SAĞLIK HUKUKU

Hasta Hakları Bildirgesi: Hasta haklarına ilişkin doğrudan yapılan ilk düzenleme 1973 yılında ABD’de Amerikan Hastaneler Birliği tarafından kabul edilerek yayımlanan bir dizi haklardan oluşmaktadır.Yukarıda da açıklanmaya çalışıldığı üzere bu hakların doğuşu kendiliğinden olmamıştır. 1900’lü yılların başından itibaren ABD’de hastanelere karşı açılan çok sayıdaki dava neticesinde Amerikan Hastaneler Birliği “Hasta Hakları Bildirgesi” (A Patient’s Bill of Rights)adı altında birtakım hakları yayımlamak durumunda kalmıştır.

Lizbon Bildirgesi:Hasta haklarına ilişkin ilk uluslararası belge niteliğini taşıyan bildirge, Dünya Tabipler Birliğinin 34. Genel Kurulunda kabul edilen “Lizbon Bildirgesi”dir. Lizbon Bildirgesi, temel hasta haklarını konu alan 6 madde ve hekimlere bunları sağlamak konusunda görev veren bir paragraftan oluşmaktadır.

Hasta haklarını konu alan 6 madde şu şekilde belirlenmiştir:

Amsterdam Bildirgesi: Hasta hakları konusunda uluslararası alanda ilk girişim olarak kabul edilen ve Dünya Tıp Birliği tarafından yayımlanan yukarıdaki bildirge sonrasında, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 30.Mart.1994 yılında “Avrupa Hasta Haklarının Geliştirilmesi, Amsterdam Bildirgesi”(Declaration on the Promotion of Patients Right in Europe) kabul edilmiştir. Lizbon Bildirgesi’nden sonra çok daha kapsamlı olarak ele alınan Amsterdam Bildirgesi’nin yalnızca Avrupa kıtası ile sınırlı kalması çeşitli eleştirilere neden olmuştur. Hasta haklarının yalnızca Avrupa bakımından geçerli olduğu gibi bir yaklaşımla düzenlenen bu bildirge sonrasında bu coğrafya dışında kalan ülkelerin belirtilen standartlara ulaşma konusunda çabalarını kısıtlayacağı düşüncesi hâkim olmuştur.

Lizbon Bildirgesi:Hasta haklarına ilişkin ilk uluslararası belge niteliğini taşıyan bildirge, Dünya Tabipler Birliğinin 34. Genel Kurulunda kabul edilen “Lizbon Bildirgesi”dir. Lizbon Bildirgesi, temelhasta haklarını konu alan 6 madde ve hekimlere bunları sağlamak konusunda görev veren bir paragraftan oluşmaktadır.

Hasta haklarını konu alan 6 madde şu şekilde belirlenmiştir:

Hasta Hakları Bildirgesi’nin amacı; “hastaların, hekiminin ve hastanenin memnun edilmesi ve hastaların daha etkin olarak tedavilerinin sağlanmasıdır.”şeklinde belirlenmiştir.Bildirgede ayrıca; hastanelerin, hastalar adına, hasta haklarının desteklenmesi ve tedavi sürecinin bir parçası olarak görev yapması gerektiği belirtilmiştir.Doğal olarak Amerikan Hastaneler Birliği, bahse konu bildirgeyi hastaneler temelinde ele almıştır. Bu yüzden klasik hasta-hekim ilişkisinden öte örgütlü bir yapı içinde faaliyet gösteren hastanelerin birtakım sorumluluklar üstlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Amerikan Hastaneler Birliğinin kabul ettiği hasta haklarının bazıları şunlardır:

7.Hastanenin, hastaya sunabileceği imkânlar dâhilinde hasta, bu hizmetlerden yararlanma hakkına sahiptir.

