SAĞLIK HUKUKU - Deneme Sınavı - 17

İlgilinin rızasının işlenen fiili hukuka uygun hâle getirebilmesi için aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir. - İlgilinin rızası, kişinin üzerinde mutlak surette tasarrufta bulunulabileceği haklar ile ilgili olarak hukuka uygunluk nedeni olabilir:

-Rıza açıklamasının bir hukuka uygunluk nedeni oluşturabilmesi için öncelikle, kişinin üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabileceği bir konunun bulunması gerekir.

-Beyanda bulunan kişinin, rıza vermeye ehil olması gerekir: Ayırt etme yeteneği bulunan kişiler kural olarak rıza açıklamasında bulunabilirler

-İlgili rıza beyanında bulunmalıdır. Kural olarak rıza beyanı açık veya örtülü, yazılı veya sözlü olabilir. 

Dolayısıyla doğru yanıt D seçeneğidir.

Failin önceden yapmış olduğu bir hareketin mağdur bakımından zarar tehlikesi doğurmuş olması durumunda "öngelen tehlikeden" bahsedilir. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

"Pasif ölüm yardımı  ihmali hareketle  icra edilmekte; ölmekte olan veya artık bilincine kavuşamayacak hastalarda rean imasyon gibi yaşamı uzatıcı tedbirlerin alınmaması veya bunlardan vazgeçilerek ölümü doğal akışına bırakmak suretiyle gerçekleştirilmektedir". Dolayısıyla doğru yanıt  B seçeneğidir.

Türk Ceza Kanunu’nun 89. maddesinde taksirle yaralama suçu ise “Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır” şeklinde tanım­lanmıştır.

Ayrıca 89. maddenin 2. fıkrasında “Taksirle yaralama fiilî, mağdurun;

a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına,

b) Vücudunda kemik kırılmasına,

c) Konuşmasında sürekli zorluğa,

d) Yüzünde sabit ize,

e) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma,

f) Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına,

Neden olmuşsa birinci fıkraya göre belirlenen ceza, yarısı oranında artırılır.

Taksirle yaralama fiilî, mağdurun;

a) İyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine,

b) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin yitirilmesine,

c) Konuşma ya da çocuk yapma yeteneklerinin kaybolmasına,

d) Yüzünün sürekli değişikliğine,

e) Gebe bir kadının çocuğunun düşmesine

neden olmuşsa birinci fıkraya göre belirlenen ceza, bir kat artırılır.” denilerek suçun nite­likli hâlleri düzenlenmiştir.

Olası Kast: Fail tarafından muhtemel, hatta sadece mümkün olarak görülen sonuçlara ilişkin kasttır.

Olası kastta fail, suç tanımında yer alan somut bir tehlikenin varlığının bilincindedir ve bu tehlike fail tarafından ciddiye de alınmaktadır. Ancak fail bakımından asıl amaç o kadar önemlidir ki buna ulaşmak için muhtemel neticelerin gerçekleşmesi göze alınmaktadır.

Kast, Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 21. maddesinin ilk fıkrasında “suçun kanuni ta­nımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir” şeklinde tanımlanmıştır.

Bu tanıma göre kastın, bilme ve isteme olmak üzere iki kurucu unsuru bulunmaktadır.

İlgilinin rızasının işlenen fiili hukuka uygun hâle getirebilmesi için aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi gerekir.

Subjektif hak: Hukuken korunan ve bu korumadan yararlanmanın sahibinin iradesine bırakıldığı hakka subjektif hak denir.

Saik: Faili suçu işlemeye iten amaç, sebeptir.

Bazı suçlar bakımından kanunda özel bir maksattan veya failin özel bir saikinden bah­sedilir. Bu tür suçlarda, suçun meydana gelebilmesi için, failin kasten hareket etmesi ge­rekli ve fakat yeterli değildir. Ayrıca suçu tanımlayan hükümde (kanun maddesinde) yazılı olan belli bir maksat veya saikle hareket ettiğinin belirlenmesi gerekir.

Tıbbi müdahalede yaralama veya öldürme kastının bulunmaması nedeniyle suçun gerçekleşmediğini savunan yazarlara göre ise hekimin tıbbi müdahalede yer alan hareketi bilerek ve isteyerek yapması yeterli değildir, ayrıca zarar neticesini de istemesi gerekir. An­cak hekimlerde zarar kastı bulunmamaktadır, iyileştirme kastı bulunmaktadır. Bu görüş kast ve saiki karıştırmaktadır.

