SAĞLIK İŞLETMELERİNDE DAVRANIŞ - Deneme Sınavı - 5

'Kötü' ve 'yanlış' etik dışı davranış, 'iyi' ve 'doğru' ise etik davranış için uygun kavramlardır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yasalara, örgüt yönergelerine uyup uymama en alt aşamayla ilgilidir. Bu nedenle A, C ve D elenmektedir. Çalışanların etik kurallara uyması ikinci aşamadır. En üst aşamada etik karar alma vardır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Burada iş yeri çalışan sağlığını her şeyin üstünde tutmuş, yasalar izin verdiği halde iş yerine gelmeyi zorunlu tutmamıştır. Açıkça etik karar alma sürecini işletmiştir. Doğru yanıt C seçenğidir.

Araştırmaya göre %50 ile doğruluk en üst sırada iken, bunu saygı, dürüstlük, sorumluluk, güven... izlemektedir. Performans ise alt sıralardadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Tüm etik ilkeler sağlık kuruluşlarında önemlidir. Ancak yeni bir müdahale geliştirilirken ilk soru "Yararlı olacak mı?" değil, "Zarar verir mi?" olmalıdır. Zararı elimine etmeden yarar düşünülemez. İlkenin arkasında "Önce zarar verme!" mottosu vardır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Kültürün özelliklerinin aşağıdaki gibi gruplanabileceğini belirtmektedir: • Kültür, öğrenilebilen bilgi, davranış ve alışkanlıklardır. • Kültür, dil aracılığıyla nesiller boyu aktarılabilen bir özellik taşır. • Kültürün öğretileri toplumdan topluma değişiklik gösterir. • Kültür toplumsal yaşamda oluşan bir unsur olmakla birlikte aynı zamanda bireysel tutum ve davranışlar kültürel doku içinde önemli bir yer tutar. • Kültür, yaşamsal ve toplumsal gereksinimleri karşılayan, işlevsel bir unsurdur. • Kültür bütünleştirici olduğu kadar ayrıştırıcı güce de sahiptir. • Kültür kavramı hayatla ilgili soyut bir kavramdır. Doğru seçenek E'dir.

Davranışa ilişkin başka tanımlar da bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, bir kişinin içinde bulunduğu toplumsal, ekonomik ve kültürel koşullar dolayısıyla geliştirdiği ve onu aynı durumdaki kimselere yaklaştıran davranımların tümüdür. İkincisi ise, bir kimse ya da bir olay karşısında takınılan tutumdur.

Örgüt kültürü, bütün çalışanların bildiği, paylaştığı ve uyduğu, ama hiçbir yerde yazılı olmayan birtakım değer, inanç, tutum ve varsayımlardır.

Örgütlerin etik gelişimi için aşağıdaki aşamalar önerilebilir (Kırel, 2018):

Bireysel Etkiler
• Kişilik
• Değerler
• Ahlâki Değerler
• Tarihi Güçlendirmek
• Cinsiyet
• Rol beklentisi

Çalışanların göstermiş oldukları etik davranışları farklı biçimlerde sınıflandırılmaktadır. Örneğin; Treviño, Den Niewenboer ve Kish- Gephart (2014), tarafından çalışanların ahlakla ilgili davranışları üç gruba ayrılarak incelenmiştir. Buna göre çalışanların davranışları; (i) Ahlaki olmayan davranışlar (hırsızlık, mobbing, sabotaj vb.), (ii) minimum ahlaki standartları karşılayan davranışlar (dürüstlük, insanlara saygı duymak, işini iyi yapmak vb.) ve (iii) minimum standartların üstündeki ahlaki davranışlar (kurumsal hayırseverlik, örgütte ahla­ki olmayan davranışın kamuoyuna ifşası vb.) olarak gruplandırılabilir.

Burada etik ilkeyi tanımlamak gerekirse, etik ilke; “farklı çerçevelere özgü temel yaklaşımları ve davranışlara yön gösteren ve ölçüt oluşturan, en genel, temel ve soyut kuralları ifade eden ilke kavramı, genel olarak değer ile anlamdaş değildir.

Yarar sağlama ilkesi, hastaya verilecek tedavi sonucunda riskleri dengeleme, risk düzeyinin beklenen faydadan daha az olmasını sağlamaktır. Hastaya hastalığın ilerlemesini durdurma veya yavaşlatma, iyileştirme vb. şekilde fayda sağlamayacak hiçbir uygula­manın gerçekleştirilmemesidir. Bu ilke gereği, uygulanan tedavi ile hastanın sağlık adına kazanımlarının, katlandığı acı ve ıstıraplardan daha fazla olması gerekir.

Aydınlatılmış onam ilkesi, özerkliğe saygı ilkesiyle oldukça yakın olup hekim-hasta arasındaki güvene dayanan bir ilkedir. Bu ilke hastaya uygulanacak her türlü tıbbi müdahalenin ne olduğu, nelere neden olacağı, neyi etkileyeceği gibi bütün bilgileri içeren ve sonunda hastanın onayladığını belirten bir belgenin hazırlanmasını gerekli kılar. Bu ilkeye istinaden “aydınlatılmış onam formu” hazırlanarak hastaya ya da hasta yakınına imzalatılmasını takip eden süreçte tıbbi müdahale yapılması mümkün olabilmektedir.

Motivasyon doğrudan gözlenemediği için davranışlarla ilişkilendirilerek belirlenir ve ölçülür. Motivasyon davranışları başlatan içsel istek ve güçtür. Motivasyon davranışları teşvik eden dışsal faktörleri de kapsamaktadır. Motivasyon dışsal faktörlerce yönlendirilen ancak amaçlı ve hedef yönelimli bir süreçtir.

Adalet ilkesi, sağlık hizmetlerine ihtiyacı olan herkesin aynı hizmetlere ulaşma şan­sının olması, hastalar arasında ayrım yapıl­mamasına dayan bir ilkedir. Bu ilke, acil durumlarda hastaların sigorta durumu, geliri gözetilmeksizin temel sağlık hizmetle­rine ait bütün tedavi imkânlarının her has­taya sunulmasını kapsamaktadır. Bu ilke, herkese eşit hizmet verilmesinden öte herkesin kendi hastalık derecesi ve önceliğine göre hizmet almasını gerektirir.

Dürtü; belirli bir hedef doğrultusunda organizmayı diriltip harekete geçiren güçtür. Güdü de benzer biçimde tanımlanmakla birlikte, yapısal olarak dürtü ve gereksinim kavramlarını da kapsar. Güdülenme, gereksinim ve dürtüden meydana gelen iki ayağı olan bir süreç olarak tanımlanmaktadır. Dürtü genellikle daha ilkel olan ve bireyin kontrol etmesinin güç olduğu uyumak, yemek vb. gibi fiziksel gereksinimlerin karşılanmasını temsil eder.

İnsanların nefes alıp verme süreçlerini öğrenme süreci sonunda değiştirememesi içgüdüsel davranışların öğrenme süreci sonunda değişmemesi özelliğinin temel göstergesidir.

Psikolojik güdüler; bireyin çok çeşitli nedenlerle, davranışlarını belli bir şekilde ve belli bir yönde etkileyen kuvvetlere kişisel güdüler denir. Bu tür güdüler, bireyin kişilik yapısı ve davranış özellikleriyle bütünleşen güdülerdir. Psikolojik gereksinimlerden kaynaklanan güdülerin analizini yapmak toplumsal ve fizyolojik güdülerin analizine göre daha zordur.