Yönetim Epidemiyolojisi

Epidemiyoloji, bir toplumda sağlık ve sağlık sorunlarının dağılımını tanımlamamızı
sağlar. Şu anahtar soruları kullanır:
- Sorun nedir ve bu sorunun sıklığı nedir?
- Kimler etkilenmiştir?
- Bu sorun nerede ve ne zaman ortaya çıkmıştır?

Epidemiyolojide temel strateji “karşılaştırma”dır.

Yönetim Epidemiyolojisi, epidemiyolojinin topluma yönelik sağlık hizmetlerin tasarım ve yönetiminde kullanılmasıdır.

Birey ve toplum sağlığını etkileyen çok sayıda faktör vardır. Bu faktörlere sağlığın belirleyicileri denilmektedir. Uluslararası Epidemiyoloji Birliğinin (IEA) Epidemiyoloji sözlüğüne göre sağlığın belirleyicisi, “sağlık durumunda değişikliğe neden olan olgu, karakteristik veya tanımlanabilen diğer durumlardan oluşan herhangi bir etken” olarak tanımlanmaktadır.

Epidemiyolojide “vaka/olgu” kavramı hastalık görülmesini ifade eder.

Sayı, hız, oran hastalık ölçütleri içinde yer alan kriterlerdendir.

Belirli bir sürede (1 yıl) görülen yeni vaka sayısıdır veya yeni hastalık görülme hızıdır.

Belirli bir anda veya süre içindeki toplam vaka sayısıdır veya toplam hastalık görülme
hızıdır.

Kaba Doğum Hızı:
Belirli bir toplumda belirli bir sürede gerçekleşen canlı doğumların aynı toplumun aynı süredeki nüfus sayısına bölümüdür. Kaba bir ölçüttür. Farklı yaş grupları için yaşa-özel, kadının yapmış olduğu toplam doğum sayısına göre ise pariteye-özel doğum hızları kullanılır.
Canlı doğum sayısı /Toplam nüfus
Genel Doğurganlık Hızı:
Genel olarak doğurgan çağdaki kadınların belirli sürede yaptıkları canlı doğum sayısını ifade etmektedir. Duyarlı bir ölçüttür ve ekonomik, kültürel vb. faktörlerden etkilenir.
Canlı doğum sayısı/15-49 yaş kadın sayısı

Fatalite hızı, kaba ölüm hızı, yenidoğan ölüm hızı, yeni doğan sonrası ölüm hızı, anne ölüm oranı ölüm ölçütlerindendir.

Doğal Nüfus Artış Hızı: Fazla nüfus hareketi olmayan toplumlarda nüfusun artışına dair fikir verir. Formülü şu şekildedir:
Doğal nüfus artış hızı = Kaba doğum hızı - Kaba ölüm hızı
Net Nüfus Artış Hızı:
Nüfus hareketlerinin, göçlerin yaşandığı toplumlarda ve dönemlerde nüfus artışını gösterir. Formülü şu şekildedir:
Net nüfus artış hızı = Kaba doğum hızı - (Kaba ölüm hızı + Göç hızı)

Nüfus piramidi nüfusun önemli özelliklerini, yaş ve cinsiyet dağılımını gösteren bir grafiktir. Grafiğin bir tarafı kadın nüfusu, diğer tarafı erkek nüfusu gösterir. Dikey eksende beş yıllık zaman aralıklarına ayrılmış olarak yaş; yatay eksende ise nüfus yüzdesi bulunur.
Her iki cins için yaş gruplarına göre çubuk grafikler nüfusun yüzdesini gösterir.

Prognoz: Hastalığın muhtemel seyrine, süresine ve sonuçlarına dair tahmindir.

Yeterli neden: Hastalığın gelişmesi için etkenin bulunması yeterlidir. Yani etken olduğunda hastalık oluşur. Ayrıca başka etkene gerek yoktur. Bunun örneği azdır. En uygun örnek travmaya maruz kalınmasıdır. Örneğin, çok yüksekten düşen kişi ölür. Düşen kişinin ölmesi için başka bir etkene ihtiyaç yoktur.
Gerekli neden: Bazı hastalıkların ortaya çıkması için etkenin bulunması gerekir. Etken olmaksızın hastalık oluşmaz. Örneğin, verem basili olmadan verem hastalığı oluşmaz. Ama basili alan her kişi verem hastası olmaz. Hastalık için yetersiz beslenme, barınma vb. etkenlere ihtiyaç vardır.
Risk faktörü: Etken bulunduğunda hastalığın ortaya çıkması ihtimali artar. Örneğin, obezite kalp-damar hastalıkları için bir risk faktörüdür. Her obez insanda bu hastalık ortaya çıkmaz ama çıkma ihtimali artar.

Tasarım aşamasında kullanılan yöntemler; randomizasyon, sınırlama ve eşleştirmedir.

Randomizasyon: Klinik deneylerde deneklerin gruplara şansa bağlı olarak atanması işlemidir.

Analiz aşamasında kullanılan yöntemler; tabakalandırma, istatistiksel modelleme ve standardizasyondur.

İhtiyaçların Belirlenmesi Süreci
Bu sürecin aşamaları aşağıdaki gibidir:
1. Profil çıkarma: Mevcut sağlık durumunu ve bu durumdaki en önemli risk faktörlerini tespit etme
2. Üzerinde çalışılacak önceliklerin belirlenmesi
3. Belirlenen önceliklere yönelik halk sağlığı programlarının planlanması
4. Planlanan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi
5. Sonuçların değerlendirilmesi

Amaca ulaşmayı sağlayabilecek seçenekler arasından birinin seçilmesi faaliyeti veya sürecine planlama denir.

Sağlık planlaması denildiğinde aşağıdaki aşamaların yerine getirilmesi ifade edilmiş olmaktadır:
• Hastalık yükünün ölçülmesi ve araştırılması
• Hastalıkların sebeplerinin belirlenmesi
• Değişik müdahalelerin etkilerinin değerlendirilmesi
• Kullanılan kaynaklar bağlamında müdahalelerin verimliliğinin belirlenmesi
• Müdahalelere karar verilmesi ve uygulanması
• Faaliyetlerin izlenmesi
• Hastalık yükünün tekrar ölçülerek bir düşüş oluşup oluşmadığının anlaşılması