Hasta Hakları Yönetmeliği’nde, bilgilendirme ve rıza kavramları açıklanmış, tıbbi müdahalenin çeşidine göre de rızanın geçerlilik koşulları ayrı ayrı gösterilmiştir. Yö­netmeliğe göre bilgilendirme, yapılması planlanan her türlü tıbbi müdahale öncesinde müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık mesleği mensubu tarafından kişiye gerekli bilginin verilmesini; rıza ise kişinin tıbbi müdahaleyi serbest iradesiyle ve bilgilendirilmiş ola­rak kabul etmesini ifade eder. Rıza alınırken hastanın veya kanuni temsilcisinin tıbbi müdahalenin konusu ve sonuçları hakkında bilgilendirilip aydınlatılması esastır (Hasta Hakları Yönetmeliği m. 13).

Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 15. maddesine göre

“Hastaya;

a) Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği,

b) Tıbbi müdahalenin kim tara­fından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi,

c) Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri,

ç) Muhtemel komplikasyonları,

d) Reddetme durumunda ortaya çı­kabilecek muhtemel fayda ve riskleri,

e) Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri,

f) Sağlı­ğı için kritik olan yaşam tarzı önerileri,

g) Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği, hususlarında bilgi verilir”.

Türk Ceza Kanunu’nun 89. maddesinde taksirle yaralama suçu ise “Taksirle başkasının vücuduna acı veren veya sağlığının ya da algılama yeteneğinin bozulmasına neden olan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır” şeklinde tanım­lanmıştır.

Ayrıca 89. maddenin 2. fıkrasında “Taksirle yaralama fiilî, mağdurun;

a) Duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına,

b) Vücudunda kemik kırılmasına,

c) Konuşmasında sürekli zorluğa,

d) Yüzünde sabit ize,

e) Yaşamını tehlikeye sokan bir duruma,

f) Gebe bir kadının çocuğunun vaktinden önce doğmasına,

Neden olmuşsa birinci fıkraya göre belirlenen ceza, yarısı oranında artırılır.

Kasten öldürme, TCK’nın 81. maddesine göre, “Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır”.

TCK’nın 83. maddesinde ise kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi düzenlen­miştir.

Buna göre,

“(1) Kişinin yükümlü olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmeme­si dolayısıyla meydana gelen ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eşdeğer olması gerekir.

(2) İhmali ve icrai davranışın eşdeğer kabul edilebilmesi için, kişinin;

gerekir.

(3) Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında, temel ceza ola­rak ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmi beş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine on beş yıldan yirmi yıla kadar, diğer hâllerde ise on yıldan on beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunabileceği gibi, cezada indirim de yapılmayabilir”.

Kasten öldürme, TCK’nın 81. maddesine göre, “Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır”.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile hukukumuzda ilk defa insan üzerinde deney suçları düzenlenmiştir. Bundan önce Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nde (m. 11) Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinde ve bazı mevzuatta konu ile ilgili çeşitli düzenlemeler bulunsa da kanun niteliğinde ve en kapsamlı düzenleme 5237 sayılı TCK ile gerçekleştirilmiştir.

Kanun’un “İnsan Üzerinde Deney” başlığını taşıyan 90. Maddesinde Sadece suç değil, aynı zamanda hukuka uygun deney ve denemenin şartları da düzenlemiştir.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile hukukumuzda ilk defa insan üzerinde deney suçları düzenlenmiştir. Bundan önce Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi’nde (m. 11) Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinde ve bazı mevzuatta konu ile ilgili çeşitli düzenlemeler bulunsa da kanun niteliğinde ve en kapsamlı düzenleme 5237 sayılı TCK ile gerçekleştirilmiştir.

Kanun’un “İnsan Üzerinde Deney” başlığını taşıyan 90. Maddesinde Sadece suç değil, aynı zamanda hukuka uygun deney ve denemenin şartları da düzenlemiştir.

TCK’nın “İnsan üzerinde deney” başlıklı 90. maddesine göre,

(1) İnsan üzerinde bilimsel bir deney yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) İnsan üzerinde yapılan rızaya dayalı bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi için;

a) Deneyle ilgili olarak yetkili kurul veya makamlardan gerekli iznin alınmış olması,

b) Deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya yeterli sayıda hayvan üzerinde yapılmış olması,

c) İnsan dışı deney ortamında veya hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların insan üzerinde de yapılmasını gerekli kılması,

d) Deneyin, insan sağlığı üzerinde öngörülebilir zararlı ve kalıcı bir etki bırakmaması,

e) Deney sırasında kişiye insan onuruyla bağdaşmayacak ölçüde acı verici yöntemlerin uygulanmaması,

f) Deneyle varılmak istenen amacın, bunun kişiye yüklediği külfete ve kişinin sağlığı üzerindeki tehlikeye göre daha ağır basması,

g) Deneyin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak açıklanan rızanın yazılı olması ve herhangi bir menfaat teminine bağlı bulunmaması, gerekir.

