SAĞLIK HUKUKU - Deneme Sınavı - 11

İlk yardım durumunda hastaya tıbbi müdahale edilmesinde en önemli kriter “zaruret hâli” (zorunluluk hâli) olarak ifade edilmiştir. Zaruret hâli daha çok bilincin kapalı ve derhâl tıbbi müdahalenin gerçekleştirilmesi gereken bir hastanın olması durumunda karşımıza çıkmaktadır. Hekimin bu tür hastalar ile karşılaştığında tıbbi müdahalede bulunmaması, hastanın rızasını beyan edebileceği bir anı beklenmesi gibi geri dönüşü olmayan ve bir daha telafi edilemeyecek bir sürece hastayı sokmasıyla, hatta kimi durumlarda hastanın hayatını kaybetmesiyle sonuçlanabileceğinden, rıza şartı olmaksızın müdahalede bulunma zorunluluğu doğmaktadır.

Hekim tıbbi müdahalelerini yerine getirirken kişinin yaşamını düzenlemek, sağlığını muhafaza etmek maksadıyla çeşitli girişimlerde bulunmaktadır. Bu girişimler, hastalığın teşhisi, gerekli ilaçların verilmesi, cerrahi müdahaleleri yapılması, hastalığın devamlı olarak takip edilmesi, gerektiğinde yan etkili tedavi yollarına ve birtakım yeni yöntemlere başvurma gibi konuları içermektedir.
Bu ve benzeri yöntemlerle tıbbi müdahale gerçekleştiren hekim, hastanın yaşamını, sağlığını, vücut bütünlüğünü sağlamak gayesiyle hareket ettiği için, birtakım şartlara da uyulması koşuluyla, aslında hukuka aykırı olarak niteleyebileceğimiz tıbbi müdahaleler, hukuka aykırı olmaktan çıkmakta ve hukuka uygun hâle gelmektedir. Kural olarak kişinin yaşama hakkı ve vücut bütünlüğü üzerindeki kişilik haklarını ihlal eden bütün tıbbi müdahaleler, bunun gerçekleştiği andan itibaren hukuka aykırı olarak nitelendirilmektedir.
Ancak hastanın aydınlatılmış rızası, hastanın üstün nitelikli özel yararı veya üstün nitelikli kamu yararı gibi birtakım hukuka uygunluk nedenlerinden birinin bulunması durumunda yapılan tıbbi müdahalenin hukuka uygun olduğu kabul edilmektedir. Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun olabilmesi için hastanın aydınlatıl

Bir tıbbi müdahalenin hukuka uygun olarak niteledirilmesinde en önemli kıstas hastanın bu müdahaleye dair rızasını açıklamış olmasıdır. Rıza, hastanın kendi vücut bütünlüğü üzerinde karar verme yetkisinden, sağlığına kavuşma yönünde geleceğini tayin etme hakkından kaynaklanmaktadır. Hastanın sağlığına kavuşma yönünde kendi geleceğini tayin etme hakkı, insan onuruna duyulan saygının bir yansımasıdır. Bu süreçte, durumu hakkında bilgi sahibi olan hastanın, hekimin kendisine sunduğu yardımdan istifade etmek ya da hastalığının gidişatını kadere bırakmak şeklinde iradi seçim hakkına saygı gösterilmesi beklenecektir.

Rıza aslında, tıbbi bir müdahalenin gerçekleştirilmesine yönelik fiilî bir sonucu hedefleyen tek taraflı hukuki işlemdir. Tıbbi müdahaleye rıza verilmesi işlemi, müdahaleden önce yapılmalıdır. Bunun sebebi; haksız fiillerde hukuka uygunluk sebepleri arasında belirtilen mağdurun rızasının zararın doğumundan önce verilmesi gerekliliğinden kaynaklanmaktadır. Rızanın, zarar gerçekleştikten sonra verilmesi sadece tazminat talebinden vazgeçme anlamındadır. Hastanın tedavi olması, iyileşmesi ve eski sağlığına kavuşması için yapılan tıbbi müdahaleler için serbestçe rıza göstermesi durumunda bu tür müdahalelere gösterilen rıza hukuken geçerli kabul edilmektedir

Aydınlatma yükümlülüğünün kanıtlama yükümlülüğü (ispat külfeti), TMK m.6’da kabul edilen genel ispat kuralının istisnası niteliğinde borçlu aleyhine kusur karinesini kabul eden TBK m.112 doğrultusunda “hekim” üzerindedir. Bu hüküm gereğince, aydınlatma yükümünü ihlal ettiği iddia edilen hekim, hastasına uyguladığı tıbbi müdahelede üzerine düşen bütün özeni yerine getirdiğini, meslek kurallarına aykırılığın kendisinden kaynaklanmadığını ispat etmedikçe, hekimin hukuki sorumluluktan kurtulması mümkün olamayacaktır. Kaldı ki TBK m.112 hükmü olmasa bile, “zayıfın korunması ilkesi” gereğince, hasta hekim ilişkisinde görece zayıf olan hastanın ispat külfeti altına sokulması uygun değildir.

