SAĞLIK HİZMETLERİNDE ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME

“Kanıta dayalı tıp” kavramı ilk kez 1992 yılında kullanılmış ve doksanlı yıllardan itibaren hızla yaygınlaşmıştır. Bu anlayış özet olarak, “günlük tıp uygulamalarında verilecek her türlü kararın, hastaların beklenti ve değerleri de dikkate alınarak, uzman tecrübeleri ışığında, ama mutlaka geçerli kanıtlara dayandırılması” demektir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Çağdaş sağlık yöneticisi, kararlarına dayanak oluşturacak kanıtlar kullanan, ihtiyacı olduğunda bu kanıtlara nasıl ulaşılacağını ve nasıl kanıt toplanacağını bilen bir profesyoneldir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Bir olayın incelenmesi, bir durumun tanımlanması veya bir görevin yapılması sırasında kaydedilen her türlü yorumlanmamış bulgu, belge ve gözlem veri adını alır. Veri, dünyaya ilişkin her türlü sembole, gerçekliğe verilen genel bir addır. İnsanlar bu gerçeklikleri duyuları ile algılar, beyinleri ile anlamlandırırlar. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Verilerin işlenmesi, yorumlanması ve bilgiye dönüştürülmeye hazır hâle getirilmesi ile enformasyon oluşmaktadır. Başka bir deyişle kim, ne, ne zaman, nerede sorularına alınan yanıtların bir hikâyeye dönüştürülmüş, anlaşılmaya hazır hâle getirilmiş şeklidir. Daha kısa bir deyişle, verilerin işlenmiş, anlamlandırılmış hâlidir. Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğidir.

Enformasyonun, deneyim, değerler, iç görü, kurallar ile birleşiminden oluşur, en kısa tanımla, “bildiğimiz her şey”dir. Bilginin oluşumu ve niteliği bizim enformasyonla ne tür bir etkileşim içinde olduğumuzla yakından ilgilidir. Veri ve enformasyondan farkı, neden ve nasıl sorularına yanıt bulmamızı sağlamasıdır. Dolayısıyla sorunun doğru yanıtı D seçeneğidir.

Kanıt bilginin kaynakları arasında yer almamaktadır. Bilgi kanıta aracılık eden bir unsurdur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Bazı durumlarda, özellikle yeni yapılacak düzenlemeler için, düzenli veri toplayan enformasyon istemlerinde yer almayan bazı ek verilere de gerek duyulabilir. Bu durumda araştırma yapılarak veri toplanması gerekir. Böyle durumlarda “Ad Hoc” - Amaca Özel Araştırmalar devreye girer. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Tümevarım ya da tümdengelim şeklinde mantık yürütmek sık başvurulan bir bilgi üretme yöntemidir. Genellikle başarılı bir yöntem olmakla birlikte insan sağlığı ve sosyal olayları açıklamakta çoğu zaman yetersiz kalmaktadır. Örneğin, mantık yürütme yoluyla sivrisineklerin AIDS hastalığını bulaştıracağı düşünülse de bunu destekleyen hiçbir kanıt bulunmamaktadır. Dolayısıyla doğru yanıt D seçeneğidir.

Sağlık kuruluşlarında kanıta dayalı yönetimin ilk adımlarını, iyi hazırlanmış insan kaynakları planları, iş tanımları, iyi belirlenmiş amaçlar ve hedefler, performans göstergeleri, işe devam çizelgeleri, finansal göstergeler gibi herkes tarafından anlaşılabilen, ölçülebilen tanımlama ve ölçümlemeler oluşturmaktadır.

Sağlık hizmeti verilen her birimde hizmet almak için başvuran kişilerin yaşı, cinsiyeti, mesleği, medeni durumu, öğrenim durumu, sağlık güvencesinin varlığı ve türü, gibi sosyo-demografik özelliklerinin; yapılan tetkik ve incelemelerin, konulan tanı ve verilen tedavilerin; gelir ve giderlerin; çalışanlara ilişkin her türlü özelliklerin, elektronik veya kağıt ortamda düzenli olarak kaydedildiği enformasyon sistemleri vardır.

Sağlık sektörü, her şeyden önce bir hizmet sektörüdür ve hizmetler için geçerli olan soyutluk, heterojenlik ve bütünlük gibi özellikler sağlık hizmetleri için de geçerlidir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Sayfa 4 deki tanım incelendiğinde hastanın başvuru anından
iyileşerek sağlık kuruluşundan ayrılma anına kadar her aşamada verilecek hizmetler bütünlük ilkesi olarak karşımıza çıkar. Cevap A şıkkıdır.