(3) (Değişik: 31/3/2005 – 5328/7 md.) Çocuklar üzerinde bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi için ikinci fıkrada aranan koşulların yanı sıra;

a) Yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların çocuklar üzerinde de yapılmasını gerekli kılması,

b) Rıza açıklama yeteneğine sahip çocuğun kendi rızasının yanı sıra ana ve babasının veya vasisinin yazılı muvafakatinin de alınması,

c) Deneyle ilgili izin verecek yetkili kurullarda çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanının bulunması, gerekir.

(4) Hasta olan insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi amaçlı denemede bulunan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, bilinen tıbbi müdahale yöntemlerinin uygulanmasının sonuç vermeyeceğinin anlaşılması üzerine, kişi üzerinde yapılan rızaya dayalı bilimsel yöntemlere uygun tedavi amaçlı deneme, ceza sorumluluğunu gerektirmez.

Açıklanan rızanın, denemenin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak yazılı olması ve tedavinin uzman hekim tarafından bir hastane ortamında yapılması gerekir.

(5) Birinci fıkrada tanımlanan suçun işlenmesi sonucunda mağdurun yaralanması veya ölmesi halinde, kasten yaralama veya kasten öldürme suçuna ilişkin hükümler uygulanır.

(6) Bu maddede tanımlanan suçların bir tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, tüzel kişi hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur.

Organ ve doku ticareti suçunu düzenleyen TCK’nın 91. maddesinin inceleyeceğimiz bölümünde üç ayrı suç tipi yer almaktadır:

Yaşayan kişiden rızasına aykırı olarak organ ve doku alma suçunda korunan hukuki değer kişinin vücut bütünlüğüdür.

Kamu görevlisi tarafından işlenen resmî belgede sahtecilik suçunda fail kamu görevlisidir.

“Kamu görevlisinin” resmî belgede sahtecilik suçu bakımından suçun meydana gelebilmesi için öncelikle suçun resmî belgeyi düzenlemekle yetkili kamu görevlisince işlenmesi gerekir (TCK m. 204/2). Kamu görevlisinin, göreviyle ilgili olmaksızın ya da yetkili bulunmadığı halde resmî belgede sahtecilikte bulunması eylemi maddenin 1. fıkrası ile cezalandırılmaktadır.

İkinci fıkradaki fiilî oluşturan seçenek hareketler;

şeklinde öngörülmüştür.

Bir ceza soruşturması ve kovuşturmasında ise hekimler, diş hekimleri, eczacılar, ebeler ve bunların yardımcıları ve diğer bütün tıp meslek veya sanatları mensuplarına, bu sıfatları dolayısıyla hastaları ve bunların yakınları hakkında öğrendikleri bilgiler dolayısıyla tanıklıktan çekinme hakkı tanınmıştır (Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 46/1-b). Bu kişiler ancak ilgilinin rızası hâlinde tanıklıktan çekinemezler (CMK m. 46/2).

Bu suçta hukuka uygunluk sebepleri, tıbbi zorunluluk hâli ve süre koşullu rızadır.

TCK m. 99/2’de, ‘tıbbi zorunluluk bulunmadığı’ hâlde ibaresi yer almıştır. Kanunumuzun bu hükmüne göre, tıbbi zorunluluk hâlinde gebeliğin süresi ne kadar olursa olsun sona erdirilebilir. Tıbbi zorunluluk hem gebe kadına ilişkin hem de cenine ilişkin olabilir ve ancak tıp biliminin verilerine göre belirlenebilir. Nüfus Planlaması Hakkında Kanun’un 5/2. maddesi tıbbi zorunluluk hâllerini belirlemiştir. Adı geçen Kanun, TCK’nın 99. Maddesi kapsamında tıbbi zorunluluk kavramı açısından bağlayıcı olmayıp, ancak yorumda yararlanılabilecek bir kaynaktır.

Söz konusu Kanun’a göre tıbbi zorunluluk hâlleri şunlardır:

a) Gebelik, annenin yaşamını veya yaşamsal organlardan birini tehdit eder hâle gelmişse

b) Gebelik, ilerleyen süreçte annenin yaşamını veya yaşamsal organlardan birini tehdit edecek ise

c) Gebelik, doğacak çocuk ile onu takip edecek nesiller için ağır maluliyete neden olacak ise tıbbi zorunluluk vardır.