Sosyoloji, insanların birbirinden farklı şehirlerde, ülkelerde yaşamasına, farklı dillerde konuşmasına veya farklı inanışlara sahip olmasına rağmen benzer türde sosyal güçler tarafından hayatlarının şekillendirildiği varsayımıyla hareket eder. Bu bakış açısıyla sosyologlar sosyal yapı ve süreçlerin farklı gruplardaki anlamını araştırır.

Tutum kavramı genel olarak bireyin çevresin­deki herhangi bir olgu veya nesneye ilişkin sahip olduğu tepki eğilimini ifade eder. Başka bir deyişle tutum, bireyin bir durum, olay ya da olgu karşı­sında ortaya koyması beklenen olası davranış biçi­mi olarak tanımlanabilir. Bir eşya, bir tasarım, bir durum, bir olay ya da bir birey veya bireyler grubu tutumun konusu olabileceği gibi, herhangi soyut bir kavram, olgu ya da durum da tutuma konu edilebilir.

Tutumlar duygu, biliş, davranış olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır.

• Tutum konuları ile ilgili gerçeklere dayanan bilgi ve inançları içermektedir.
• Kişi tutum konusuna ilişkin bilgiyi deneyimleri ile veya dolaylı olarak elde edebilir.
• Tutum konusu ile ilgili bilgilerin gerçekliği ile tutumun kalıcılığı doğrudan ilişkilidir.
• Bilgilerin doğruluk derecesi arttıkça tutumun kalıcılığı da artar.
• Bilgi değişimi tutumun değişmesine neden olur.

• Duygusal bileşen büyük oranda geçmiş deneyime dayanır.
• Bilişsel bileşene göre daha basittir ancak duygusal bileşeni ağır basan bir tutumu değiştirmek daha zordur.

Kişilik, bireyin kendisi ve çevresiyle, başkalarına benzemeyen kendine özgün biçimde geliştirdiği ilişkilerin yapısıdır. Bir diğer ifade ile kişilik, bireyin belirgin, değişmeyen ve tutarlı olan özelliklerinin tümünü ifade eder. Kişilik; dinamik, her zaman hareket hâlinde olan bir yapı olmakla birlikte, oldukça sürekli ve kararlı bir nitelik taşır. Özelliklerinin sürekli ve kararlı olması nedeniyle bireye özgü nitelikler belirlenebilmekte, ölçülebilmekte ve bireyler için sakin, atak, uyumlu gibi değerlendirmeler yapılabilmektedir.

Kişilik, biyolojik ve genetik faktörler, aile ile ilgili faktörler, sosyal ve kültürel faktörler, coğrafi ve fiziksel faktörlerden etkilenerek şekillenmektedir.

Öğrenme, eğitim ve deneyim yoluyla, davranışta ya da davranış potansiyelinde nispi olarak tutarlı bir değişikliğe sebep olan, tecrübeye dayalı bir süreçtir. Öğrenmenin tanımında üç önemli unsur bulunmaktadır. Bu unsurlar, tecrübeye dayalı bir süreç olması, davranış ve davranış potansiyelinde değişiklik oluşturması, bireylerin davranışlarında göreli olarak tutarlı ve kararlı değişikliklere sebep olmasıdır.