Sağlık Yönetimi, Kavramsal Çerçeve ve Uygulamalar

Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nün tanımına göre; “sağlık, sadece hastalık ve sakatlığın yokluğu değil; bireylerin fiziksel, ruhsal ve sosyal
yönden tam iyilik hâli”dir.

Sağlık hizmetleri yönetiminin kapsadığı konular şunlardır:

• Toplumun demografik, sosyal, kültürel, ekonomik, biyolojik, ekolojik vb. özelliklerinin belirlenmesi;
• Sağlık hizmeti kullanımını etkileyen faktörlerin belirlenerek ölçülmeye çalışılması;
• Kaynakların niteliklerinin, büyüklüklerinin ve yerlerinin tespiti;
• Sağlık ocağından, sağlık merkezi, sağlık grup başkanlığı, hastane, ilçe, il ve merkezi sağlık teşkilatlarının örgütlenmesini ve toplumun sağlık hizmetine en fazla katkıda bulunacak şekilde yönetimi.

Türkiye’de sağlık yönetiminin tarihsel gelişimi, yıllar itibariyle yapılanma ve koruyucu sağlık hizmetlerinin önceliği dönemleri açısından aşağıdaki gibi açıklanabilir;

1920-1923 yılları arasındaki yapılanma dönemi,
1923-1946 yılları arasındaki koruyucu sağlık hizmetlerinin önceliği dönemi.

Sağlıkta sosyalizasyon çalışmaları,1960-1980 yılları arasında gerçekleşmiştir.

Osmanlı İmparatorluğunda sağlık hizmetleri 19. yüzyıla kadar saray çevresi ile sınırlı kalmış ve bu dönemde hekimbaşılık kurumunun herhangi
bir kurumsallaşması olmamıştır.

Cumhuriyet’in ilanından sonraki dönemde sağlık bakanı olan Dr. Refik Saydam, 14 yıl süren bakanlığı döneminde Türkiye’nin ilk sağlık politi­kalarını şekillendirmeye çalışmış ve sağlık hizmetle­rinin kuruluşunda ve gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır.

Bu dönemde sağlıkla ilgili yapılan düzenlemelerle 49 kanun, 2 kanun hükmünde ka­rarname, 12 tüzük ve 21 yönetmelik çıkarılmıştır.

Cumhuriyet dö­neminin ilk yazılı sağlık planı, Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı’dır ve 1946 yılında onaylanmıştır.

Kurumun adı, Sosyal Sigortalar Kurumu'dur. SSK, 1946 yılında özel sektörde çalışan işçilere ve kamu sektöründeki mavi yakalılara sağlık sigortası sağlamak üzere kurulmuştur.

1969 yılında, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Pla­nı’nda Genel Sağlık Sigortasının kurulması karar­laştırılmıştır.

1978 yılında kamuda çalışan doktorların özel muayene­hane açmasını yasaklayan Sağlık Personelinin Tam Süre Çalışma Esaslarına Dair Kanun çıkarılmış an­cak 1980 yılında kabul edilen Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun ile 1978 yılındaki kanun yürürlükten kaldırılmıştır.

Sağlıkta Dönüşüm Programı; sağlık hizmetlerinin etkili, verimli ve adil bir şekilde örgütlenmesini, fi­nansmanının sağlanmasını ve sunulmasını hedefle­miştir.

Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın amaçları şunlardır:

• Sağ­lık hizmetlerinin etkili, verimli ve adil bir şekilde organize edilmesi,
• Sağlık hizmetleri finansmanının sağlanması,
• Sağlık hizmetlerinin sunulması.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası sağlık hizmet­lerinin;

• planlanması,
• yürütülmesi,
• süreçlere yönelik denetimlerin yapılması ve
• maliyetlerin karşılanması için finansman kaynaklarının sağlanmasını

Dev­letin sorumluluk alanları içerisine dahil etmiştir.

Yönetim, bir işletmenin veya örgütün beşeri ve beşeri olmayan kaynaklarını planlayarak, örgütle­yerek, yürüterek ve kontrol ederek etkili ve verimli bir şekilde kullanması ve bu doğrultuda amaçları­nı gerçekleştirmesi sürecidir.

Sağlık yönetiminin işlevleri şunlardır;

• plan­lama,
• örgütleme,
• yönlendirme,
• eşgüdümleme (koordinasyon),
• kontrol.

Ör­gütleme, amaçları gerçekleştirmek için gerekli fa­aliyetlerin, bu faaliyetleri yürütecek personelin ve kullanılacak araç ve gereçlerin tespit edilmesi süre­cidir.

