SAĞLIK HİZMETLERİNDE ARAŞTIRMA VE DEĞERLENDİRME - Deneme Sınavı - 9

Bir hastalığın ne kadar öldürücü olduğunu gösterir. Bir toplumda tedavi edici hizmetlerin durumuna ve sağlık hizmetlerinin ulaşılabilirliğine dair fikir verir. Genellikle akut enfeksiyonlar ve salgın hastalıklar için kullanılır. Cevap E seçeneğidir.

Net Nüfus Artış Hızı sorulmaktadır. Formülü şu şekildedir:
Net nüfus artış hızı = Kaba doğum hızı - (Kaba ölüm hızı + Göç hızı). Cevap A seçeneğidir.

Hastalıkla ilişkilendirilebilen faktörlerin farklı etki şekilleri vardır:
1) Doğrudan hastalık etkeni olma
2) Hastalığın oluşmasını kolaylaştırma
3) Hastalığın yayılmasına neden olma
4) Hastalığın seyrini (prognozunu) etkilemedir. 

Prognoz: Hastalığın muhtemel seyrine, süresine ve sonuçlarına
dair tahmindir.

Cevap D seçeneğidir. Doz-yanıt ilişkisi: Etken ile hastalık arasında aynı yönde doğrusal ilişki olmasıdır. Yani içilen sigara miktarı arttıkça hastalık insidansı artıyorsa nedensellik lehinedir.

Tasarım Aşamasında Kullanılabilecek Yöntemler
Tasarım aşamasında kullanılan yöntemler; randomizasyon, sınırlama ve eşleştirmedir.

Cevap A seçeneğidir. 
Randomizasyon
Araştırmaya dahil edilecek kişilerin araştırma gruplarına dağıtılmasında kullanılan bir
işlemdir. Bilgisayar programı veya rastgele sayılar tablosu yardımıyla her kişiye eşit şans
verilerek yani rastgele/random olarak yapılır. Bu sayede çalışma ve kontrol gruplarındaki
kişilerin demografik özellikler açısından birbirine olabildiğince benzemesi sağlanabilir ve
öngörülebilen ve hatta öngörülemeyen karıştırıcı etkiler bertaraf edilebilir. Randomizasyon
ideal bir yöntemdir. Ama ne yazık ki her türlü araştırmada kullanma imkânı yoktur.
Rutin kullanımı deneysel araştırmalardadır.
Sınırlama
Karıştırıcı değişkenle bağlantısı olan kişilerin araştırmaya dahil edilmemesidir. Yukarıdaki
örnekte, sigara içenlerin araştırma grubuna alınmaması sigaranın karıştırıcı etkisini
sürecin başında, uygulama aşamasında bertaraf etmiş olacaktır.
Eşleştirme
Daha önce belirtildiği üzere, epidemiyolojinin temel stratejisi karşılaştırma yapmaktır.
Vaka-kontrol çalışması, kohort çalışması ve deneysel çalışma gibi analitik araştırmalarda
(hastalarla sağlamlar; A, B veya C ilacını kullanan gruplar vb.) iki veya daha çok grup
karşlaştırılır. Bu karşılaştırmalarda karıştırıcı etkileri ortadan kaldırmak amacıyla eşleştirme
işlemi yapılır

Cavap A şıkkıdır. çünkü

Bu sürecin aşamaları aşağıdaki gibidir:
1. Profil çıkarma: Mevcut sağlık durumunu ve bu durumdaki en önemli risk faktörlerini
tespit etme
2. Üzerinde çalışılacak önceliklerin belirlenmesi
3. Belirlenen önceliklere yönelik halk sağlığı programlarının planlanması
4. Planlanan faaliyetlerin gerçekleştirilmesi
5. Sonuçların değerlendirilmesi

Epidemiyolojinin farklı tanımları da vardır. Bütün tanımların ortak noktası “toplum”dur.

Epidemiyoloji sağlıkla ilgili olayları “birey” değil “toplum” bağlamında ele alır. Yönetim birden çok kişinin varlığını gerektirir, yani küçük veya büyük ölçekli toplumlarda “yönetim” ihtiyacı ve fonksiyonu söz konusudur. Sağlık yönetimi başından itibaren toplum odaklı olması gerekirken son zamanlara kadar “birey” ağırlıklı gelmiştir.
Bunun çeşitli nedenleri vardır. Muhtemelen en önemli neden sağlık yönetiminin “işletme yönetimi” düzeyinde ele alınmasıdır. İşletme yaklaşımında odak “sağlık hizmeti kullanıcısı birey”dir. “Ağaca odaklanan kişinin ormanı fark edememesi” aforizmasında olduğu gibi
sağlık yönetiminde birey odaklı olmak toplumun sağlığını yükseltme amacına yeterince hizmet etmemektedir. Zamanla “yönetim”in ilgi alanı genişlemiştir. Bu çerçevede yönetim ve epidemiyolojinin temel ortak özelliği toplum odaklı olmasıdır. Dolayısıyla ikisinin harmanlanmasıyla “yönetim epidemiyolojisi” gelişmiştir. Epidemiyoloji ve epidemiyolojik veri başarılı bir sağlık hizmeti yönetimi için temel gereksinimlerdir.