Bali Bildirgesi:Dünya Tabipler Birliği tarafından, Lizbon Bildirgesi gözden geçirilerek 1995 tarihinde kabul edilen “Bali Bildirgesi” hekim, hasta ve geniş toplum kesimleri bakımından önemli hususları içermektedir. Hekim kendi vicdanı ile karar verirken mutlaka hastanın yararına hareket etmeli ve hastanın özerkliğini ve haklarını da garanti altına almalıdır.Bali Bildirgesi’nde tıp mesleğinin ortak paydada kabul ettiği temel hasta haklarına yer verilmiştir. Hekimlerin, sağlık alanında faaliyet gösteren kurumların ve ilgili diğer kuruluşların bu hakları tanıması ve desteklemesi hususunda ortak yükümlülüklerinin bulunduğu ifade edilmektedir.

Hekimin Yeterli Ücret Talep Etme Hakkı: Hekimler, her çalışan gibi vermiş oldukları emeğin karşılığında bir ücret almaya hak sahibidir. Aldıkları eğitim, harcadıkları emek ve üstlendikleri mesleki risklere uygun yeterli bir ücret alma hakkı herkes gibi hekimlerin de hakkıdır

Hekimin Tıbbi Etik İlkelerine Bağlı Olunmasını İsteme Hakkı: Her karşılıklı ilişkide olduğu gibi hasta hekim ilişkisinde de bir yandan hastanın etik değerlerine saygılı davranılması gerekmekteyken diğer yandan hekimin, hastasından ve diğer sağlık çalışanlarından kendi etik değerlerine ve tıbbi etik ilkelerine bağlı olmasını talep etme hakkı bulunmaktadır.

Hekimin Sağlığını Koruma ve Mesleki Risklerden Sakınma Hakkı: Mesleğin özelliği gereği, hekimler hasta olan kişiler ile devamlı irtibat hâlindedir. Belirli alanlarda hastalara yakın olma ve kullanılan tıbbi aletler sebebiyle hekimlerin sağlığı da risk altındadır. Bu bakımdan hekimlerin, kendi sağlığını koruma, enfeksiyon ve radyasyon gibi mesleki risklere karşı korunma hakkı bulunmaktadır. Sağlıklı bir çalışma ortamı ile makul bir dinlenme zamanına sahip olabilen hekimlerin, hastalarına daha fazla hizmet vereceği muhakkaktır. Hekimler makul iş yükü altında, acil, nöbet ve mesai dışı çalışma süreleri de dâhil olmak üzere çalışmalı, angarya iş yükü altında kalmamalıdır.

Hekimin Cezalandırma Eyleminde Bulunmayı Reddetme Hakkı: Hekim, hiçbir şekilde herhangi bir kişinin cezalandırılması eyleminde (ölüm cezası, işkence) aktif görev almaya zorlanamaz.

01.08.1998 tarihli ve 23420 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Hasta Hakları Yönetmeliği” 4. maddesinde yer aldığı üzere hasta; “Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan kimse” olarak tanımlanmaktadır.

Hasta, yasaların izin verdiği ölçüde tedaviyi reddetme hakkına sahiptir. Ancak bu durumda hastanın bu davranışının tıbbi sonuçları hakkında bilgilendirilmiş olması gerekmektedir.

Hasta haklarına ilişkin ilk uluslararası belge niteliğini taşıyan bildirge, Dünya Tabipler Birliğinin 34. Genel Kurulunda kabul edilen “Lizbon Bildirgesi”dir. Lizbon Bildirgesi, temel hasta haklarını konu alan 6 madde ve hekimlere bunları sağlamak konusunda görev veren bir paragraftan oluşmaktadır.
Hasta haklarını konu alan 6 madde şu şekilde belirlenmiştir:
1. Hasta, hekimini özgürce seçme hakkına sahiptir.
2. Hasta, hiçbir dış etki altında kalmadan, özgürce klinik ve etik kararlar verebilen bir hekim tarafından bakılma hakkına sahiptir.
3. Hastanın yeterli bilgiyi aldıktan sonra tedaviyi kabul veya reddetme hakkı vardır.
4. Hasta, hekimden tüm tıbbi ve özel hayatına ilişkin bilgilerin gizliliğine saygı duyulmasını bekleme hakkına sahiptir.
5. Her hastanın onurlu bir şekilde ölme hakkı vardır.
6. Hasta, uygun bir dinî temsilcinin yardımı da dâhil olmak üzere ruhi ve manevi teselliyi kabul veya reddetme hakkına sahiptir.