Hastane yönetimi, tıbbi yönetim ve genel yönetim olmak üzere iki alt dala ayrılabilir. Tıbbi yönetim; hasta bakım ve tedavi hizmetlerini sunan servis ve polikliniklerin yöneti­mi ile hemşirelik ve tıbbi personel yönetimini içer­mektedir. Genel yönetim ise diğer işletmelerdeki yönetim işlevlerinin yanı sıra büro yönetimi, mali yönetim, personel yönetimi ve hasta bakımına yar­dımcı olan diyet, yiyecek-içecek, ev idaresi, arşiv, çamaşırhane gibi destek hizmet birimlerini kapsa­maktadır.

Has­taneler matris yapıda faaliyet gösteren kurumlar­dır. İki ayrı tür ilişki üzerine kurulmuş bu organizasyon yapısında hem dikey hem yatay ilişkiler eşit derecede öneme sahiptir. Diğer bir deyişle matris organizasyon; fa­aliyetlerin fonksiyon esasına göre gruplandırıldığı bir organizasyonun üstüne proje organizasyonunun inşa edilmesiyle ortaya çıkan bir yapıdır.

Matris organizasyonda fonksiyonel yönetici ile vaka yöneticisi şeklinde iki tür yönetici bulunmaktadır.  Fonksiyonel yönetici; işin kimler tarafından, nere­de ve mesleki açıdan nasıl yapılacağı konuları ile ilgilenmekte; vaka yöneticisi ise neyin ne zaman ve neden yapılacağını tespit etmektedir.

Hastanelerin girdileri şunlardır:

• Finansal ve fiziksel kaynaklar,
• Malzemeler,
• İnsan gücü,
• Hastalar.

Hastanelerin çıktıları şunlardır:

• Araştırma ve geliştirme faaliyetleri,
• Öğrencilerin klinik eğitim­leri,
• Personelin hizmet içi eğitimi,
• Yaralı ve hasta­ların tedavisi.

Hastaneler aşağıdaki kriterlere göre sınıflandırılabilir:

• Sundukları hizmet türlerine göre hastaneler,
• Mül­kiyet esasına göre hastaneler,
• Büyüklüklerine göre hastaneler,
• Akredite edilme durumuna göre hasta­neler,
• Dikey bütünleşme basamağına göre hasta­neler,
• Eğitim statüsüne göre hastaneler,
• Hastaların hastanede kalış süresine göre hastaneler.

Soruda verilen hastaneler özel dal hastaneleri sınıfına girer. Özel Dal Hastaneleri: Belirli bir yaş ve cins grubu hastalar ile, belirli bir hastalığa tutu­lanların, ya da bir organ veya organ grubu hastalarının müşahede, muayene, teşhis ve tedavi edildikleri yataklı sağlık kurumları­dır

Hastaneler, hastaların ortalama yatış süresi­ne göre iki gruba ayrılmaktadır. Kısa süreli has­tanelerde (akut bakım hastaneleri), hastaların %50’sinden fazlası 30 günden fazla hastanede kalamamaktadırlar. Uzun süreli hastanelerde (akıl ve ruh sağlığı hastaneleri, kronik bakım hasta­neleri, kemik hastalıkları hastaneleri), hastaların %50’sinden fazlası 30 günden fazla hastanede ka­labilmektedirler.

Hastanelerin genel anlamda dört temel işlevi vardır:

• Tedavi edici sağ­lık hizmetleri işlevi,
• Koruyucu ve geliştirici sağlık hizmetleri işlevi,
• Eğitim işlevi,
• Araştırma ve ge­liştirme işlevi.

Yalın üretim “yapısında hiçbir gereksiz unsur barındırmayan ve hata, maliyet, stok, işçilik, geliştirme süreci, üretim alanı, fire, müşteri memnuniyetsizliği gibi unsurla­rın en aza indirgendiği üretim sistemi” olarak tanımlanabilir.

Yalın üretimin prensipleri; değer, değer akışı, akış, çekme ve mükemmelliktir.

Yalın üretim uygulamaları, Japon kaynaklarının kıt olması ve ekonomik sorunlar nedeniyle 1950’lerde Toyota’nın üst düzey yöneticisi olan Ohno tarafın­dan geliştirilmiş ve Toyota’nın üretim sistemi, şir­ketin ürün kalitesinde ve kârlılıkta endüstri lideri olmasını sağlamıştır.

Değer Katmayan Faaliyetler: Değer kat­mayan faaliyetler bir süreçte yer alan, müşterinin ödeme yapmak istemediği an­cak önlenmesi mümkün olan faaliyetlerdir. Japonlar, değer katmayan faaliyetleri II. tip muda olarak isimlendirmektedirler. II. tip mudaların azaltılması ya da ortadan kaldı­rılmasına yönelik faaliyetlere odaklanmak gereklidir.

Sağlık kuruluşlarında yalın yönetimde isaf türleri yedi başlıkta toplanır:

• Fazla/Aşırı üretim
• Ulaşım
• Hareket
• Bekleme
• Aşırı İşlem
• Kusurlar
• Stok/Envanter.