SAĞLIK HUKUKU

Tıbbi müdahale kişinin bedensel, fiziksel ya da ruhsal bütünlüğüne yönelik olmakla birlikte aynı zamanda yaşama hakkına da yönelik bir girişimdir. Yaşama hakkı, Anayasal bir hak olmakla birlikte (m.17) yukarıda bahsi geçen TMK m.23’ün de kişiliğin korunması kapsamında öngörülen ve kısmen de olsa feragat edilemeyeceği, kanuna ve ahlaka aykırı sınırlanamayacağı ifade edilen temel hak ve özgürlüklerinden en önemlisi olduğu belirtilmektedir. Temel hak ve özgürlüklerden olan yaşam hakkı, dokunulamaz, devredilemez ve vazgeçilmez bir hak olmakla birlikte herkese karşı ileri sürülen mutlak bir hak
niteliğindedir.

Kişinin yaşama hakkı, bedensel, fiziksel ya da ruhsal bütünlüğü gibi sağlık hakkı da kişilik hakları arasında nitelendirilmektedir. Sağlık hakkı, kişinin fiziksel kişilik değerleri arasında yer almaktadır. Kişinin vücut bütünlüğüne müdahale, bedensel sağlığını bozucu veya tehlikeye düşüren müdahaleler kişilik haklarının ihlali anlamına gelmektedir.

İlk yardım durumunda hastaya tıbbi müdahale edilmesinde en önemli kriter “zaruret hâli” (zorunluluk hâli) olarak ifade edilmiştir. Zaruret hâli daha çok bilincin kapalı ve derhâl tıbbi müdahalenin gerçekleştirilmesi gereken bir hastanın olması durumunda karşımıza çıkmaktadır. Hekimin bu tür hastalar ile karşılaştığında tıbbi müdahalede bulunmaması, hastanın rızasını beyan edebileceği bir anı beklenmesi gibi geri dönüşü olmayan ve bir daha telafi edilemeyecek bir sürece hastayı sokmasıyla, hatta kimi durumlarda hastanın hayatını kaybetmesiyle sonuçlanabileceğinden, rıza şartı olmaksızın müdahalede bulunma zorunluluğu doğmaktadır.

Hekim tıbbi müdahalelerini yerine getirirken kişinin yaşamını düzenlemek, sağlığını muhafaza etmek maksadıyla çeşitli girişimlerde bulunmaktadır. Bu girişimler, hastalığın teşhisi, gerekli ilaçların verilmesi, cerrahi müdahaleleri yapılması, hastalığın devamlı olarak takip edilmesi, gerektiğinde yan etkili tedavi yollarına ve birtakım yeni yöntemlere başvurma gibi konuları içermektedir.
Bu ve benzeri yöntemlerle tıbbi müdahale gerçekleştiren hekim, hastanın yaşamını, sağlığını, vücut bütünlüğünü sağlamak gayesiyle hareket ettiği için, birtakım şartlara da uyulması koşuluyla, aslında hukuka aykırı olarak niteleyebileceğimiz tıbbi müdahaleler, hukuka aykırı olmaktan çıkmakta ve hukuka uygun hâle gelmektedir. Kural olarak kişinin yaşama hakkı ve vücut bütünlüğü üzerindeki kişilik haklarını ihlal eden bütün tıbbi müdahaleler, bunun gerçekleştiği andan itibaren hukuka aykırı olarak nitelendirilmektedir.
Ancak hastanın aydınlatılmış rızası, hastanın üstün nitelikli özel yararı veya üstün nitelikli kamu yararı gibi birtakım hukuka uygunluk nedenlerinden birinin bulunması durumunda yapılan tıbbi müdahalenin hukuka uygun olduğu kabul edilmektedir. Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun olabilmesi için hastanın aydınlatıl

Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun olarak niteledirilmesinde en önemli kıstas hastanın bu müdahaleye dair rızasını açıklamış olmasıdır. Rıza, hastanın kendi vücut bütünlüğü üzerinde karar verme yetkisinden, sağlığına kavuşma yönünde geleceğini tayin etme hakkından kaynaklanmaktadır. Hastanın sağlığına kavuşma yönünde kendi geleceğini tayin etme hakkı, insan onuruna duyulan saygının bir yansımasıdır. Bu süreçte, durumu hakkında bilgi sahibi olan hastanın, hekimin kendisine sunduğu yardımdan istifade etmek ya da hastalığının gidişatını kadere bırakmak şeklinde iradi seçim hakkına saygı gösterilmesi beklenecektir.