4. Mahremiyet ve özel hayat
4.1. Hastanın sağlık durumu, tıbbi durumu, tanısı, prognozu, tedavisi hakkındaki ve kişiye özel diğer tüm bilgiler, ölümden sonra bile gizli olarak korunmalıdır.
4.2. Hastaya ait bu bilgiler, yalnızca hastanın açık izni veya mahkemenin kesin isteği üzerine açıklanabilir. Hastanın tedavisi ile ilgili diğer sağlık personeline ihtiyaç söz konusu olduğunda hastanın onayı olduğu varsayılarak davranılır.
4.3. Hastanın kimliğine dair bilgiler korunmalıdır. Bu bilgilerin korunması usulüne uygun yapılmalıdır.
4.4. Hastalar, tanıları, tedavileri ve bakımları ile ilgili kayıtlara, diğer dosyalara, teknik kayıtlara ve tıbbi dosyalarına bakabilme ve kendi dosyalarının ve kayıtlarının kopyasını alabilme hakkına sahiptir. Bu hak üçüncü kişilerin bilgilerine bakabilmeyi içermez.
4.5. Hastalar, kendileriyle ilgili tıbbi ve kişisel bilgilerin uygunsuz, eksik, çift anlamlı, eski olması veya tanı, tedavi ve bakım amacıyla ilgili olmaması durumunda bu bilgileri yenileme, daha açık hâle getirme, bazı kısımlarını çıkarma, tamamlama, düzeltme hakkına sahiptir.
4.6. Hastanın tanı, tedavi ve bakımı için gerekli olmadıkça ve ek olarak hasta izin vermedikçe hastanın özel ve aile hayatına girilemez.
4.7. Tıbbi girişimler ancak kişinin özel hayatına saygı gösterilmesi durumunda yapılabilir. Bunun anlamı, önerilen girişimin hastanın onayı veya isteğine göre ve kişinin ihtiyacı durumunda yapılabileceğidir.
4.8. Sağlık kurumlarına başvuran hastalar, özellikle sağlık personelinin kişisel bakımlarını veya muayene ve tedavilerini yapacağı durumda, kurumların özel
hayatlarının korunmasını sağlayan fiziksel özelliklere sahip olmasını bekleme hakkına sahiptirler.

“Madde 13- Ötenazi yasaktır.
Tıbbi gereklerden bahisle veya her ne suretle olursa olsun, hayat hakkından vazgeçilemez. Kendisinin veya bir başkasının talebi olsa dâhil, kimsenin hayatına son verilemez.”
Hekim, ötenaziyi hastaya tatbik ederken, ya aktif olarak ölüm sonucunu doğuracak müdahalede bulunabilir ya da hareketsiz kalarak ölümün gerçekleşmesini bekleyebilir. Pasif ötenazi olarak adlandırılan bu yöntemle hekim hastanın bir müddet daha yaşamasını sağlayan yaşam destekleyici tedaviyi sunmayarak ya da yaşam destekleyici tedaviyi sona erdirerek ölümü hızlandırmaktadır.
Ülkemizde ötenazi Hasta Hakları Yönetmeliğiyle açık bir ifade ile yasaklanmaktadır. Yönetmelik hükmü olmasa bile esasen Anayasa ile Türk Medeni Kanunu ve Türk Ceza Kanunu’nun hükümleri gereği ötenazi uygulanması mümkün değildir.

4. Hastane Kurallarına Uyma
4.1. Hasta, tedavi olduğu sağlık kuruluşunun kural ve uygulamalarına uymalıdır.
4.2. Hasta, Sağlık Bakanlığı ve diğer sosyal güvenlik kurumlarınca belirlenen
sevk zincirine uymalıdır.
4.3. Hastanın, tedavi, bakım ve rehabilitasyon sürecince sağlık çalışanları ile işbirliği içinde olması beklenmektedir.
4.4. Hasta, randevulu hizmet veren bir sağlık tesisinden yararlanıyorsa randevunun tarih ve saatine uyması ve değişiklikleri ilgili yere bildirmesi gerekir.
4.5. Hasta, hastane personelinin, diğer hastaların ve ziyaretçilerin haklarına saygı göstermelidir.
4.6. Hasta, hastane malzemelerine verdiği zararları karşılamak zorundadır.

