Kanıta Dayalı Yönetim

Sağlık sektörü, her şeyden önce bir hizmet sektörüdür ve hizmetler için geçerli olan soyutluk, heterojenlik ve bütünlük gibi özellikler sağlık hizmetleri için de geçerlidir.

Piyasaya bırakılan sağlık hizmetlerinin sunumu sırasında, hizmeti alanlar ile sunanlar arasındaki bilgi asimetrisinden kaynaklanan
nedenlerle, hizmetlerin türü, kapsamı, veriliş şekli ve zamanı konusunda sunucuların her zaman bir üstünlüğünün bulunmasına bağlı olarak oluşan ve gerçek ihtiyaçtan kaynaklanmayan taleptir.

Etkin ve kaliteli sağlık hizmetinden söz edebilmek için sunulan hizmetin aşırı, yetersiz veya hatalı olmaması gerekir.

İlk kapsamlı çalışmaları yapan J. Wennberg’in tanımıyla “Tıp bilgileri, hastalık özellikleri ve hasta tercihleri ile açıklanamayan tıbbi uygulama farklılıkları” anlamına gelen “Açıklanması zor farklılıklar” sağlık sistemleri açısından önemli bir risk unsuru olup sadece kaynakların kötü kullanımına değil ciddi boyutlarda insan hayatına da mal olabilen bir sistem sorunudur.

“Kanıta dayalı tıp” kavramı ilk kez 1992 yılında kullanılmış ve doksanlı yıllardan itibaren hızla yaygınlaşmıştır.

Bu anlayış özet olarak, “günlük tıp uygulamalarında verilecek her türlü kararın, hastaların beklenti ve değerleri de dikkate
alınarak, uzman tecrübeleri ışığında, ama mutlaka geçerli kanıtlara dayandırılması” demektir.

Amaç, bir yandan hekimlerin ve sağlık personelinin takdir yetkilerinin sınırlarını
bilimsel kanıtlara dayanarak çizmek, diğer yandan da hastaya en çok yararı olacak uygulamaları onun beklentilerini de dikkate alarak gerçekleştirmektir.

Klasik olarak sağlık hizmetleri yönetiminde kararlar verilirken etkili olan başlıca unsurlar şunlardır:
• Daha önceki deneyimler
• Eldeki kaynaklar
• Toplumsal değerler

Kanıta dayalı sağlık yönetimi, sağlık yöneticilerinin günlük uygulamalar sırasında gerekli olan kararları alırken kanıtlara dayanmalarını, ihtiyaç duyulan hâllerde bilimsel yollarla elde edilmiş kanıtlara ulaşabilmelerini ve kullanabilmelerini ifade eden bir anlayıştır.

Kanıtların gözlem ve deneylerle elde edilme özelliği dikkate alındığında karşımıza üç
önemli kavram çıkmaktadır:
• Veri
• Enformasyon
• Bilgi

Bir olayın incelenmesi, bir durumun tanımlanması veya bir görevin yapılması sırasında kaydedilen her türlü yorumlanmamış bulgu, belge ve gözlem veri adını alır. Veri, dünyaya ilişkin her türlü sembole, gerçekliğe verilen genel bir addır.

Verilerin işe yaraması için bazı özelliklere sahip olması gerekir:
• Veriler amaca uygun olmalıdır.
• Tam olmalıdır.
• Kesin olmalıdır.
• Zamanında toplanmış olmalıdır.
• Doğru biçimde olmalıdır.
• Makul bir maliyeti olmalıdır.

Enformasyon sözcüğü dilimize Latin dillerindeki “information” sözcüğünün karşılığı olarak girmiştir. Sözlük anlamı “bilgi, danışma” olmakla birlikte, enformasyonun İngilizce “knowledge” karşılığı olan bilgiden farklı bir anlam taşıması nedeniyle ne yazık ki uygun bir Türkçe karşılık bulunana kadar bu sözcüğün kullanılması gerekmektedir.

Enformasyonun, deneyim, değerler, iç görü, kurallar ile birleşiminden oluşur, en kısa tanımla, “bildiğimiz her şey”dir.

Günlük hayatımızı kolaylaştıran bilgiler başlıca beş kaynaktan elde edilebilir: Gelenekler, otoriteler, deneme-yanılma, mantık yürütme ve bilimsel yöntem.

Veri toplamak amacıyla sağlık kuruluşlarında kullanılan başlıca iki yöntem vardır:
• Sağlık enformasyon sistemleri
• “Ad hoc” yani amaca özel araştırmalar

ICD-10

Bilgiyi üretme, sezgi yardımı ile kullanarak gerçeğe ulaşma ve doğru hükümler verme becerisi ise irfan olarak adlandırılır.

Sağlık hizmeti verilen her birimde hizmet almak için başvuran kişilerin yaşı, cinsiyeti, mesleği, medeni durumu, öğrenim durumu, sağlık güvencesinin varlığı ve türü, gibi sosyodemografik özelliklerinin; yapılan tetkik ve incelemelerin, konulan tanı ve verilen tedavilerin; gelir ve giderlerin; çalışanlara ilişkin her türlü özelliklerin, elektronik veya kağıt ortamda düzenli olarak kaydedildiği enformasyon sistemleri vardır.

Çağdaş sağlık hizmetleri yönetiminde kararlar verilirken etkili olması gereken en önemli unsur bilimsel kanıtlardır.