Rıza aslında, tıbbi bir müdahalenin gerçekleştirilmesine yönelik fiilî bir sonucu hedefleyen tek taraflı hukuki işlemdir. Tıbbi müdahaleye rıza verilmesi işlemi, müdahaleden önce yapılmalıdır. Bunun sebebi; haksız fiillerde hukuka uygunluk sebepleri arasında belirtilen mağdurun rızasının zararın doğumundan önce verilmesi gerekliliğinden kaynaklanmaktadır. Rızanın, zarar gerçekleştikten sonra verilmesi sadece tazminat talebinden vazgeçme anlamındadır. Hastanın tedavi olması, iyileşmesi ve eski sağlığına kavuşması için yapılan tıbbi müdahaleler için serbestçe rıza göstermesi durumunda bu tür müdahalelere gösterilen rıza hukuken geçerli kabul edilmektedir

Aydınlatma yükümlülüğünün kanıtlama yükümlülüğü (ispat külfeti), TMK m.6’da kabul edilen genel ispat kuralının istisnası niteliğinde borçlu aleyhine kusur karinesini kabul eden TBK m.112 doğrultusunda “hekim” üzerindedir. Bu hüküm gereğince, aydınlatma yükümünü ihlal ettiği iddia edilen hekim, hastasına uyguladığı tıbbi müdahelede üzerine düşen bütün özeni yerine getirdiğini, meslek kurallarına aykırılığın kendisinden kaynaklanmadığını ispat etmedikçe, hekimin hukuki sorumluluktan kurtulması mümkün olamayacaktır. Kaldı ki TBK m.112 hükmü olmasa bile, “zayıfın korunması ilkesi” gereğince, hasta hekim ilişkisinde görece zayıf olan hastanın ispat külfeti altına sokulması uygun değildir.

Uygulamada aydınlatma yükümlülükleri farklı isimlerde ve türlerde anılmaktadır. Bunlardan bazıları; tedavi (güvenlik) aydınlatması, otonomi (karar) aydınlatması ve risk aydınlatması şeklinde ifade edilmektedir.
Tedavi (güvenlik) aydınlatması; tedavi aydınlatmasını, otonomi (karar) aydınlatmasından ayıran özelliği, hastanın rızasını almaya yönelik bir aydınlatma olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu tür aydınlatmaya öğretide “uyarı yükümlülüğü” adı da verilmektedir. Hekim, her durumda hastasının içinde bulunduğu durumu aydınlığa kavuşturmalı, tıbbi müdahalenin gerekliliği konusunda bilgilendirmeli ve tedavinin başarısı, hastanın yeniden sağlığına kavuşmasının önündeki tehlikelerin engellenmesi bakımından belirli davranış kurallarına uyması gerektiği açıklanmalıdır. Hastanın isteği ile hekim bu tür bir aydınlatma yapmaktan kaçınamaz, mutlaka hekimin tedavi aydınlatmasında bulunması gerekmektedir.
Otonomi (karar) aydınlatması; hastanın serbest ve kendi sorumluluklarını farkında olarak karar vermesine olanak sağlamayı amaçlamaktadır. Hastanın genel hatları ile neye rıza gösterdiğini bilmesiyle birlikte uygulanacak tıbbi tedavinin hastanın sağlığına zarar verme ihtimali olsa bile hekim tarafından hastaya aktarılması gerekmektedir. Çünkü burada kararı verecek olan hastadır. Hastanın içinde bulunduğu durumu, hekim somut olayın gereklerine göre değerlendirmeli tehlikenin büyüklüğü, riskin ağırlığı ve tıbbi müdahale yapılmaması sonucu meydana gelebilecek sonuçları uygun bir dille açıklamalıdır. Otonomi aydınlatmasını da kendi içinde teşhis aydınlatması, süreç aydınlatması, alternatifler konusunda aydınlatma ve tıbbi müdahalenin yapılmaması durumunda sonuçlar bakımından aydınlatma şeklinde alt başlıklara ayırmak mümkündür.
Riziko aydınlatması; hekim tarafından azami derecede özenin gösterilmesi, tıbbi müdahalenin hatasız yapılmasına rağmen yapılan müdahale sonucu meydana gelebilecek muhtemel daimi veya geçici yan etkiler hakkında hastanın aydınlatılmasıdır