Her yönü ile risk taşıyan hekimlik mesleğinin uygulanması, stressiz ve baskı ortamından uzak bir çalışma yerinde mümkündür. Hekimler, hiçbir kişi ya da makamdan baskı görmeden, serbest iradeleri ile mesleğini icra etme hakkına sahiptirler. Hekimlere yapılan baskı, hem çalıştığı iş yerinden hem de hasta yakınlarından gelebilmektedir. Hekimler, mesleklerini icra ederlerken, yalnızca bilimsel veriler, meslek etiği, vicdanı ve hukuka uygun olarak hareket etmelidirler. Hasta ve hasta yakınları ile çalıştığı işyerinin yöneticileri veya diğer üçüncü kişilerin hekime bir şekilde baskı yapmaları kabul edilemez, hekimin bu tür baskılardan uzak kalarak mesleğini uygulama hakkı bulunmaktadır.
Hekimin uygulayacağı tedavi yönteminin, çalıştığı kurum veya kuruluş tarafından denetlenmesi ve müdahalelerde bulunması söz konusu değildir. Hekim teşhis ve tedavi sürecinde mesleğini özgürce uygulama hakkına sahiptir. Uygulanan tedavi sonrasında yasal sorumluluğa şahsen katlanmak durumunda olan hekimin, mesleğini de çalıştığı kurum, yönetim veya başka şahısların etkisi altında kalmadan uygulamalıdır.

Hekim hasta ilişkisi bir güven ilişkisine dayanmaktadır. Hekime sağlığına kavuşmak maksadıyla başvuran hasta öncelikle sağlığı sonrasında da özel yaşamı hakkında birtakım bilgileri paylaşmaktadır. Hekimin tanı ve teşhisi bakımından bu çok önemlidir. Hekimin hastasını tanıması, aile öyküsünü çıkarması, genetik yatkınlıklarının kaynaklarının neler olabileceği gibi çeşitli konuları öğrenmek durumundadır. Diğer taraftan hekimler, mesleklerini icra ederken hastalarının bedeni, ruhsal ve ahlaki durumlarını öğrenmekte, bunların hastalığını nasıl etiklediğini anlamaya çalışmaktadır.

Hekimin mesleğini icrası esnasında öğrendiği hastanın özel hayatına ilişkin bilgiler, başkası tarafından öğrenilmesi hâlinde hastanın sosyal statüsünü, onur ve şahsiyetini, ekonomik durumunu ve hatta ekonomik geleceğini etkileyebilecek, meslek sırrı niteliğindeki bilgilerdir.
Hekime bu yükümlülük Tıbbi Deontoloji Tüzüğü’nün 4. maddesinde açıkça yüklenmiştir. Buna göre; “Tabip ve diş tabibi, meslek ve sanatının icrası vesilesiyle muttali olduğu sırları, kanuni mecburiyet olmadıkça, ifşa edemez.” Ayrıca Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 20. maddesi de bunu bir hasta hakkı olarak tanımlamakta ve şu şekilde ifade etmektedir; “İlgili mevzuat hükümlerine ve hastalığın mahiyetine göre yetkili mercilerce alınacak tedbirlerin gerektirdiği hâller dışında; hasta, sağlık durumu hakkında kendisine veya ailesine veya yakınlarına bilgi verilmemesini isteyebilir.”

Hekimin Cezalandırma Eyleminde Bulunmayı Reddetme Hakkı
Hekim, hiçbir şekilde herhangi bir kişinin cezalandırılması eyleminde (ölüm cezası, işkence) aktif görev almaya zorlanamaz.

Hukuk sistematiği içinde temel olarak Özel Hukuk alanında yer almaktadır.