HEKİMİN SÖZLEŞME DIŞI SORUMLULUĞU VE SAĞLIK KURULUŞLARININ SORUMLULUĞU

Kişiler arasında borç ilişkisini kuran sözleşmelerden bazıları iş görme edimi içermektedir. Konusu iş görme edimi olan sözleşmeler; hizmet, eser ve vekâlet sözleşmeleri olabilmektedir. Sözleşmeler dışında kişiler arasında borç ilişkisi kuran bir diğer önemli kaynak da kanundur.

Kusura dayanan haksız fiil sorumluluğunda, kişinin hukuka aykırı ve kusurlu bir fiilî sebebiyle başkasına zarar vermesi gerekmektedir. Haksız fiil sorumluluğunun beş ana kurucu unsuru bulunmaktadır ve sorumluluğun gerçekleşmesi için bu beş şartın gerçekleşmesi beklenmektedir. Fiil, hukuka aykırılık, zarar, kusur ve uygun illiyet bağı olarak ayrılan bu unsurlar aşağıda tek tek ele alınmıştır.

Hekim bakımından da haksız fiilden kaynaklanan bir sorumlululuğun doğması için özellikle hekimin bilinçli ve özgür iradesine dayanan bir fiilîn bulunması gerekmektedir. Konu, hekim açısından ele alındığında yukarıda bahsedildiği üzere bu fiil, bir şeyi yapma (olumlu) şeklinde gerçekleşebileceği gibi hekimin yapması gereken bir fiilî gerçekleştirmemesi (olumsuz) şeklinde de karşımıza çıkabilmektedir. Hekimin, üzerine düşen yükümlülükleri hiç veya gereği gibi yerine getirmemesi durumunda, hekim, hastaya tazminat ödemek zorunda kalabilecektir.

Kusurun objektif ve subjektif olmak üzere iki yönü bulunmaktadır. Objektif yönü, failin davranışının, mensup olduğu sosyal ve mesleki grupta yer alan makul, dürüst ve orta zekâda bir insanın davranış biçimi örnek alınarak kıyas yapılmasıdır. Bu tarz örnek kişilerin umulan ortalama davranışlarından sapılması durumunda objektif unsur öne çıkmaktadır. Subjektif unsur ise failin sorumluluk ehliyeti kapsamında olup sorumluluk ehliyeti failin ayırt etme gücü ile yakından ilgilidir.

Hekimin haksız fiilden doğan sorumluluğunda bir sonraki unsur ise bir zararın meydana gelmiş olmasıdır. Zararın olmadığı yerde, hekimin tazminat ödeme yükümlülüğü de bulunmamaktadır. Hekimin, mesleğini icra ile tıbbi müdahaleler sonrasında ortaya çıkacak zarar, insan hayatı, sağlığı ve ruhsal bütünlüğünde meydana gelen, istenmeyen değişikliklerdir. Hastanın malvarlığında eksilme olması durumda maddi, kişisel değerleri üzerindeki eksilme ise manevi zararın konusunu oluşturmaktadır

Hekim ile hasta arasında açık ya da zımni olarak bir sözleşme ilişkisi kurulmamış ise bu durumda borçlar hukuku bağlamında taraflar arasındaki ilişkinin hukuki niteliği, farklı durumlara göre değişik boyutlar kazanmaktadır. Vekâletsiz işgörme de bunlardan biridir. Hekimin hastaya tıbbi müdahalesinden dolayı bir zarar meydana gelirse, tazminat sorumluluğunun kaynağını doğrudan doğruya kanundan alan, haksız fiil sorumluluğu veya vekâletsiz iş görme oluşturmaktadır. Hekim kimi zaman, hastanın iradesi dışında tıbbi müdahalede bulunmak durumda kalırsa, müdahalede bulunulanın çıkarına ve hatta muhtemel iradesine uygun bir şekilde hayata geçirilen vekâletsiz işgörme hükümleri uygulanacaktır.

