TIBBİ MÜDAHALENİN HUKUKA UYGUNLUK ŞARTLARI

Hukukun temel kaynaklarında ve insan hakları temelinde yaşama hakkı, kutsal bir hak olarak kabul edilmektedir. Yaşama hakkı, insanın hastalıklardan korunması, sağlığını muhafaza etmesi, tıbbi yardım görmesi, tedavi edilmesi ve sağlık hakkının tanınması ile yakından ilgilidir. Hekim-hasta ilişkisinde, hekim, bozulan insan sağlığının yerine getirilmesi sürecinde, kişinin yaşam hakkı bağlamında önemli görevler üstlenmektedir.

Hekimin gerçekleştireceği tıbbi müdahaleler ve diğer girişimler kişinin sağlığını, vücut bütünlüğünü doğrudan ilgilendirdiği için bu müdahalelerin gerçekleştirilmesine karar verme yetkisi doğrudan hastanın kendisine aittir.

Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus kendi sağlığını kazanmak arzusuyla, hekimin bu tür müdahalelerine rıza gösterecek olan hastanın vereceği rızanın aydınlanmış ve serbest iradesi ile açıklanmış olması gerektiğidir. Rızanın hukuken geçerli olabilmesi, kişinin sağlık durumu, yapılacak müdahalenin etkileri ile ortaya çıkabilecek sonuçları hakkında bilgilendirilmesine bağlıdır. Aydınlanmış ve serbest irade ile verilmiş rıza hukuken geçerli bir rıza olarak kabul edilmektedir.

Devletin, kişilerin sağlık hizmetlerine eşit bir şekilde erişimini sağlama, kişilerin sağlığına zarar verecek sosyal ve toplumsal zorlanmaların önüne geçme, ayrımcı uygulamaları engelleme, tıbbi personelin eğitilmesi, bilgi, beceri ve tecrübelerinin arttırılması konusunda ortam yaratılması, etik ve hukuka uygun davranışların geliştirilmesi ve kişilerin sağlık hizmetlerine ulaşmasına imkân vermeyen engelleri ortadan kaldırma şeklinde yükümlülükleri bulunmaktadır.

Sağlık çalışanlarının görevi insan sağlığının bozulmasını önlemek, kişileri hastalıklardan korumak, bir şekilde bozulan bedensel ve ruhsal yapısını iyileştirmek, sakatlıkları gidermek ve kişilerin gerek ruhsal gerekse fiziksel acılarını dindirmektir.

Kişiye uygulanacak tıbbi müdahalenin hukuka uygun olarak kabul edilebilmesi, tıbbi müdahalenin bir sağlık personeli tarafından yapılması, hastanın içinde bulunduğu durum tam olarak aydınlatıldıktan sonra rızasının alınması, yapılacak tıbbi müdahalenin tıp bilimi verilerine göre gerekli ve uygun bir müdahale olmasına bağlıdır.

Tıp mesleğini icraya yetkili kişiler tarafından uygulanan teşhis, tedavi veya hukuka uygun amaçlarla kişinin müdahaleden beklediği menfaate uygun tıbbın sınırları içinde kalan fiziki ve ruhi girişim olarak tanımlanmaktadır.

Kişilik hakları, bir insanın, kişi olma sıfatıyla sahip olduğu, kişilik değerlerinin bütünü üzerinde geçerli, kişiye sıkı sıkıya bağlı ve mutlak nitelik taşıyan haklardır.

Kişilik haklarını oluşturan değerler fiziksel, bedensel veya ruhsal değerler şeklinde sınıfladırılmaktadır.

Temel hak ve özgürlüklerden olan yaşam hakkı, dokunulamaz, devredilemez ve vazgeçilmez bir hak olmakla birlikte herkese karşı ileri sürülen mutlak bir hak niteliğindedir.

Kişinin vücut bütünlüğüne müdahale, bedensel sağlığını bozucu veya tehlikeye düşüren müdahaleler kişilik haklarının ihlali anlamına gelmektedir.

2002 yılında Roma’da kabul edilmiştir.

Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun olabilmesi için hastanın aydınlatılmış rızasının alınmasıyla birlikte hekim veya sağlık personeli tarafından, tedavi maksadıyla, tıp bilimince kabul görmüş kural ve yöntemlerden yararlanılması şartları da mutlaka aranmaktadır.

Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği’nde, “uzman” tanımı şu şekilde yapılmaktadır; “Ekli çizelgelerde yer alan dallardan birinde uzmanlık eğitimini tamamlayarak o dalda sanatını uygulama hakkı ve uzmanlık unvanını kullanma yetkisi kazanmış olanlar” uzmandır.

Genel anlamda, sağlık mesleği mensubu kavramından; “tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler” anlaşılmaktadır.

İlkyardım: Herhangi bir kaza ya da yaşamı tehlikeye düşüren durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da durumun daha kötüye gitmesini önleyebilmek amacıyla olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalar” şeklinde tanımlanmıştır.

Zaruret hâli daha çok bilincin kapalı ve derhâl tıbbi müdahalenin gerçekleştirilmesi gereken bir hastanın olması durumunda karşımıza çıkmaktadır.

Rıza hukuki niteliği bakımından tek yönlü bir irade açıklamasıdır. Rıza yoluyla bir işlemin geçerli olmasında aranan şartlar; ayırt etme gücü (temyiz gücü), irade sakatlılığının bulunmaması ve rızanın hukuka, ahlaka ve kişilik haklarına aykırı olmamasıdır.

Tam ehliyetli: Ergin, ayırt etme gücüne sahip, kısıtlı olmayan kişi

Tam ehliyetsiz: Ayırt etme gücünden yoksun kişi

Hastanın aydınlatılması, rızanın geçerlilik şartıdır

Tedavi (güvenlik) aydınlatması; tedavi aydınlatmasını, otonomi (karar) aydınlatmasından ayıran özelliği, hastanın rızasını almaya yönelik bir aydınlatma olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu tür aydınlatmaya öğretide “uyarı yükümlülüğü” adı da verilmektedir. Hekim, her durumda hastasının içinde bulunduğu durumu aydınlığa kavuşturmalı, tıbbi müdahalenin gerekliliği konusunda bilgilendirmeli ve tedavinin başarısı, hastanın yeniden sağlığına kavuşmasının önündeki tehlikelerin engellenmesi bakımından belirli davranış kurallarına uyması gerektiği açıklanmalıdır.

Riziko aydınlatması; hekim tarafından azami derecede özenin gösterilmesi, tıbbi müdahalenin hatasız yapılmasına rağmen yapılan müdahale sonucu meydana gelebilecek muhtemel daimi veya geçici yan etkiler hakkında hastanın aydınlatılmasıdır.