Tam ehliyetli: Ergin, ayırt etme gücüne sahip, kısıtlı olmayan kişi

Otonomi (karar) aydınlatması; hastanın serbest ve kendi sorumluluklarını farkında olarak karar vermesine olanak sağlamayı amaçlamaktadır.

Riziko aydınlatması; hekim tarafından azami derecede özenin gösterilmesi, tıbbi
müdahalenin hatasız yapılmasına rağmen yapılan müdahale sonucu meydana gelebilecek muhtemel daimi veya geçici yan etkiler hakkında hastanın aydınlatılmasıdır

Tedavi (güvenlik) aydınlatması; tedavi aydınlatmasını, otonomi (karar) aydınlatmasından ayıran özelliği, hastanın rızasını almaya yönelik bir aydınlatma olmamasından
kaynaklanmaktadır.

Tıbbi müdahalenin tanımı çeşitli kaynaklarda farklı biçimlerde yapılmıştır. Genellikle;
“tıbbi müdahale, tıp mesleğini icraya yetkili bir kişi tarafından, doğrudan veya dolaylı olarak
tedavi amacına yönelik olarak gerçekleştirilen her türlü faaliyeti ifade eder” tanımı üzerinde
durulmaktadır.

sağlık mesleği mensubu kavramından;
“tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler”

Bilgilendirmenin kapsamının ne olması gerektiği bakımından ise yine aynı Yönetmeliğin 15. maddesinde bilgilendirmenin aşağıdaki hususları içermesi gerektiği ifade edilmiştir.
“Bilgilendirmenin Kapsamı
Hastaya;
a. Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği,
b. Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini
süresi,
c. Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri,
ç. Muhtemel komplikasyonları,
d. Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel fayda ve riskleri,
e. Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri,
f. Sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri,
g. Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, hususlarında bilgi verilir.”
Yargıtay 4 HD’nin 07.03.1977 tarihli 1976/6297 E. ve 1977/2541 K. sayılı kararı’nda,
hastanın aydınlatılması hakkının sınırları aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır:

Kişilik hakları, bir insanın, kişi olma sıfatıyla sahip olduğu, kişilik değerlerinin bütünü
üzerinde geçerli, kişiye sıkı sıkıya bağlı ve mutlak nitelik taşıyan haklardır

Kişilik değerleri; “Kural olarak birbirinden bağımsız ve birbirine tercih edilmeksizin kişiliği oluşturan yapı taşlarından ibarettir

Kişinin yaşama hakkı, bedensel, fiziksel ya da ruhsal bütünlüğü gibi sağlık hakkı da
kişilik hakları arasında nitelendirilmektedir.

Tıbbi müdahalenin tanımı çeşitli kaynaklarda farklı biçimlerde yapılmıştır. Genellikle;
“tıbbi müdahale, tıp mesleğini icraya yetkili bir kişi tarafından, doğrudan veya dolaylı olarak tedavi amacına yönelik olarak gerçekleştirilen her türlü faaliyeti ifade eder” tanımı üzerinde durulmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Kişilik hakları, bir insanın, kişi olma sıfatıyla sahip olduğu, kişilik değerlerinin bütünü
üzerinde geçerli, kişiye sıkı sıkıya bağlı ve mutlak nitelik taşıyan haklardır.

Doğru cevap D'dir.

TMK m.23’ün de kişiliğin korunması kapsamında öngörülen ve kısmen de olsa feragat edilemeyeceği, kanuna ve ahlaka aykırı sınırlanamayacağı ifade edilen temel hak ve özgürlüklerinden en önemlisi olduğu belirtilmektedir.

Doğru cevap B'dir.