Vekâletsiz iş görme hükümlerine hangi durumlarda başvurulacağı birkaç örnekle açıklanabilir. Buna örnek olarak, devlet hastanesinde görev yapmakta olan bir hekim, hastanın ya da yakınının hiçbir talebi veya başvurusu olmaksızın, hastanın sağlığını tehlikede gördüğü anda, hastanın durumunun daha da kötüleşmemesi için acil olarak tıbbi müdahalede bulunması verilebilir. Hekim bu hasta için vekâletsiz iş görme yükümlülüğü altına girmektedir. Vekâletsiz iş görme daha çok kişinin sağlığının zarar gördüğü ya da hayatının tehlikeye düştüğü durumlarda hekimin müdahelesinde yaşanmaktadır.

Hekim açısından hastanın rızası olmaksızın yapılan tıbbi müdahalelerin hukuka uygunluğunu tıbbi zorunluluk kavramı ile açıklamak mümkündür. Bu gibi acil durumlarda hastanın rızasını almak mümkün olamamaktadır. Tıbbi müdahale aslında, hastanın rızası olmaksızın, onu yeniden sağlığına kavuşturmak maksadıyla gerçekleşmektedir.

Tıbbi zorunluluk temelde iki uygulamada daha çok karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilki, hekimin hastasına tıbbi müdahalede bir zaruret hâlinin bulunmasıdır. Hekim, hastasına müdahale etmek için, hastasının buna ilişkin rızasını almaya imkânı bulunmamaktadır. Hastanın bilincinin kapalı olarak karşısına gelmesiyle hekimin, hastanın içinde bulunduğu durumun daha da kötüleşmesini önlemek maksadıyla tıbbi bilgi, beceri ve tecrübelerinden istifade ile müdahalede bulunması tıbbi zorunluluk hâli olarak nitelendirilmektedir.

kamu sağlık kurum ve kuruluşlarında aldığı sağlık hizmeti sonucunda zarar gören hasta, bu zararını tazmin ettirmek için idare aleyhine idare hukuku kurallarına göre ve idari yargıda tam yargı davası açacaktır. Bu dava sonucunda idarenin tazminat sorumluluğunun doğması hâlinde, idare bu sorumluluğu yerine getirecek, ancak sonra kusuru olan hekimine rücu edecektir.

Özel sağlık kuruluşlarının haksız fiil sorumluluğu iki temel şekilde ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, kuruluşun organizasyon yükümlülüğünden kaynaklanan kusura dayanan sorumluluk, ikincisi ise yardımcı kişilerin ve organların eylemlerinden ya da tıbbi cihazlardan ve binadan kaynaklanan kusursuz sorumluluk hâllerdir. Özel sağlık kuruluşları, hastanın tedavi sürecinde çalıştırdıkları tıbbi personel, yardımcı kişi aracılığıyla gerçekleştirdikleri, bu kişilerin hukuka aykırı fiilleri ile hasta ya da hasta yakınlarına verdikleri zararlardan dolayı TBK m.66 gereğince adam çalıştıran sıfatıyla veya TBK m. 116 gereğince yardımcı kişinin fiillerinden dolayı kusursuz sorumlu olmaktadırlar.

Vekâletsiz iş görme, başka birine ait bir işin, o kişinin vekâleti olmadan, onun adına gerçekleştirilmesidir. Hekim ve hasta arasında her zaman bir sözleşmenin akdedilmesi mümkün olmayabilir. Örneğin, hastanın acil bir durumda veya cerrahi bir tıbbi müdahalenin devamında müdahalenin genişletilmesi zorunluluğu ile karşılaşıldığında hekimin vekâletsiz işgörmeden kaynaklanan sorumlulukları doğabilmektedir. Burada önemli olan hekimin gerçekleştirmiş olduğu tıbbi müdahalenin hastanın menfaatine yapılmış olmasıdır. Hekim, kendi bilgi, beceri ve tecrübelerine dayalı olarak bu tıbbi müdahalenin hastanın menfaatine olduğuna kanaat getirmelidir

Hastaneye kabul sözleşmesinin hukuki niteliği doktrin ve uygulamada tartışmalıdır. Bununla birlikte hastaneye kabul sözleşmesindeki edimlerin kanunda tanımlanan sözleşmelerden yalnız birine girmediği ve isimsiz sözleşme türlerinden karma bir sözleşme olduğu çoğunluk tarafından kabul edilmektedir. Gerçekten de hastaneye kabul sözleşmesi; kira (hastaya oda verilmesi), satış (yemek verilmesi), hizmet (günlük bakım, temizlik, güvenlik), vekâlet (tedavi ve ameliyat) sözleşmesine ilişkin edimlerin bir arada bulunduğu karma bir sözleşmedir. Bu edimlere karşılık hasta yalnızca bedel ödemekle yükümlüdür. Bu nedenle doktrinde çoğunluğun kabul ettiği görüşe ve bize göre hastaneye kabul sözleşmesi karma sözleşme türlerinden “kombine sözleşme” olarak nitelenir.

