SAĞLIK HİZMETLERİNDE ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME

Kavram olarak belli bir konuyla ilgili verinin bir sistem dahilinde toplanması, analiz edilmesi ve yorumlanmasına araştırma denir.

Bağımsız değişkenin miktarı değiştikçe bağımlı değişkenin de miktarının değişmesine İstatistiksel ilişki denir.

Bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi etkileyen değişkene karıştırıcı değişken denir.

Gözlemsel araştırmalar temelde değişkenler arasında bir ilişki olup olmadığı belirlenmek istenildiğinde kullanılır. Gözlemsel araştırmalar kesitsel olabileceği gibi uzunlamasına (longitudinal) da olabilir.

Gözlemsel araştırmalar kategorisinde çok sayıda araştırma tasarımı vardır. Bu tasarımlar aşağıda belirtilmektedir:
• Tanımlayıcı araştırmalar
• Vaka takdimleri (olgu sunumları)
• Vaka serileri
• Kesitsel araştırmalar
• Kohort araştırmaları
• Vaka-kontrol araştırmaları
• Ekolojik araştırmalar

Tanımlayıcı araştırmalar, sağlıkla ilgili belirli bir olayın toplumdaki dağılımını ortaya
koyar.

Yaş faktörü bilindiği üzere, sağlıkla ilgili hemen her olayda en önemli demografik faktörlerden birisidir.

Vaka takdimlerinde, tek bir hastadan veya aynı hastalığı olan az sayıdaki hastadan elde
edilen bulgular raporlanır. İncelenen vaka sayısı az olmasına rağmen, nadir görülen tıbbi durumlar detaylı bir şekilde incelenir.

Kesitsel araştırmaların en temel özelliği, verinin sadece bir kez toplanmasıdır.

Kesitsel araştırmalar ekonomik ve uygulanması kolaydır.

Kesitsel araştırmalarda neden-sonuç ilişkisi genellikle kurulamaz çünkü karıştırıcı etkenlerin kontrol edilmesi güçtür.

Kohort araştırmalarında araştırma evreni içinden belli özelliğe sahip bir alt grup belirlenir, bu alt grup kohort olarak adlandırılır.

Nitel araştırmalar, hakkında fazla bilgiye sahip olunmayan, neden ve nasıl sorularına derinlemesine cevap aranılan araştırmalar olarak tanımlanabilir. Bu araştırmalarda bulgular sayılara dönüştürülmez çünkü amaç, incelenen olayı sayılarla ortaya koymak değil, konunun sayılarla ifade edilemeyen detaylarını ortaya koymaktır. Nicel araştırmalar ise bir olayın sayısal tekniklerle sistematik olarak incelenmesidir. Amaç, bir olayı tanımlamak, keşfetmek veya açıklamak ve elde edilen bulguları genelleyebilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Hem nitel hem de nicel araştırmalarda, yapılacak araştırmanın genel bir planının hazırlanması gerekir. Bu plana, araştırma tasarımı adı verilir. Araştırma tasarımı, verilerin ne zaman, hangi analiz biriminden ve hangi koşullarla toplanacağını ortaya koyar. Doğru cevap B'dir.

Sağlıkla ilgili olayların, toplumun her kesiminde, her yerleşim yerinde ve her zaman diliminde eşit şekilde görülmeyeceği görüşünden hareketle tanımlayıcı araştırmalar, sağlıkla ilgili belirli bir olayın toplumda kişi, yer ve zaman itibarıyla nasıl dağıldığını belirlemek amacıyla yapılır. Doğru cevap B'dir.

Vaka takdimlerinde, tek bir hastadan veya aynı hastalığı olan az sayıdaki hastadan elde edilen bulgular raporlanır. İncelenen vaka sayısı az olmasına rağmen, nadir görülen tıbbi durumlar detaylı bir şekilde incelenir. Doğru cevap D'dir.

Ekolojik araştırmaların dezavantajlarından biri karıştırıcı değişkenlerin etkisinin kontrol edilememesidir. Örneğin, Çin’deki SARS hastalığından ölümler ile hava kirliliği arasında bulunan ilişkide, bölgelerin sosyoekonomik durum, sigara kullanımı, yaş ve cinsiyet gibi karıştırıcı değişkenler açısından birbirinden farklı olması rol oynamış olabilir. Bir başka ifadeyle eğer araştırmacılar bu karıştırıcı değişkenleri de dikkate alarak analizleri yapmış olsaydı, aynı bulguyu elde edemeyebilirdi. Doğru cevap C'dir.

Vaka serileri, aynı hastalığı olan veya aynı tedaviyi alan hastaların (vakaların) belirli süre ile izlendiği araştırmalardır. Araştırma, retrospektif veya prospektif olabilir. Bu araştırmalar, incelenen vakalarda hastalığın meydana gelmesinde rol oynayabilecek ortak bir özelliğin olup olmadığını tespit etmekte kullanılır. Vaka serileri belirli bir hastalık için uygulanan tedavinin veya koruyucu amaçlı bir müdahalenin etkisini tespit etmek amacıyla da yapılır. Örneğin, aşılama sonrasında çocuklarda aşıya bağlı reaksiyonların görülme durumunun belirlenmesi amacıyla, aşılanan çocuklarda belirli süre ile reaksiyonların gelişip gelişmediği izlenir. Vaka serilerinde, sadece tedavinin veya koruyucu müdahalenin yapıldığı vakalar incelendiği için bir karşılaştırma grubu bulunmaz. Doğru cevap C'dir.

Kohort araştırmaları etik sebeplerden dolayı randomize kontrollü deneylerin yapılamadığı durumlarda da kullanılabilir. Kohort araştırmalarının en önemli dezavantajları, büyük örneklem gerektirmesi, seçim yanlılığı olasılığı ve karıştırıcı değişkenlerin etkisini kontrol etmedeki güçlüktür. Doğru cevap B'dir.

Deneysel araştırmaların temel amacı, değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilmektir. Bu da deneysel araştırmaların en önemli avantajıdır. Doğru cevap B'dir.

Deneysel araştırmaların temel amacı, değişkenler arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilmektir. Böylece değişken etkisi tam olarak ortaya konmuş olur. Bu da deneysel araştırmaların en önemli avantajıdır. Doğru cevap B'dir.

Yarı deneysel araştırmalar da deneysel araştırmalar gibi bir müdahalenin etkisinin test edilmesi amacıyla yapılır. Ancak, etkisinin test edileceği müdahale araştırmacının kontrolü dışında gerçekleşir. Bir başka ifadeyle araştırmacı kimlerin hangi grupta yer alacağını belirlerken randomizasyon yöntemini kullanamaz çünkü gruplara ayrılma işlemi başka kişi, örgüt veya otorite tarafından zaten yapılmıştır. Bu tür durumlarda araştırmacının rolü, yapılan müdahalenin etkisinin doğru tespit edilebileceği bir araştırma gerçekleştirmektir. Doğru cevap E'dir.