Uygulamada aydınlatma yükümlülükleri farklı isimlerde ve türlerde anılmaktadır. Bunlardan bazıları; tedavi (güvenlik) aydınlatması, otonomi (karar) aydınlatması ve risk aydınlatması şeklinde ifade edilmektedir.
Tedavi (güvenlik) aydınlatması; tedavi aydınlatmasını, otonomi (karar) aydınlatmasından ayıran özelliği, hastanın rızasını almaya yönelik bir aydınlatma olmamasından kaynaklanmaktadır. Bu tür aydınlatmaya öğretide “uyarı yükümlülüğü” adı da verilmektedir. Hekim, her durumda hastasının içinde bulunduğu durumu aydınlığa kavuşturmalı, tıbbi müdahalenin gerekliliği konusunda bilgilendirmeli ve tedavinin başarısı, hastanın yeniden sağlığına kavuşmasının önündeki tehlikelerin engellenmesi bakımından belirli davranış kurallarına uyması gerektiği açıklanmalıdır. Hastanın isteği ile hekim bu tür bir aydınlatma yapmaktan kaçınamaz, mutlaka hekimin tedavi aydınlatmasında bulunması gerekmektedir.
Otonomi (karar) aydınlatması; hastanın serbest ve kendi sorumluluklarını farkında olarak karar vermesine olanak sağlamayı amaçlamaktadır. Hastanın genel hatları ile neye rıza gösterdiğini bilmesiyle birlikte uygulanacak tıbbi tedavinin hastanın sağlığına zarar verme ihtimali olsa bile hekim tarafından hastaya aktarılması gerekmektedir. Çünkü burada kararı verecek olan hastadır. Hastanın içinde bulunduğu durumu, hekim somut olayın gereklerine göre değerlendirmeli tehlikenin büyüklüğü, riskin ağırlığı ve tıbbi müdahale yapılmaması sonucu meydana gelebilecek sonuçları uygun bir dille açıklamalıdır. Otonomi aydınlatmasını da kendi içinde teşhis aydınlatması, süreç aydınlatması, alternatifler konusunda aydınlatma ve tıbbi müdahalenin yapılmaması durumunda sonuçlar bakımından aydınlatma şeklinde alt başlıklara ayırmak mümkündür.
Riziko aydınlatması; hekim tarafından azami derecede özenin gösterilmesi, tıbbi müdahalenin hatasız yapılmasına rağmen yapılan müdahale sonucu meydana gelebilecek muhtemel daimi veya geçici yan etkiler hakkında hastanın aydınlatılmasıdır

Hukuk sistematiği içinde temel olarak Özel Hukuk alanında yer almaktadır.

1998 tarihinde yayınlanmıştır.

ABD'de başlamıştır.

1973 yılında yapılmıştır.

Lizbon bildirgesidir.

Amsterdam bildirgesidir.

1995 yılında kabul edilmiştir.

Roma'da kabul edilmiştir.

1928 yılında Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarz-ı İcrasına Dair Kanundur.

Hekimin Tedaviyi Seçme Hakkı

Ücret, vekâlet sözleşmesinin zorunlu bir unsuru olarak kabul edilmemekte ve sözleşmenin esaslı bir unsuru olarak görülmemektedir. Vekâlet sözleşmesinde ücret zorunlu ve kanuni bir unsur değildir. Kural olarak taraflar bir ücret kararlaştırmamışlarsa bile vekâlet sözleşmesi kurulabilmektedir.

Vekil, müvekkilin hukuka aykırı talimatlarına uymama hakkına sahiptir. Bu bir haklı istifa sebebidir.

Sadakat borcu, vekilin yapması gerekenleri yapması, kaçınması gerekenleri yapmamasıdır. Sadakat borcunun temeli aslında TMK m.2’de yer alan “dürüst davranma” kuralına dayanmaktadır.

Kusura dayalı hatalı tıbbi uygulama “malpraktis” (kötü uygulama) olarak adlandırılmaktadır. Türk Tabipleri Birliği Hekimlik Meslek Etiği Kuralları’nın 13. maddesine göre, “Bilgisizlik, deneyimsizlik ya da ilgisizlik nedeni ile bir hastanın zarar görmesi hekimliğin kötü uygulaması anlamına gelir”. Bu durum tazminat sorumluluğuna yol açacaktır.