Özel sağlık kuruluşlarının yerine getirmesi gereken en büyük yükümlülük, kendisine başvuran hastaları, tıp biliminin gerektirdiği en üst seviyede kabul etmek, tanı, teşhis ve tedavisini gerçekleştirmektedir.

Tam hastaneye kabul sözleşmesi de kendi içinde hekimlik sözleşmesi olmaksızın tam hastaneye kabul sözleşmesi ve hekimlik sözleşmesi ilaveli tam hastaneye kabul sözleşmesi olarak ikiye ayrılır. Hekimlik sözleşmesi olmaksızın tam hastaneye kabul sözleşmelerinde hastaya karşı tek sorumlu hastane işletmesi olup hem hastane bakım hizmetlerinden, hem ifa yardımcısı olarak çalıştırdığı hekimin tıbbi müdahalelerinden hem de diğer personelin verdiği zararlardan doğrudan sorumludur. Bu sözleşmede hekimle hasta arasında doğrudan herhangi bir sözleşme ilişkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla hekimin hastaya karşı sözleşmeden kaynaklanan herhangi bir sorumluluğu yoktur. Ancak hekim hastanenin ifa yardımcısı olduğu için hastaneyi işletenlerin kusursuz sorumluluğu bulunmaktadır. Hekimin fiilînin haksız fiil oluşturduğu hallerde ise hekimin de sorumluluğu doğacaktır.

Muayenehane ise bir tabip arafından mesleğini serbest olarak icra etmek üzere müstakilen açılan, anılan Yönetmelikte belirlenen asgari şartları taşıyan ve Yönetmelik ile tanımlanan tıbbi işlemlerin yapılabildiği sağlık kuruluşudur.

Laboratuvar, tıbbi tahlil işlemi yapan ve uzman sorumluluğunda faaliyet gösteren sağlık kuruluşudur.

Kamu kurumu niteliğinde sağlık kuruluşlarında tıbbi hizmetlerden yararlanan hastalar ile sağlık kuruluşu arasında bu sebeple bir özel hukuk sözleşmesinin oluşması mümkün değildir. Burada hasta, kamu hizmetinden yararlanmaktadır. Dolayısıyla arada bir idare hukuku ilişkisi olup, bu ilişki idare hukuku kurallarına tabidir. Hukuki sorumluluk da kuşkusuz bu esaslar çerçevesinde belirlenecektir. Bu sağlık kuruluşunda çalışan hekimler de kural olarak “memur/kamu görevlisi” olup, kamusal bir görev yapmaktadır. Belirtilen çerçevede çalışan hekimlere kural olarak doğrudan dava açılamayacak ve bu dava idareye yöneltilecektir. Ancak bu durumda yine idare hukuku kuralları geçerli olacaktır

Meslek kusuru; tıp biliminin ve uygulamasının genellikle kabul edilen prensip ve ilkelerine dayalı tıbbi özen yükümlülüğünün hekim tarafından kusurlu olarak ihlali olarak nitelendirilmektedir.

Zarar görenin kusuru illiyet bağını kesmesi durumunda zarar veren sorumluluktan kurtulmaktadır. Bu durumda zarar görenin tam kusurundan bahsedilmektedir. Eğer zarar görenin kusuru illiyet bağını kesmemiş, sadece zararlı sonucun doğumuna diğer sebeplerle birlikte katkıda bulunmuşsa ortak illiyetten bahsedilmektedir. Zarar görenin kusurunun illiyet bağını kesip sorumluluktan kurtulma sebebi olması dürüstlük kuralına (TMK m.2) ve dolayısıyla ahlaki bir değer hükmüne dayanmaktadır.