Yönetim Epidemiyolojisi, epidemiyolojinin topluma yönelik sağlık hizmetlerin tasarım ve yönetiminde kullanılmasıdır. Yani epidemiyolojinin bir toplumda sağlık ve hastalığın dağılımı
ve belirleyicilerinin incelenmesinde, hastalıklardan korunma ve hastalıkların kontrol altına alınmasında, sağlığın geliştirilmesinde, sağlık hizmetlerinin toplumun ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmasında ve sağlık politikaları geliştirilmesinde uygulanmasıdır.

Yönetim epidemiyolojisi topluma yönelik sağlık hizmetlerinin planlama ve yönetiminde “çekirdek” bilim dalı hâline gelmiştir.

Toplum denildiğinde belirli sayıda kişiden oluşan topluluk kastedilmez. Toplum kavramının en yaygın karşılığı “ülke nüfusu, bir ülkede yaşayan herkes”tir. Bu anlamdaki toplum ise alt toplumlardan oluşmaktadır. Epidemiyolojideki anlamıyla toplum, incelenen
insanlar topluluğudur. Toplum büyük veya küçük çaplı olabilir. Bir okulun öğrencilerinden ülke nüfusunun tamamına kadar veya daha büyük toplum tanımlamaları yapılabilir.
İncelenen toplum sıklıkla (iş yeri, ilçe, bölge vb.) coğrafi sınırlarla tanımlanır. Bu tanımlama genellikle sağlık hizmetlerinin yönetimi bakımından da anlamlı olur. Daha sonra incelenen toplumun içinde yaş, cinsiyet vb. değişkenlere göre belirlenen alt gruplar ele
alınır.

Epidemiyolojide temel strateji “karşılaştırma”dır. Kadınlarla erkekler, gençlerle yaşlılar, hastalarla sağlamlar vb. karşılaştırılır, analizler yapılır. Böylece daha kullanışlı sonuçlar üretilir.

Birey ve toplum sağlığını etkileyen çok sayıda faktör vardır. Bu faktörlere sağlığın belirleyicileri denilmektedir. Uluslararası Epidemiyoloji Birliğinin (IEA) Epidemiyoloji sözlüğüne göre sağlığın belirleyicisi, “sağlık durumunda değişikliğe neden olan olgu,
karakteristik veya tanımlanabilen diğer durumlardan oluşan herhangi bir etken” olarak tanımlanmaktadır.
Maxcy-Rosenau-Last’in yazdığı “Halk Sağlığı ve Koruyucu Hekimlik” kitabına göre ise “hastalık riskini artıran nedenler ve etkenler”dir.

Sağlık belirleyicileri genel olarak aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. “Genden yerküreye” kadar çekirdekten çevreye yayılan pek çok faktör sağlığımızı etkilemektedir.

Sağlığın, sağlıkla ilgili durumların ve hastalıkların ölçülmesi epidemiyoloji uygulamalarının temelini oluşturmaktadır.

Epidemiyologlar ölçümün nasıl yapılacağını teknik olarak bilseler de yöneticiler konulara vakıf olmadıklarından ve bakış açıları farklı olabildiğinden dünyanın çoğu yerinde toplumların sağlık durumlarının ölçümü yeterli ölçüde yapılamamaktadır.

Yönetim epidemiyolojisi bilgisine ve yaklaşımına sahip olan yeni yönetici profili sayesinde bu konuda da iyileşmeler olacaktır.

Epidemiyolojide “vaka/olgu” kavramı hastalık görülmesini ifade
eder. Yalnızca hastalık değil, sağlıkla ilgili herhangi bir durum ve ölüm de vaka kavramıyla ifade edilir. Bir kişi ya hastadır veya sağlamdır ya ölüdür veya sağdır. Vaka sayılarını kullanan birtakım ölçütler geliştirilmiştir. Bu ölçütler kullanılarak;
• Toplumun sağlık düzeyi belirlenebilir.
• Toplumlar veya toplum içindeki gruplar arası karşılaştırmalar yapılabilir.
• Toplum sağlığının değişimi izlenebilir.
• Sağlık ekonomisi açısından değerlendirmeler yapılabilir.
• Sağlık politikaları geliştirilebilir veya revize edilebilir.
• Böylece, toplumun sağlık düzeyi yükseltilebilir.

Hastalıkla ilişkilendirilebilen faktörlerin farklı etki şekilleri vardır:
1) Doğrudan hastalık etkeni olma
2) Hastalığın oluşmasını kolaylaştırma
3) Hastalığın yayılmasına neden olma
4) Hastalığın seyrini (prognozunu) etkileme

Prognoz: Hastalığın muhtemel seyrine, süresine ve sonuçlarına dair tahmindir.

Epidemiyolojide temel strateji karşılaştırmadır

hastalık ölçütleri içinde yer alan kriterler hakkında söylenmesi yanlış olan "Karşılaştırma amacıyla sadece sayıların kullanılmasının yeterli olacağı"dır 

Nüfus piramidinden yararlanılarak toplumun sağlık ihtiyaçlarının  belirlenemeyeceği yanlıştır.

Toplumun sağlık hizmetleri ihtiyaçlarının ve önceliklerinin belirlenmesi ile "Önceliklerin belirlenmesi sürecinde temel kriter maliyettir" bilgisi yanlıştır. 

Sağlık hizmetlerinde uygun planlamaların yapılabilmesi için ele alınan ihtiyaç çeşitlerinde Ekonomik ihtiyaç yanlıştır

Elde edilen yararlarda maliyet hesaplamasının yapılmaması Epidemiyolojinin potansiyel yararlarında yanlıştır