SAĞLIK HİZMETLERİNDE ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME

Toplum denildiğinde belirli sayıda kişiden oluşan topluluk kastedilmez. Toplum kavramının en yaygın karşılığı “ülke nüfusu, bir ülkede yaşayan herkes”tir. Bu anlamdaki toplum ise alt toplumlardan oluşmaktadır. Epidemiyolojideki anlamıyla toplum, incelenen
insanlar topluluğudur. Toplum büyük veya küçük çaplı olabilir. Bir okulun öğrencilerinden ülke nüfusunun tamamına kadar veya daha büyük toplum tanımlamaları yapılabilir.
İncelenen toplum sıklıkla (iş yeri, ilçe, bölge vb.) coğrafi sınırlarla tanımlanır. Bu tanımlama genellikle sağlık hizmetlerinin yönetimi bakımından da anlamlı olur. Daha sonra incelenen toplumun içinde yaş, cinsiyet vb. değişkenlere göre belirlenen alt gruplar ele
alınır.

Epidemiyolojide temel strateji “karşılaştırma”dır. Kadınlarla erkekler, gençlerle yaşlılar, hastalarla sağlamlar vb. karşılaştırılır, analizler yapılır. Böylece daha kullanışlı sonuçlar üretilir.

Birey ve toplum sağlığını etkileyen çok sayıda faktör vardır. Bu faktörlere sağlığın belirleyicileri denilmektedir. Uluslararası Epidemiyoloji Birliğinin (IEA) Epidemiyoloji sözlüğüne göre sağlığın belirleyicisi, “sağlık durumunda değişikliğe neden olan olgu,
karakteristik veya tanımlanabilen diğer durumlardan oluşan herhangi bir etken” olarak tanımlanmaktadır.
Maxcy-Rosenau-Last’in yazdığı “Halk Sağlığı ve Koruyucu Hekimlik” kitabına göre ise “hastalık riskini artıran nedenler ve etkenler”dir.

Sağlık belirleyicileri genel olarak aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. “Genden yerküreye” kadar çekirdekten çevreye yayılan pek çok faktör sağlığımızı etkilemektedir.

Sağlığın, sağlıkla ilgili durumların ve hastalıkların ölçülmesi epidemiyoloji uygulamalarının temelini oluşturmaktadır.

Epidemiyologlar ölçümün nasıl yapılacağını teknik olarak bilseler de yöneticiler konulara vakıf olmadıklarından ve bakış açıları farklı olabildiğinden dünyanın çoğu yerinde toplumların sağlık durumlarının ölçümü yeterli ölçüde yapılamamaktadır.

Yönetim epidemiyolojisi bilgisine ve yaklaşımına sahip olan yeni yönetici profili sayesinde bu konuda da iyileşmeler olacaktır.

Epidemiyolojide “vaka/olgu” kavramı hastalık görülmesini ifade
eder. Yalnızca hastalık değil, sağlıkla ilgili herhangi bir durum ve ölüm de vaka kavramıyla ifade edilir. Bir kişi ya hastadır veya sağlamdır ya ölüdür veya sağdır. Vaka sayılarını kullanan birtakım ölçütler geliştirilmiştir. Bu ölçütler kullanılarak;
• Toplumun sağlık düzeyi belirlenebilir.
• Toplumlar veya toplum içindeki gruplar arası karşılaştırmalar yapılabilir.
• Toplum sağlığının değişimi izlenebilir.
• Sağlık ekonomisi açısından değerlendirmeler yapılabilir.
• Sağlık politikaları geliştirilebilir veya revize edilebilir.
• Böylece, toplumun sağlık düzeyi yükseltilebilir.

Hastalıkla ilişkilendirilebilen faktörlerin farklı etki şekilleri vardır:
1) Doğrudan hastalık etkeni olma
2) Hastalığın oluşmasını kolaylaştırma
3) Hastalığın yayılmasına neden olma
4) Hastalığın seyrini (prognozunu) etkileme

Prognoz: Hastalığın muhtemel seyrine, süresine ve sonuçlarına dair tahmindir.

Randomizasyon
Araştırmaya dahil edilecek kişilerin araştırma gruplarına dağıtılmasında kullanılan bir işlemdir. Bilgisayar programı veya rastgele sayılar tablosu yardımıyla her kişiye eşit şans verilerek yani rastgele/random olarak yapılır. Bu sayede çalışma ve kontrol gruplarındaki kişilerin demografik özellikler açısından birbirine olabildiğince benzemesi sağlanabilir ve öngörülebilen ve hatta öngörülemeyen karıştırıcı etkiler bertaraf edilebilir. Randomizasyon
ideal bir yöntemdir. Ama ne yazık ki her türlü araştırmada kullanma imkânı yoktur.
Rutin kullanımı deneysel araştırmalardadır.

Randomizasyon, Klinik deneylerde deneklerin gruplara şansa bağlı olarak atanması işlemidir.

Epidemiyolojide temel strateji karşılaştırmadır

hastalık ölçütleri içinde yer alan kriterler hakkında söylenmesi yanlış olan "Karşılaştırma amacıyla sadece sayıların kullanılmasının yeterli olacağı"dır 

Nüfus piramidinden yararlanılarak toplumun sağlık ihtiyaçlarının  belirlenemeyeceği yanlıştır.

Araştırmalardaki iki değişken arasındaki pozitif ilişki nedenselliği kesinleştirmeye yetmekte olduğu düşüncesi epidemiyolojik ilişkiler için yanlıştır.

nedensel ilişkinin araştırıldığı çalışmalarda doğru sonuca ulaşmak ve sakıncayı ortadan kaldırmak için kullanılan yöntemler hakkında "Tabakalandırma araştırmanın tasarım aşamasında uygulanan bir yöntem"olduğu yanlıştır

Toplumun sağlık hizmetleri ihtiyaçlarının ve önceliklerinin belirlenmesi ile "Önceliklerin belirlenmesi sürecinde temel kriter maliyettir" bilgisi yanlıştır. 

Sağlık hizmetlerinde uygun planlamaların yapılabilmesi için ele alınan ihtiyaç çeşitlerinde Ekonomik ihtiyaç yanlıştır

Elde edilen yararlarda maliyet hesaplamasının yapılmaması Epidemiyolojinin potansiyel yararlarında yanlıştır

Kullanılan kaynaklar bağlamında müdahalelerin maliyetinin belirlenmesi Sağlık planlaması denildiğinde yerine getirilmesi gereken aşamalardan değildir

Toplumlar ve toplum içindeki gruplar arası karşılaştırmalar yapılamaması Epidemiyolojide vaka sayıları kullanılarak geliştirilen ölçütlerden değildir