Cevap A dır. Piyasaya bırakılan sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında ise, hizmeti alanlar ile sunanlar arasındaki bilgi asimetrisinden kaynaklanan nedenlerle, hizmetlerin türü, kapsamı, veriliş şekli ve zamanı konusunda sunucuların her zaman bir üstünlüğü bulunmakta ve bunun doğal sonucu olarak “sunucu tarafından oluşturulan talep” riski ortaya çıkmaktadır. Örneğin, göğüs ağrısı olan bir kişinin kalp ameliyatı talebi olmasa bile hekimin koyacağı teşhis ile bu talep oluşabilmekte, üstelik ertelenemez bir talep olarak gündeme gelebilmektedir. Bu tür taleplerin gerçek ihtiyaçlardan kaynaklanıp kaynaklanmadığının bir önemi yoktur ve talep oluşturmak büyük ölçüde sunucuların elindedir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yapılan araştırmalar, aynı hastalık için kullanılan tanı ve tedavi yöntemlerinin hastaneler arasında, bölgeler arasında, topluluklar arasında açıklanması zor farklılıklar gösterdiğini ve bunun önemli bir sorun olduğunu ortaya koyduğuna göre bu sorun nasıl çözümlenmelidir?
• Bir hastanın hastalığının tanısı ve tedavisi için gereken en doğru ve en uygun yöntemlerin ne olduğuna nasıl karar verilmelidir?
• Doğru ve uygun hizmetin kriterleri nedir?
• Hizmetlerin ücretini ödeyen sigorta kurumlarının, hastanın ve hizmeti sunanların bu kararın oluşması sürecindeki rolleri ne olmalıdır?
• Kaynakların yeterli ve eşit dağıldığı hallerde, hizmet sunucularının bilgi ve beceri eşitsizliğinden kaynaklanan sorunları, uygulama farklılıklarını önlemenin yolu nedir?

Soruları temel sorulardır. O halde sorunun doğru yanıtı E seçeneğidir.

Bilimsel anlamda kanıt, belirli varsayımlara dayanan, mantıksal bir sırası olan, gözlem veya deneyle elde edilen her türlü veri için kullanılan bir sözcüktür. Kanıtın gözlem ve deneyle elde edilmiş olması, başkaları tarafından sınanabilir ve/ya yanlışlanabilir olması anlamına gelir ve akılda tutulması gereken en önemli özelliktir. Bu tanımle birlikte Cevap  A dır.

Bir olayın incelenmesi, bir durumun tanımlanması veya bir görevin yapılması sırasında
kaydedilen her türlü yorumlanmamış bulgu, belge ve gözlem veri adını alır. Veri, dünyaya
ilişkin her türlü sembole, gerçekliğe verilen genel bir addır. İnsanlar bu gerçeklikleri
duyuları ile algılar, beyinleri ile anlamlandırırlar. Dolayısıyla cevap A şıkıdır.

Cevap A şıkkıdır. Bazı yazarlara göre veri, enformasyon, bilgi ve irfan arasında kısaca DIKW ya da Türkçedeyişle VEBİ olarak adlandırılan hiyerarşik bir sıra bulunur (sayfa 14 Şekil 1.1). Veriler, bilgisayardaki veri tabanlarına girilerek depolanabilir ve uygun programlar yardımıyla işlenerek
enformasyona dönüştürülebilirler. Bilgiler ise enformasyon da kullanılarak deneyimlerin
ve iç görünün ışığında insan beyninde oluşur ve beyin dışında depolanmaları şimdilik
mümkün değildir.

Cevap A şıkkıdır. Uzman kişilerden görüş alınması, bazı bilgilerin savunması için o alanda otorite sayılan isimlerin kaynak olarak gösterilmesi, ya da egemen olan gücün dayattığı bilgilere bağlı kalınması gibi yöntemlerle bilgiye ulaşılabilmektedir.

Sağlık hizmeti verilen her birimde hizmet almak için başvuran kişilerin yaşı, cinsiyeti, mesleği, medeni durumu, öğrenim durumu, sağlık güvencesinin varlığı ve türü, gibi sosyodemografik özelliklerinin; yapılan tetkik ve incelemelerin, konulan tanı ve verilen tedavilerin; gelir ve giderlerin; çalışanlara ilişkin her türlü özelliklerin, elektronik veya kağıt ortamda düzenli olarak kaydedildiği enformasyon sistemleri vardır.

“Ad Hoc” - Amaca Özel Araştırmalar
Bazı durumlarda, özellikle yeni yapılacak düzenlemeler için, düzenli veri toplayan enformasyon
sistemlerinde yer almayan bazı ek verilere de gerek duyulabilir. Bu durumda
araştırma yapılarak veri toplanması gerekir.